Jeżeli pracodawca utraci status zakładu pracy chronionej w 2012 r., otrzyma mniejsze dofinansowanie do wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników. Będzie to jedynie 70 proc. tego, co dostają zakłady pracy chronionej –

podkreśla Mateusz Brząkowski, doradca prawny Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych

- Wielu zatrudniających osoby niepełnosprawne i mających status zakładu pracy chronionej zastanawia się nad rezygnacją ze statusu zakładu pracy chronionej (zpchr), gdyż nie dają one przedsiębiorcom tylu przywilejów co wcześniej. Czy ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm., dalej ustawa o rehabilitacji) dopuszcza taką możliwość?

Mateusz Brząkowski: W ustawie o rehabilitacji nie ma przepisu, który umożliwiałby złożenie przez pracodawcę wniosku o rezygnację ze statusu zpchr w specjalnie do tego przewidzianym trybie. Taki pracodawca może natomiast, jeśli nie spełnia ustawowych obowiązków, utracić ten status na podstawie decyzji wojewody. Zgodnie z ustawą o rehabilitacji wojewoda jest organem decydującym o przyznaniu przedsiębiorcy statusu zpchr, jak i stwierdzającym jego utratę.

W myśl art. 30 ust. 3 ustawy o rehabilitacji wydaje ją, gdy zpchr nie spełnia określonych w niej wymagań. Chodzi o warunki i obowiązki dotyczące m.in. utrzymania wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 40 proc., a w tym co najmniej 10 proc. ogółu zatrudnionych mają stanowić osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, zapewnienia doraźnej i specjalistycznej opieki medycznej czy prowadzenia przez pracodawcę ewidencji środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (zfron), który musi utworzyć.

A w jaki sposób wojewoda dowie się, że pracodawca przestał spełniać te warunki?

Jeżeli zpchr przestanie spełniać którykolwiek z tych warunków, musi o tym poinformować wojewodę. Taki obowiązek wynika z rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 22 lutego 2011 r. w sprawie określenia wzorów informacji przedstawianych przez prowadzącego zakład pracy chronionej lub zakład aktywności zawodowej oraz sposobu ich przedstawiania (DzU nr 44, poz. 232).

Służy do tego specjalny druk INF-WZ – Informacja o zmianach dotyczących spełniania przez pracodawców prowadzących zakład pracy chronionej albo zakłady aktywności zawodowej w art. 28 i w art. 33 ust. 1 i 3 ustawy o rehabilitacji. Mimo zatem braku procedury w sprawie rezygnacji ze statusu, pracodawca i tak powinien zawiadomić wojewodę o tym, że nie spełnia konkretnego warunku, od którego zależy posiadanie takiej pozycji. Na tej podstawie, po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego, wojewoda powinien wydać decyzję o utracie statusu zpchr.

Jakie skutki dla pracodawcy wiążą się z tym, że przestaje być zpchr? Czy tracąc taki status, przedsiębiorca powinien oddać wszystkie pieniądze zakładowego funduszu do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych?

Jeśli pracodawca traci status zakładu pracy chronionej, powinien wpłacić do PFRON niewykorzystane środki zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Tak nakazuje art. 33 ust. 7 ustawy o rehabilitacji. Pieniądze te wpłaca według stanu na dzień utraty statusu zpchr.

Dodatkowo, zgodnie z art. 33 ust. 7a ustawy o rehabilitacji, do Funduszu musi także wpłacić kwotę odpowiadającą tej wydanej z funduszu rehabilitacji na nabycie, wytworzenie lub ulepszenie środków trwałych w związku z modernizacją zakładu, utworzeniem lub przystosowaniem stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych, budową lub rozbudową bazy rehabilitacyjnej, wypoczynkowej i socjalnej oraz na zakup środków transportu – w części, która nie została pokryta odpisami amortyzacyjnymi.

Oznacza to, że tracąc status, przedsiębiorca przekazuje zarówno niewykorzystane pieniądze funduszu, jak i niezamortyzowaną część środków trwałych zakupioną z zfron.

Czy od wpłaty środków funduszu rehabilitacji oraz kwot niezamortyzowanych do PFRON ustawa o rehabilitacji przewiduje jakieś wyjątki?

Jest jeden wyjątek, który umożliwia pracodawcy zachowanie zfron i tym samym uniknięcie wpłaty jego pieniędzy do PFRON. Określa go art. 33 ust. 7b ustawy o rehabilitacji.

Dotyczy to przypadku, gdy pracodawca co prawda traci status zpchr, ale ma stan zatrudnienia ogółem w wysokości co najmniej 15 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 25 proc. Wówczas zachowuje zakładowy fundusz rehabilitacji i niewykorzystane jego pieniądze.

Jeżeli zatem utraci status i jednocześnie spełnia wskazany w tym przepisie warunek o posiadaniu odpowiedniego stanu załogi oraz wskaźnika zatrudnienia niepełnosprawnych, zachowuje zfron i nadal może wydawać jego pieniądze. Oznacza to także, że ten szef nie musi przekazywać do PFRON kwot niezamortyzowanych, które dotyczą środków trwałych kupionych z zfron.

Należy pamiętać, że pracodawcy, którzy utracili status, ale zachowali zfron, stosują wszystkie zasady związane z wydatkowaniem środków funduszu tak jak wtedy, gdy legitymowali się statusem. Pracodawca ten nadal powinien stosować rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 19 grudnia 2007 r. w sprawie zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (DzU nr 245, poz. 1810 ze zm.).

Oznacza to, że musi m.in.: prowadzić rozliczeniowy rachunek bankowy środków tego funduszu, przekazywać jego środki na rachunek w ciągu siedmiu dni od dnia, kiedy je uzyskał, przeznaczać co najmniej 10 proc. środków funduszu rehabilitacji na pomoc indywidualną.

Na jakie korzyści może liczyć ten, kto co prawda traci status zpchr, ale jednocześnie zachowa zfron?

Dla przedsiębiorcy, który utracił status zpchr, ale zachował zfron, bardzo ważne znaczenie ma art. 38 ust. 2a, 2b i 2c ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 361).

Zgodnie z nim, jeżeli pracodawca po utracie statusu zpchr osiąga stan zatrudnienia ogółem co najmniej 15 pracowników w przeliczeniu na pełny etat oraz ma co najmniej 25-proc. wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych, to w okresie pięciu lat, licząc od końca roku, w którym utracił status zpchr, przekazuje zaliczki na podatek dochodowy od osób niepełnosprawnych (a nie wszystkich pracowników, jak to miało miejsce, gdy miał status zpchr) z tytułów określonych w ustawie.

Wysokość zaliczki przekazywanej na zfron zależy od posiadanego przez pracodawcę wskaźnika zatrudnienia niepełnosprawnych. Stąd ten osiągający wskaźnik zatrudnienia takich osób w wysokości np. od 25 do 30 proc., przekazuje od niepełnosprawnych na zfron część zaliczki w wysokości 25 proc., natomiast pozostałą część przekazuje do urzędu skarbowego (a nie do PFRON, jak to miało miejsce, gdy był zpchr). Natomiast jeżeli pracodawca osiąga co najmniej 40-proc. wskaźnik, na fundusz przekazuje 100-proc. zaliczki od niepełnosprawnych.

Pracodawca, który utracił status zakładu pracy chronionej, a jednocześnie ma prawo zachować zfron, staje się przedsiębiorcą tzw. otwartego rynku pracy. Czym różni się jego sytuacja od pracodawcy, który był zpchr i który utracił ten status?

Jeżeli pracodawca utraci status zpchr w 2012 r., otrzyma mniejsze dofinansowanie do wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników. Pracodawcy z tzw. otwartego rynku pracy mogą dostać jedynie 70 proc. dofinansowania, które otrzymują zakłady pracy chronionej. Natomiast jeżeli zatrudniają pracowników ze schorzeniami szczególnymi, kiedy schorzenie to wynika z orzeczenia o niepełnosprawności, otrzymują 90 proc.

kwoty podwyższonego dofinansowania, którą otrzymują zpchr. Ponadto po utracie statusu pracodawca musi pamiętać, że nie przysługują mu już żadne zwolnienia z podatku od nieruchomości, rolnego, leśnego, od czynności cywilnoprawnych. Te ulgi nie przysługują nawet wtedy, gdy pracodawca ten uzyska wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych do tego uprawniający (co najmniej 30 proc. niewidomych lub psychicznie chorych albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności).

Nie może już także korzystać z instrumentów z art. 32 ustawy o rehabilitacji, czyli dofinansowania w wysokości do 50 proc. oprocentowania zaciągniętych kredytów bankowych, pod warunkiem wykorzystania ich na cele związane z rehabilitacją zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych oraz z refundacji kosztów budowlanych, transportowych oraz administracyjnych.

Jakich obowiązków w porównaniu z zakładami pracy chronionej nie musi wypełniać pracodawca z otwartego rynku pracy?

Ten z otwartego rynku pracy nie musi zapewniać doraźnej i specjalistycznej opieki medycznej, poradnictwa i usług rehabilitacyjnych, do czego ustawowo zobowiązane są zakłady pracy chronionej. Ponadto pracodawcy ci nie muszą martwić się kontrolami z urzędu wojewódzkiego, które dotyczą spełniania warunków uprawniających do statusu zpchr. Ograniczona jest także kontrola Państwowej Inspekcji Pracy, która zpchry ustawowo odwiedza nie rzadziej niż co trzy lata.

Po utracie statusu kontrola PiP może wynikać z ogólnych przepisów o działalności gospodarczej. Po przejściu na otwarty rynek pracodawcy nie muszą też zawiadamiać PIP o każdorazowym zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej i przystosowaniu stanowiska pracy. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 4 ust. 5 i 6 ustawy o rehabilitacji, jeżeli pracodawca zamierza zaangażować osobę zaliczoną do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, powinien przystosować stanowisko pracy do jej potrzeb.

Kontrolę w tym zakresie prowadzi PIP.