Uczniowie gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, ponadpodstawowych i studenci, do ukończenia 26 lat, nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z racji wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy- zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy o zleceniu, a także z tytułu współpracy przy wykonywaniu takich umów. Tak stanowi art. 6 ust. 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej ustawa o sus).
Ustawa o sus wyłącza więc uczniów i studentów z obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z racji wykonywania umowy-zlecenia. Ponieważ zleceniobiorcy będący uczniami lub studentami do ukończenia 26 lat nie spełniają warunków do objęcia ubezpieczeniem społecznym, to nie podlegają też ubezpieczeniu zdrowotnemu z wykonywania pracy na podstawie umów-zleceń. Oba warunki – odpowiedni wiek i posiadanie statusu ucznia lub studenta – muszą być spełnione łącznie, przez cały czas trwania umowy.
Zero składek
Uczniów i studentów do ukończenia przez nich 26. roku życia nie zgłaszamy zatem do żadnych ubezpieczeń i nie opłacamy za nich składek. Pamiętajmy, że ze zlecenia nie mogą oni przystąpić do ubezpieczeń społecznych ani do zdrowotnego nawet dobrowolnie.
Wyjątek! Uczeń lub student wykonujący umowę-zlecenie jako niania (tzw. umowa uaktywniająca) będzie z tego tytułu podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu, a ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie.
Nianią jest osoba fizyczna sprawująca opiekę nad dziećmi na podstawie umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy o zleceniu. Tak wynika z art. 50 ust. 1 ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat trzech (DzU nr 45, poz. 235 ze zm.).
Nauka i kontynuacja
Przy opłacaniu składek społecznych ze zlecenia uznaje się, że do 31 sierpnia każdego roku uczniem jest osoba, która:
- kontynuuje naukę w tej samej szkole,
- ukończyła szkołę i rozpoczyna naukę w szkole, w której rok szkolny rozpoczyna się 1 września,
- ukończyła szkołę i nie kontynuuje nauki.
Osoba, która przedstawi zaświadczenie o przyjęciu na studia, do 30 września jest uznawana za ucznia i też nie podlega ubezpieczeniom ze zlecenia. Posiadanie statusu studenta definiuje ustawa z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (DzU nr 164, poz. 1365 ze zm.).
Zgodnie z jej art. 2 ust. 1 pkt 18k studentem jest osoba kształcąca się na studiach wyższych. Są to studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, prowadzone przez uczelnię uprawnioną do ich prowadzenia.
Osoba przyjęta na studia nabywa prawa studenta z chwilą immatrykulacji, czyli aktu przyjęcia w poczet studentów, i złożenia ślubowania. Jeżeli data formalnej immatrykulacji jest późniejsza niż 1 października, np. 20 października, wtedy zwolnienie z obowiązku ubezpieczeń społecznych obejmuje także okres między 1 października a dniem immatrykulacji.
Dzień uznawany za datę ukończenia studiów zależy od rodzaju studiów, ale zazwyczaj jest to data złożenia egzaminu dyplomowego. Na kierunkach lekarskim, lekarsko-dentystycznym i weterynarii jest to data złożenia ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu, a na farmacji – dzień zaliczenia ostatniej, przewidzianej w planie studiów praktyki.
Po obronie pracy licencjackiej absolwent studiów wyższych pierwszego stopnia podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania umowy-zlecenia. Nie stosuje się do niego przepisów wyłączających ten obowiązek, bo w rozumieniu ZUS nie ma on już statusu studenta, mimo że zachowuje jego prawa do 31 października w roku, w którym ukończył te studia.
Kogo trzeba zgłosić
Zleceniodawca musi zgłosić do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego zleceniobiorcę, który:
- ukończył szkołę i nie kontynuuje nauki – od 1 września,
- ukończył studia – od dnia następnego po dacie ukończenia studiów,
- ukończył 26. rok życia – od dnia, w którym ukończy 26 lat,
- utracił status ucznia lub studenta w inny sposób niż ukończenie nauki – od dnia następnego po utracie statusu ucznia lub studenta.
Osobę, która ukończyła studia i obroniła pracę licencjacką lub magisterską, należy więc zgłosić do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego z racji wykonywania zlecenia od następnego dnia po obronie pracy. Nie jest przy tym istotne, że nie ukończyła 26. roku życia.
Studenta-zleceniobiorcę należy zgłosić do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego oraz rozliczać i opłacać składki na te ubezpieczenia od dnia, w którym ukończy 26 lat. Przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia. Zatem jeśli ktoś urodził się np. 3 lipca, to 26 lat ukończy o godzinie 0.00 w nocy z 2 na 3 lipca. 3 lipca będzie osobą, która już ukończyła 26 lat.
Warunek posiadania statusu studenta i nieukończenia 26 lat obowiązuje przez cały okres wykonywania umowy. Zleceniobiorca powinien więc powiadomić płatnika składek o ewentualnej utracie statusu studenta, np. skreśleniu z listy studentów w trakcie wykonywania umowy, aby zleceniodawca mógł zgłosić go do ubezpieczeń społecznych.
Kto i kiedy bez specjalnych przywilejów
Nie są studentami:
- uczestnicy studiów doktoranckich, które są studiami trzeciego stopnia, na które przyjmowani są kandydaci mający kwalifikacje drugiego stopnia,
- uczestnicy studiów podyplomowych, które są formą kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci mający kwalifikacje co najmniej pierwszego stopnia, prowadzoną w uczelni, instytucie naukowym Polskiej Akademii Nauk, instytucie badawczym lub Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego, kończące się uzyskaniem kwalifikacji podyplomowych.
Status studenta nie jest też istotny u osoby, z którą firma zawarła umowę o pracę. W razie zawarcia zlecenia z własnym pracownikiem, który jest jednocześnie studentem, należy opłacać wszystkie składki społeczne, tj. na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe. Obowiązkowe jest też ubezpieczenie zdrowotne.
Zasada, że studenci do 26 lat nie podlegają ubezpieczeniom społecznym z umowy-zlecenia – ani obowiązkowo, ani dobrowolnie – nie dotyczy żaków będących pracownikami, z którymi ich własny pracodawca zawarł dodatkowo umowę-zlecenie.