Jeśli spółka nie zażąda, to sąd nie zasądzi

Egzekwowanie należności to często proces trwający kilka lat. W pierwszym etapie wierzyciel stara się o zapłatę na drodze pozasądowej. Gdy ta jest nieskuteczna, pozostaje skierowanie sprawy do sądu. Dłużnik, który chce przeciągnąć dokonanie płatności, bierze pod uwagę dwie instancje sądowe i może liczyć na odroczenie płatności liczone w latach. Wszczęcie postępowania egzekucyjnego również nie gwarantuje natychmiastowego sukcesu. W konsekwencji odzyskanie długu może zająć kilka lat. Rekompensatą za spóźnioną płatność są z reguły odsetki ustawowe lub umowne.

Należą się ustawowe

Zgodnie z art. 481 § 1 kodeksu cywilnego, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W przypadku, gdy stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednak, gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.

Z punktu widzenia wierzyciela niezwykle ważne jest, aby żądanie odsetek zostało prawidłowo sformułowane w pozwie. Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 321 kodeksu postępowania cywilnego sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem ani zasądzać ponad żądanie. Tak więc, jeśli strona nie żądała zasądzania na jej rzecz odsetek – sąd nie może ich przyznać. Sąd nie może również zasądzić odsetek od daty wcześniejszej, niż żąda tego strona.

Przykład

XXX sp. z o.o. wystawiła fakturę na kwotę 10 tys. zł w związku ze sprzedażą towaru na rzecz Jana Kowalskiego z terminem płatności do 5 lipca 2013 r.. Wobec braku zapłaty, 4 listopada 2013 r. do sądu skierowano pozew o zapłatę 10 tys. zł wraz z odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. W sprawie tej sąd, wydając wyrok, będzie zobligowany do zasądzenia odsetek od 4 listopada 2013 r., zgodnie z wnioskiem, choć okoliczności sprawy dawały możliwość zasądzenia odsetek już od 6 lipca 2013 r., jednak zabrakło takiego żądania.

Strona, która nie zgłosiła w pozwie żądania o odsetki, a w toku postępowania nie zmodyfikowała powództwa, będzie uprawniona do złożenia kolejnego pozwu, tym razem wyłącznie o odsetki. Takiego uprawnienia nie będzie posiadała osoba, która żądała odsetek, ale te nie zostały przyznane wyrokiem sądu. Powyższe wiąże się z powagą rzeczy osądzonej. A zatem, jeśli sąd ?I instancji nie orzeka o odsetkach, pomimo że takie żądanie było zgłoszone, konieczne jest zaskarżenie wyroku apelacją (w przypadku, gdy sąd oddalił powództwo w tym zakresie) lub złożenie wniosku o uzupełnienie wyroku – nie ma bowiem możliwości wystąpienia o odsetki z nowym pozwem.

Dodatkowy zysk

W przypadku odsetek warto pamiętać o możliwości ich kapitalizacji. Od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa (art. 482 k.c.). Zastosowanie takiej konstrukcji to dodatkowy zysk wierzyciela.

Przykład

YYY SA posiada wierzytelność ?w kwocie 50 tys. zł z odsetkami ustawowymi od 3 stycznia ?2012 r. Po upływie roku został wniesiony pozew. Sąd wydał nakaz zapłaty, który nie został zaskarżony. Ostatecznie ?płatność nastąpiła 6 grudnia ?2013 r. Odsetki od daty wymagalności wyniosły 12 519,18 zł, stąd łączna należność wyniosła 62 519,18 zł. Gdyby wierzyciel skapitalizował odsetki, przy takim samym ?stanie faktycznym, pozwem dochodziłby 56 500 zł, a należne odsetki (od daty wniesienia pozwu, tj. 3 stycznia 2013 r. ?do 6 grudnia 2013 r.) wyniosłyby 6781,55 zł , a łączna należność 63,281,55 zł. Skapitalizowanie odsetek dało w tym przypadku dodatkową kwotę 762,37 zł.

Bez nowego roszczenia

Kapitalizacja odsetek nie będzie możliwa w postępowaniu odwoławczym. Na podstawie art. 383 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jednak w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu ?o świadczenia za dalsze okresy. Dlatego też w postępowaniu apelacyjnym nie jest dopuszczalne zgłoszenie żądania skapitalizowania odsetek, gdyż stanowiłoby to wystąpienie z nowym roszczeniem (wyrok SN z 17 czerwca 1999 r., ?I PZ 24/99, OSN 2000, nr 21, poz. 791).

Zaliczenie płatności

Kolejną ważną instytucją prawa cywilnego w przypadku spłaty części należności jest możliwość zaliczenia płatności na poczet zaległych odsetek. Dłużnik, który ma względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju, może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednak to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne (art. 451 k.c.). Należy podkreślić, że ustawowe odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, którego termin był oznaczony, stają się zaległą należnością uboczną w rozumieniu art. 451 § 1 zdanie drugie k.c. bez potrzeby uprzedniego wezwania dłużnika do zapłaty tych odsetek (SN w wyroku ?z 8 marca 2002 r., III CKN 548/00).

Strona wygrywająca proces może liczyć na zwrot kosztów postępowania, tyle że bez odsetek. Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwale z 20 maja 2011 roku, III CZP 16/11, wskazując, że  przepis art. 481 § 1 k.c. nie ma zastosowania do świadczeń pieniężnych zasądzonych prawomocnym orzeczeniem o kosztach procesu.

—Tomasz Poznański, adwokat