Śmierć właściciela firmy nie musi oznaczać jej końca

Biznes prowadzić można w różnych formach prawnych.  Jedną z najpopularniejszych  jest indywidualna działalność gospodarcza wykonywana na zasadzie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).

Mogą być przykre konsekwencje

Jednak takie ścisłe powiązanie przedsiębiorstwa z osobą przedsiębiorcy może rodzić – w  przypadku jego śmierci – szereg konsekwencji, łącznie z likwidacją tworzonego latami biznesu. Wielu przedsiębiorców nie uświadamia sobie, jak poważne mogą się okazać konsekwencje nagłej  jego śmierci.

Śmierć właściciela powoduje – w znacznej mierze – śmierć jego firmy.  Na przykład po śmierci przedsiębiorcy firma nie może posługiwać się dotychczasowym numerem NIP, gdyż jest on ściśle związany z osobą przedsiębiorcy, wobec czego musi zaprzestać prowadzenia działalności (zamknięcie lokalu, w którym prowadzona była działalność). Na osoby, które są spadkobiercami zmarłego przedsiębiorcy przechodzą wszelkie prawa, ale i obowiązki związane z dotychczas prowadzoną firmą. Tak więc stają się oni automatycznie odpowiedzialni za spłacenie długów spadkowych (czynsz, kredyt, leasing, wynagrodzenia dla pracowników, nieuregulowane należności wobec kontrahentów). Praktyka pokazuje, że majątek zmarłego (a więc i firma) dziedziczony jest zwykle przez małżonka oraz dzieci na zasadach określonych ?w kodeksie cywilnym. Sprawy dodatkowo komplikują się, gdy dzieci są małoletnie. Dokonywanie wówczas tzw. czynności przekraczających zwykły zarząd odziedziczonym majątkiem wymaga zgody sądu rodzinnego. W momencie śmierci wygasają też – co do zasady – decyzje, koncesje czy zezwolenia uzyskane przez przedsiębiorcę. Zamknięty lub zablokowany zostaje rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy (tzw. ROR), a zgromadzone na nim oszczędności trafiają na nieoprocentowane konto bankowe, do którego – co więcej – spadkobiercy zmarłego nie otrzymują od razu dostępu, lecz dopiero po przedłożeniu prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktu notarialnego poświadczającego dziedziczenie, co oczywiście wymaga czasu.

Ważny jest plan sukcesji

W świetle opisanych zagrożeń coraz więcej przedsiębiorców stara się im zawczasu zapobiec. Dobrym sposobem jest szczegółowe zaplanowanie tzw. sukcesji,  czyli świadomego, kontrolowanego przekazania firmy następcom. Polskie prawo stwarza w tym zakresie wiele różnorodnych możliwości. Pierwszym krokiem do zaplanowania sukcesji powinno być dokonanie analizy aktualnego stanu firmy oraz ustalenie wstępnych założeń, tj. rozstrzygnięcie czy:

- ?firma nadal ma być prowadzona jednoosobowo – jeżeli tak, to wówczas konieczne  jest co najmniej uporządkowanie kwestii dziedziczenia (m.in. stosownymi postanowieniami testamentowymi) oraz udzielenie odpowiednich pełnomocnictw;

- ?jednoosobowa działalność ma zostać zastąpiona spółką prawa handlowego – wówczas należy zdecydować, czy dotychczasowy przedsiębiorca ma w niej zachować prymat;

- ?wraz ze zmianą formy prowadzenia działalności na spółkę prawa handlowego ma się też równolegle rozpocząć proces przekazywania faktycznej, realnej władzy w firmie i odpowiedzialności następcom dotychczasowego przedsiębiorcy – konieczne jest ustalenie zakresu i podziału tej władzy pomiędzy następcami.

Krzysztof ?Kozik radca prawny

Przystępując do planowania sukcesji, trzeba mieć świadomość, iż przekazywanie biznesu powinno być dokonywane na drodze ewolucji. To proces wymagający czasu, spokoju, gruntownego i wieloaspektowego przemyślenia, a także gotowości do współpracy wszystkich uczestniczących w niej stron, zarówno oddającego majątek seniora, jak i mającego przejąć firmę następcy. Istotną rolę odgrywają nie tylko względy ekonomiczne i prawne, lecz także psychologiczne. Osoba przekazująca władzę w firmie, którą często sama od początku tworzyła, musi do tego procesu wewnętrznie dojrzeć. Obawy ogniskują się zwykle wokół pytań o to, czy ktokolwiek będzie w stanie prowadzić firmę tak dobrze, jak dotychczasowy przedsiębiorca. Także następca nie jest wolny od lęków, gdyż ciąży na nim odpowiedzialność przejęcia i rozwoju dzieła, nad którym inna osoba przez wiele lat pracowała. Nieuniknione są emocje, zwłaszcza gdy w grę wchodzą także zależności rodzinne, przekładające się na funkcjonowanie przedsiębiorstwa, też w kontekście różnic w wizjach prowadzenia biznesu w przyszłości.

Potencjalnemu następcy należy umożliwić dogłębne, kompleksowe zapoznanie się z firmą od wewnątrz, w szczególności z jej strukturą, z celem działalności, metodami pracy itd. To oczywiste. Po podjęciu decyzji o wyborze konkretnych następców i wstępnym ustaleniu form prawnych, w jakich działalność będzie dalej prowadzona oraz roli poszczególnych uczestników procesu sukcesji, kolejnym etapem powinno być stopniowe przekazywanie kompetencji przez seniora ?i stawianie przed następcą kolejnych wyzwań wiążących się z koniecznością samodzielnego podejmowania decyzji. W takim układzie następca odczuje współodpowiedzialność za firmę, senior zaś będzie miał możliwość poznania predyspozycji swojego następcy do zarządzania i wprowadzenia ewentualnych modyfikacji do pierwotnego planu sukcesji.

Bartosz ?Pawelczyk, radca prawny

Ostatni etap stanowi formalne przekazanie firmy następcy. Wariantów jest wiele, uzależnionych m.in. od formy prawnej, w jakiej przedsiębiorstwo ma dalej działać. W grę wchodzić może np. założenie spółki i wykreślenie dotychczasowego przedsiębiorcy z CEIDG, przekształcenie w jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i sprzedaż bądź darowizna całości lub części udziałów na rzecz następcy czy włączenie następcy do grona wspólników.

Każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia po to, by opracować optymalny dla danej firmy model sukcesji. Koszty finansowe i czasowe poniesione w związku z procesem sukcesji zwykle zwracają się z nadwyżką, biorąc pod uwagę wskazane obok ryzyko wiążące się z nagłą śmiercią jednoosobowego przedsiębiorcy. Nie bez znaczenia jest również to, że w ramach sukcesji następuje wewnętrzna restrukturyzacja przedsiębiorstwa, na którą nigdy nie ma czasu, gdyż zwykle bieżąca działalność gospodarcza odsuwa ją w bliżej nieokreśloną przyszłość.

Trzy ważne cele

Skuteczna sukcesja powinna:

- pozwolić na zachowanie ciągłości firmy;

- ?minimalizować koszty, w tym podatkowe, związane z przeniesieniem ?firmy na następcę;

- ?zabezpieczyć finansowo seniora, następcę oraz cały biznes.