Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) to organ administracji publicznej wspierający rehabilitację oraz zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Jednym z ważniejszych realizowanych przez niego zadań jest wypłata przedsiębiorcom dofinansowania do wynagrodzeń pracowników z orzeczoną niepełnosprawnością.

Jednocześnie posiada on dodatkowe uprawniania kontrolne. Szczegóły z tym związane regulują przepisy ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm., dalej ustawa o rehabilitacji).

Szerszy zakres uprawnień

Fundusz kontroluje pracodawców, którzy korzystają z pomocy publicznej w formie dofinansowań do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych. Ustawa o rehabilitacji określa m.in. warunki i podstawowe zasady przeprowadzenia takiego postępowania, zaś szczegółowe wytyczne zawiera rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 14 marca 2008 r. w sprawie trybu i sposobu przeprowadzania kontroli przez organy upoważnione do kontroli na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU nr 53, poz. 323).

Ustawa nowelizująca ustawę o rehabilitacji z 28 czerwca 2012 r. (DzU z 2012 r., poz. 986

; dalej nowelizacja), której większość uregulowań obowiązuje od 15 września br., wprowadziła wiele zmian dotyczących pomocy finansowej uzyskiwanej przez pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne. Zawiera ona także nowe przepisy dotyczące zwiększenia uprawnień kontrolnych PFRON, w szczególności w zakresie miesięcznego dofinansowania do pensji niepełnosprawnych.

Po nowelizacji, zgodnie z nowym brzmieniem art. 26a ust. 10 ustawy o rehabilitacji, prezes zarządu PFRON ma prawo w szerszym zakresie kontrolować przedsiębiorców pobierających dofinansowanie do wynagrodzeń. Dotyczy to w równej mierze zakładów pracy chronionej i przedsiębiorców z tzw. otwartego rynku pracy. Taka kontrola może w szczególności dotyczyć zgodności ze stanem faktycznym:

1) danych zawartych w dokumentach, o których mowa w art. 26c ust. 1 (druki Wn-D i INF-D-P),

2) wysokości miesięcznego dofinansowania, w tym kwot i terminów poniesienia miesięcznych kosztów płacy pracowników.

Dokumenty do wglądu

Podczas wizyty urzędników z PFRON w zakładzie pracy pracodawca musi być przygotowany na to, że fundusz przy ustalaniu wysokości miesięcznej dopłaty weźmie pod lupę liczne dokumenty potwierdzające prawidłowość uzyskanego dofinansowania.

Chodzi tutaj m.in. o akta osobowe pracowników niepełnosprawnych, w tym orzeczenia o stopniu niepełnosprawności wraz z potwierdzeniem posiadania ewentualnych schorzeń szczególnych, umowy o pracę oraz wyciągi bankowe lub inne dokumenty świadczące o tym, że zakład poniósł miesięczne koszty płacy zgodnie z ustawowymi przepisami.

Przykład

Pracodawca pobiera wyższe dofinansowanie ze względu na to, że zatrudnia pracowników niepełnosprawnych, którzy jednocześnie posiadają tzw. schorzenia szczególne (choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe, epilepsja, choroby narządu wzroku, całościowe zaburzenia rozwojowe).

W trakcie kontroli zakład będzie musiał wykazać, że schorzenia te wynikają z orzeczenia o niepełnosprawności. Jeżeli zostały jedynie stwierdzone przez lekarza specjalistę w zaświadczeniu, pracodawca musi zwrócić pobrane dofinansowania.

Przesłanki eliminujące

Ustawa o rehabilitacji zawiera także dodatkowe obostrzenia, które warunkują wypłatę miesięcznego dofinansowania. Od 1 marca 2011 r., zgodnie z art. 26a ust. 1a1 ustawy o rehabilitacji, miesięczne dofinansowanie nie przysługuje na pracowników zaliczonych do umiarkowanego lub lekkiego stopnia niepełnosprawności, którzy mają ustalone prawo do emerytury.

Po znowelizowaniu ustawy o rehabilitacji, od 1 grudnia br. miesięczne dopłaty nie będą również przysługiwały, jeżeli:

- wynagrodzenie pracownika niepełnosprawnego nie zostanie przekazane na jego rachunek bankowy lub rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej albo na jego adres zamieszkania, za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania kwot pieniężnych, oraz, gdy

- pracodawca poniesie miesięczne koszty płacy z ponad 14-dniowym uchybieniem terminów wynikających z odrębnych przepisów.

PFRON będzie miał możliwość kontroli spełnienia powyższych wymagań.

Nowelizacja dodała także przepis stanowiący, że w razie stwierdzenia nieprawidłowości w wyniku postępowania sprawdzającego stosuje się przepis mówiący o konieczności przeprowadzeniu z tego tytułu odrębnej kontroli PFRON u tego pracodawcy (art. 26a ust. 9d ustawy o rehabilitacji).

Wypłata na rachunek

Szczególnie ważny dla pracodawców pobierających dofinansowanie jest art. 5 nowelizacji. Wskazuje on, że art. 26a ust. 1a1 pkt 2 ustawy (dotyczący obowiązku przekazania wynagrodzenia na konto bankowe lub przekazem pocztowym), stosuje się do miesięcznego dofinansowania należnego od 1 grudnia 2012 r.

Oznacza to, że właściwy sposób realizacji wynagrodzenia obowiązuje począwszy od pensji za grudzień br. Bez znaczenia jest to, czy zostanie ono wypłacone ostatniego dnia tego miesiąca, czy może na początku stycznia 2013 r.

Przykład

9 grudnia pracodawca wypłaci pracownikowi niepełnosprawnemu wynagrodzenie za listopad do rąk własnych z kasy firmy.

Może tak zrobić, bez ryzyka utraty dofinansowania do jego pensji, ponieważ obowiązek przekazywania wynagrodzenia za pracę na konto lub przekazem będzie dotyczył dopiero poborów za grudzień (wypłacanych w tej firmie do 10 stycznia).

W razie kontroli PFRON znaczenie będzie miał sposób wypłaty wynagrodzenia począwszy od tego należnego za grudzień 2012 r.

Kto odpowie za kłamstwo

Podczas kontroli może pojawić się problem, czy pracodawca przekazujący wynagrodzenie pracownika niepełnosprawnego na rachunek, który w oświadczeniu wskazał on jako własny, będzie musiał zwrócić dofinansowanie do tych poborów, jeśli uzyskana informacja okaże się nieprawdziwa.

Wytyczne w tym zakresie zawarte w stanowisku BON z 16 października 2012 r. wskazują, że nie. Nieprawdziwe oświadczenie dotyczące własności rachunku nie powinno skutkować negatywnie dla pracodawcy, któremu brakuje uprawnień do zweryfikowania twierdzeń pracownika.

Kwota z zajęciem, czy bez

Biuro odpowiedziało także na inne ważne pytanie, które może mieć istotne znaczenie podczas kontroli PFRON. Chodzi o sytuację, gdy pracodawca dokonuje różnego rodzaju potrąceń z wynagrodzenia (zaliczki udzielane pracownikowi przed wypłatą pensji, spłata pożyczek z zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych i zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, przekazanie składek na ubezpieczenia grupowe).

Czy w takiej sytuacji przysługuje mu dofinansowanie do poborów w pełnej wysokości, mimo że na rachunek bankowy przekaże on niższą kwotę niż wynikająca z naliczonych i poniesionych przez pracodawcę kosztów płacy?

Zdaniem BON przepisy ustawy o rehabilitacji nie wyłączają możliwości dokonywania potrąceń, pod warunkiem, że ich podstawy prawne można udowodnić (np. podczas kontroli PFRON). W takim przypadku należy uznać, że pracodawca poniósł koszt wynagrodzenia, a część uposażenia podwładnego została potrącona.

Dopuszczalna wydaje się też częściowa wypłata wynagrodzenia przed terminem płatności (tzw. zaliczka). Należy jej jednak dokonywać w formie określonej w art. 26a ust. 1a1 pkt 2 ustawy – tj. na rachunek bankowy albo przekazem pocztowym. Tylko wtedy można ją będzie w całości zaliczyć na poczet wynagrodzenia za dany okres.

Kary za opór

Pracodawca, który nie wypełnia obowiązków wobec osób niepełnosprawnych, może otrzymać z PFRON jedną z decyzji administracyjnych:

1) o wstrzymaniu miesięcznego dofinansowania – gdy ma zaległości w zobowiązaniach wobec PFRON przekraczające ogółem 100 zł; decyzja ta podlega wykonaniu z dniem wydania; prawo do dopłat wraca pod warunkiem uregulowania zaległości,

2) o nakazie zwrotu wypłaconej dopłaty – PFRON wydaje ją po stwierdzeniu nieprawidłowości w wyniku kontroli Prezesa PFRON albo analizy dokumentów zgromadzonych przez fundusz lub danych, o których mowa w art. 49c (m.in. zgromadzonych przez ZUS). W takim przypadku PFRON może też wydać decyzję o wstrzymaniu dofinansowania do czasu zwrotu wypłaconego dofinansowania; decyzja podlega wykonaniu z dniem wydania,

3) o odmowie wypłaty miesięcznego dofinansowania – gdy nie ureguluje zaległości wobec PFRON do 31 stycznia roku następującego po tym, za który przysługuje miesięczna dopłata. Decyzję wydaje się za okres wskazany we wcześniejszej decyzji o wstrzymaniu miesięcznej dopłaty.

Taki dokument otrzyma też pracodawca, któremu PFRON nie może udzielić pomocy. Chodzi np. o przedsiębiorcę znajdującego się w trudnej sytuacji ekonomicznej według kryteriów określonych w prawie Unii Europejskiej dotyczącym udzielania pomocy publicznej.

Odmowa wypłaty miesięcznego dofinansowania spotka również pracodawcę, który nie spełni warunku dotyczącego terminowości poniesienia kosztów płacy oraz obowiązku przekazania wynagrodzenia pracownikowi niepełnosprawnemu na konto bankowe lub przekazem pocztowym.

Co jeszcze pod lupą

Od 15 września br. przepisy ustawy o rehabilitacji umożliwiają przeprowadzanie przez PFRON u pracodawcy, który pobiera dofinansowania, postępowania sprawdzającego w celu potwierdzenia:

- zgodności ze stanem faktycznym danych zawartych w dokumentach, o których mowa w art. 26c ust. 1 (na drukach Wn-D oraz INF-DP)

- sytuacji ekonomicznej pracodawcy wykonującego działalność gospodarczą, o której mowa w art. 48a ust. 3.

Postępowanie sprawdzające różni się tym od kontrolnego, że PFRON nie przeprowadza kontroli w zakładzie pracy danego przedsiębiorcy, tylko wzywa do złożenia wyjaśnień w formie przesłania do PFRON odpowiednich dokumentów.

Postępowanie sprawdzające w stosunku do konkretnego przedsiębiorcy może mieć formę wezwania pracodawcy przez PFRON do przesłania np. kopii orzeczeń o niepełnosprawności pracowników, na których pobierane jest dofinansowanie albo dokumentów, które dowodzą, że przedsiębiorca nie jest w złej kondycji finansowej (np. poprzez wysłanie sprawozdania finansowego za poprzedni rok).

Więcej czasu na wypłatę

Od 15 września obowiązuje nowy przepis art. 26a ust. 9c ustawy o rehabilitacji. Wskazuje on, że w przypadku podjęcia postępowania sprawdzającego dotyczącego złożonego wniosku o wypłatę miesięcznego dofinansowania, termin o którym mowa w art. 26c ust. 3 ustawy (25 dni na wypłatę dofinansowania pracodawcy przez PFRON liczone od dnia złożenia wniosku), ulega przedłużeniu o okres niezbędny do przeprowadzenia tego postępowania, nie dłużej jednak niż o 14 dni. Dlatego w przypadku prowadzenia postępowania sprawdzającego dany pracodawca może otrzymać dopłaty za dany miesiąc w wydłużonym terminie.

Przelew dla opiekuna to wyjątek

W stanowisku Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych z 16 października 2012 r. (BON-I-52311-375-2-PM/12) stwierdzono, że pod pojęciem „jego rachunek bankowy" należy rozumieć przede wszystkim konto osobiste osoby niepełnosprawnej.

Współwłasność rachunku, jako forma własności, również wydaje się dopuszczalna. W wyjątkowych przypadkach, gdy osoby niepełnosprawne mają trudności w codziennej egzystencji, może to być również rachunek innej osoby (np. opiekuna, pełnomocnika) – zarówno spokrewnionej, jak i niespokrewnionej.

Autor jest doradcą prawnym Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych