Problemy z realizacją odcinka autostrady A2 przez Covec spowodowały wzmożone zainteresowanie możliwościami, jakie daje gwarancja bankowa. Chińska firma, zgodnie z wymogami prawa zamówień publicznych, przedstawiła gwarancje należytego wykonania prac na kwotę odpowiadającą 10 proc. zamówienia i jest możliwe, że będzie to jedyna suma, jaką uda się odzyskać w ramach nałożonych kar.
Gwarancje bankowe, oprócz akredytyw, stanowią jeden z podstawowych instrumentów, jaki mają do dyspozycji firmy i instytucje przy zabezpieczaniu własnych interesów. Zasadniczą funkcją akredytywy jest dokonywanie płatności za towar czy usługę, a gwarancje bankowe przypominają raczej umowę ubezpieczenia – suma gwarancyjna wypłacana jest w razie zajścia określonych zdarzeń.
Trudności w komunikacji
Gwarancja bankowa jest oferowana przez banki na całym świecie i bardzo często związana jest z transakcjami międzynarodowymi. Doczekała się więc odmiennych regulacji w różnych państwach. Brak jednolitych reguł prowadził przez wiele lat do różnego rozumienia pojęć i utrudniał komunikację pomiędzy bankami a ich klientami, co ostatecznie wymusiło przyjęcie wspólnych zasad.
W transakcjach związanych z gwarancjami bankowymi, oprócz regulacji ustawowych, banki stosują obecnie powszechnie opracowane przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu (MIH) jednolite reguły dla gwarancji płatnych na żądanie (International Chamber of Commerce: Uniform Rules for Demand Guarantees; URDG).
Jednolite reguły są jednym z wielu dokumentów opracowanych przez MIH, w celu ujednolicenia stosowanych na całym świecie zasad praktykowanych w przypadku różnych instrumentów w obrocie międzynarodowym. Publikacje MIH dotyczą tak istotnych elementów handlu międzynarodowego, jak definiowanie zasad dostawy towarów (Incoterms), czy też kodyfikują inne instrumenty używane w handlu międzynarodowym (np. akredytywy).
Jednolite reguły powstały na podstawie stosowanych rozwiązań praktycznych i są spisem zwyczajów handlowych, nie stanowią powszechnego źródła prawa w Polsce. Standardem w obrocie jest powoływanie się przez banki na jednolite reguły w ramach udzielanych gwarancji bankowych, które są zwyczajowym uzupełnieniem warunków zawieranej umowy, stanowiąc jej integralną część.
Należy zwrócić uwagę, że banki często informując o otwarciu gwarancji lub akredytywy powołują się na jednolite reguły, stosując skrót, np. „podlega URDG 758” albo „podlega najnowszej wersji URDG”, na co większość przedsiębiorców nie zwraca uwagi.
1 lipca minął rok od wejścia w życie pierwszej nowelizacji jednolitych reguł (URDG 758), opartej na zdobytym w poprzednich kilkunastu latach doświadczeniu (pierwsza wersja jednolitych reguł URDG 458 została opracowana w 1991 r.).
Zakładanym celem nowelizacji było skodyfikowanie reguł, które byłyby jaśniejsze, bardziej precyzyjne i bardziej wyczerpujące od wcześniejszych. Reguły zostały rozbudowane a także zaopatrzono je w załączniki – wzory dokumentów, które docelowo mają stanowić wzór dla banków i którymi będą musieli posługiwać się przedsiębiorcy.
Zgodność dokumentów z gwarancją
Jedną z podstawowych zalet nowej wersji jednolitych reguł jest umieszczenie w nich zasad dotyczących badania zgodności dokumentów z wymogami gwarancji. Jest to kluczowy element dla wielu transakcji, przy którym zapada decyzja, czy warunki określone przez zleceniodawcę zostały spełnione, a zatem czy ma dojść do wypłaty sumy gwarancyjnej.
URDG 758 są w tym zakresie dużo bardziej precyzyjne od wersji 458, która była niedostatecznie wyczerpująca i posługiwała się nieprecyzyjnymi określeniami, jak „rozsądny czas” czy „należyta staranność”. W przypadku wykonywania czynności wrażliwych, jak weryfikacja dokumentacji związanej z codzienną działalnością podmiotów gospodarczych, dodatkowo mających często wpływ na ich płynność finansową, umieszczanie takich określeń pozwalało na zbyt dużą dowolność interpretacyjną.
Większe doprecyzowanie tych terminów ogranicza margines interpretacyjny, który mógł być różny w różnych przypadkach.
Nowa wersja jednolitych reguł
Pojawia się także istotny zapis dotyczący „warunków niedokumentowych”. Poprzednia wersja jednolitych reguł odnosiła się jedynie do dokumentów i nie stanowiła o sposobie postępowania w przypadku innego sformułowania warunków wynikających ze zlecenia. W chwili obecnej dopuszczone jest dodatkowo wykorzystanie „własnych zapisów gwaranta” lub „indeksu wskazanego w gwarancji”.
Należy zauważyć, że ma to szczególne znaczenie w związku z polskim ustawodawstwem, które de facto dopuszcza istnienie innych warunków niż samo przedłożenie dokumentów i nie ogranicza uzgodnień stron w tym zakresie. Zgodnie z prawem bankowym wydaje się możliwe uzależnienie wypłaty świadczenia beneficjentowi od zajścia innych warunków, jeżeli byłyby we właściwy sposób udokumentowane dla celów dowodowych.
W URDG 758 uwzględniono także wiele praktyk, do których nie odnosiła się poprzednia wersja lub istniały w niej w szczątkowej postaci. Dotyczy to tak istotnych kwestii, jak wspomniane wyżej standardy badania prezentowanych dokumentów, regwarancje, awizowanie gwarancji, częściowych, wielokrotnych i niekompletnych żądań, powiązań między dokumentami i przenoszeniem gwarancji.
Zastępstwo walut
Nowelizacja zawiera także elementy wychodzące naprzeciw trudnościom, z jakimi mają do czynienia niektórzy uczestnicy obrotu, szczególnie w czasach kryzysu. Warto odnotować wprowadzenie zastępstwa walut, tzn. możliwości dokonania świadczenia w walucie miejsca płatności.
Zastępstwo może mieć miejsce, jeżeli świadczenie nie może zostać wykonane w walucie, jaka została przewidziana w gwarancji, ze względu na obowiązujące prawo lub przeszkodę poza kontrolą gwaranta. Jest to częsty problem w wielu krajach, których waluty mają ograniczoną wymienialność lub ze względu na kryzys ograniczany jest prawnie dostęp do walut zagranicznych.
Taka regulacja prowadzi do rozwiązania sytuacji patowych, jednak często może być znacznym utrudnieniem dla beneficjenta, który oczekuje środków w obcej walucie np. ze względu na swoje zobowiązania za granicą. Znajdują się też rozwiązania związane z przedłużeniem gwarancji w razie wystąpienia siły wyższej lub automatycznego wygaśnięcia gwarancji, jeżeli ta nie wskazuje daty ani zdarzenia powodującego jej wygaśnięcie.
W takim wypadku gwarancja wygasa w terminie trzech lat od daty wystawienia, a regwarancja – 30 dni po wygaśnięciu gwarancji. To rozwiązanie ma zmniejszyć liczbę tzw. niekończących się gwarancji, które są obciążeniem dla zleceniodawców i banków w zakresie wymogów kapitałowych.
Wzory do wykorzystania
W postaci załącznika do URDG 758 MIH przygotowała modelowe wzory dokumentów gwarancji i regwarancji, które mają służyć łatwiejszemu stosowaniu i ujednolicaniu praktyki. Wydaje się, że schemat tych dokumentów został płynnie przyjęty przez banki.
Tomasz Grabowski
Komentuje Tomasz Grabowski, doktorant na Wydziale Prawa UW
Jednolite reguły spełniają bardzo istotną funkcję dla instytucji gwarancji bankowej. Ich globalne stosowanie pozwala na wspólne rozumienie zasad i warunków rządzących gwarancją bankową na całym świecie i stanowi doskonały przykład globalnej, dobrowolnej kodyfikacji.
Znowelizowane jednolite reguły zostały opracowane we współpracy z instytucjami praktycznie stosującymi poprzednie zasady przez kilkanaście lat, co doprowadziło do wprowadzenia wielu ulepszeń i doprecyzowania sposobu funkcjonowania tego instrumentu.
Należy mieć nadzieję, że kolejna nowelizacja ustawy Prawo bankowe przyniesie zastosowanie rozwiązań bardziej zbliżonych do URDG 758, przez co zbliży się do praktyki stosowanej w życiu gospodarczym.
