tylko jedna kontrola w firmie

Przede wszystkim przedsiębiorca, u którego  jest  dokonywana kontrola, nie musi się obawiać, że przed jej zakończeniem rozpocznie się u niego kolejna inspekcja, prowadzona przez inny urząd. Zasady kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy reguluje rozdział 5 ustawy z 2 lipca 2004 o swobodzie działalności gospodarczej. Przepisy tej części ustawy konstytuują więc reguły sprawdzania zgodności z prawem czynności podejmowanych przez przedsiębiorcę w toku prowadzonej działalności gospodarczej.

Jeżeli przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą w więcej niż jednym zakładzie lub innej wyodrębnionej części swojego przedsiębiorstwa, zasada ta ma zastosowanie tylko do zakładu lub części firmy. Oznacza to, że w przypadku gdy jedno przedsiębiorstwo prowadzi trzy zakłady dziewiarskie w różnych miejscach miasta,  w każdym z nich może być prowadzona kontrola w tym samym czasie.

Przykład

Przedsiębiorca prowadzi sklep spożywczy i zatrudnia w nim trzy osoby. Jego działalność kontroluje właściwa dla niego stacja sanitarno-epidemiologiczna. W tym samym czasie do drzwi jego firmy pukają przedstawiciele Państwowej Inspekcji Pracy z zamiarem wszczęcia kontroli.

W takiej sytuacji inspektorzy pracy nie  przeprowadzą swojej kontroli równolegle z inspekcją sanitarną.  Państwowa Inspekcja Pracy ustali z przedsiębiorcą termin przeprowadzenia swojej kontroli.

Nie zawsze jedna

Ratio legis przyjętego rozwiązania jest  proste. Już jedna kontrola jest pewną uciążliwością  w prowadzeniu firmy, na przedsiębiorcy ciąży chociażby obowiązek delegowania pracownika do dyspozycji kontrolerów.

Trzeba pamiętać, że do prowadzenia kontroli działalności przedsiębiorcy uprawnionych jest aż ponad 50 organów (oczywiście liczba ta jest różna w zależności od rodzaju prowadzonej działalności). Trudno więc wyobrazić sobie sytuację, w której w jednej firmie w tym samym czasie kontrolę prowadzą przedstawiciele np. 20  urzędów.

Ustawodawca przewidział  jednak  wyjątki od zasady jednej kontroli w tym samym czasie. I tak możliwe jest podejmowanie i prowadzenie więcej niż jednej kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy, jeżeli:

- ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią inaczej; chodzi  o postanowienia ratyfikowanych umów międzynarodowych w rozumieniu art. 91 konstytucji;

- przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia; przesłanka ta ma na celu ochronę dobra wyższego poprzez ułatwienie pracy organom ścigania, w tym organom skarbowym; niedopuszczalna jest więc sytuacja, w której kontrolerzy, których celem jest sprawdzenie, czy nie doszło do złamania prawa np. w  zakresie podatku CIT, musieliby czekać, aż skończy się kontrola innego organu,  w tym czasie mogłoby dojść do zniszczenia dowodów;

- kontrola jest prowadzona w toku postępowania  realizowanego na podstawie przepisów ustawy z  16 lutego 2007  o ochronie konkurencji i konsumentów; ustawodawca wyróżnił potrzebę ochrony konkurencji jako dobra  wymagającego szczególnej ochrony;

- przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego;  wydaje się oczywiste, że w przypadku  bezpośredniego zagrożenia życia, zdrowia lub środowiska naturalnego zasada  jednej kontroli w tym samym zakładzie nie powinna funkcjonować;  pewne wątpliwości budzi jedynie niedookreśloność użytych przez ustawodawcę pojęć;

- kontrola dotyczy zasadności dokonania zwrotu podatku od towarów i usług przed dokonaniem tego zwrotu; chodzi tu o kwestie uregulowane w dziale IX ustawy o podatku od towarów i usług (art. 86 i następne); intencją ustawodawcy jest ochrona interesów przedsiębiorców oczekujących na zwrot nadwyżki naliczonego podatku VAT, a także spełnienie obowiązku wymiany informacji o podatku VAT w handlu wewnątrzwspólnotowym; dopuszczalna jest więc sytuacja, w której w firmie trwa kontrola prowadzona np. przez inspekcję pracy i w tym samym czasie kontrolerzy skarbowi sprawdzają, czy przedsiębiorcy należy się zwrot odprowadzonego wcześniej podatku od towarów i usług;

- przeprowadzenie kontroli jest realizacją obowiązków wynikających z przepisów prawa wspólnotowego o ochronie konkurencji lub przepisów prawa wspól-notowego w zakresie ochrony interesów finansowych Wspólnoty Europejskiej; Unia Europejska stawia określone wymagania w zakresie korzystania ze środków strukturalnych, jednym z najważniejszych jest właściwe funkcjonowanie systemu kontroli finansowej;

- kontrola dotyczy zasadności dokonania zwrotu podatku od towarów i usług na podstawie przepisów o zwrocie osobom fizycznym niektórych wydatków związanych z budownictwem mieszkaniowym;  chodzi o zabezpieczenie wpływów do budżetu państwa.

Katalog ten ma charakter  wyczerpujący i nie można dokonywać rozszerzającej wykładni tej regulacji.

Jak długo potrwa

Przepisy kreują jeszcze jedną ważną zasadę. Chodzi o czas  trwania wszystkich kontroli jednego urzędu u przedsiębiorcy. I tak w jednym roku kalendarzowym nie może on przekraczać w:

- mikroprzedsiębiorstwach 12 dni roboczych;

- małych przedsiębiorstwach  18 dni roboczych;

- średnich przedsiębiorstwach  24 dni roboczych;

- dużych przedsiębiorstwach 48 dni roboczych.

Limity te dotyczą także  prowadzenia działalności w formie spółki cywilnej, mimo że przedsiębiorcą jest każdy z uczestników spółki.

Przykład

Przedsiębiorstwo X jest firmą rodzinną zatrudniającą dwóch pracowników. W styczniu  tego roku przeprowadzono w niej czterodniową kontrolę Państwowej Inspekcji Pracy. Podobnie było w lutym i marcu, dwie kontrole po cztery dni.

Przez kolejne dziewięć miesięcy przedsiębiorca ma prawo nie wpuścić na teren swojego zakładu kontrolerów.

Przepisy przewidują wyjątki  (podobne do tych, które obowiązują przy jednej kontroli w tym samym czasie) od zasady ograniczenia czasowego prowadzenia kontroli. I tak nie ma ona zastosowania, gdy:

- ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią inaczej;

- przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla prowadzonego przeciwko przedsiębiorcy śledztwa lub dochodzenia;

- odrębne przepisy przewidują możliwość przeprowadzenia kontroli w toku postępowania prowadzonego przez organ; ustawodawca pozostawił możliwość wyłączenia omawianej zasady w stosunku do niektórych organów kontroli, stanowią o tym odrębne ustawy;

- przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego;

- kontrola dotyczy zasadności dokonania zwrotu podatku od towarów i usług przed dokonaniem tego zwrotu;

- przeprowadzenie kontroli jest realizacją obowiązków wynikających z przepisów prawa wspólnotowego o ochronie konkurencji lub przepisów prawa wspólnotowego w zakresie ochrony interesów finansowych Wspólnoty Europejskiej;

- kontrola dotyczy podmiotów, którym na mocy odrębnych przepisów właściwy organ wydał decyzję o uznaniu prawidłowości wyboru i stosowania metody ustalania ceny transakcyjnej między podmiotami powiązanymi – w zakresie związanym z wykonaniem tej decyzji; regulacja ma na celu  zwiększenie możliwości kontroli  niektórych firm;

- kontrola dotyczy zasadności dokonania zwrotu podatku od towarów i usług na podstawie przepisów o zwrocie osobom fizycznym niektórych wydatków związanych z budownictwem mieszkaniowym.

Powtórka się nie liczy

Jeżeli wyniki kontroli wykazały rażące naruszenie przepisów prawa przez przedsiębiorcę, można przeprowadzić powtórną kontrolę w tym samym zakresie przedmiotowym w danym roku kalendarzowym, a czasu jej trwania nie wlicza się do czasu kontroli sumowanego na potrzeby opisywanej zasady.

Ustawodawca wprowadził także wiele wyłączeń w stosowaniu  omówionych zasad ze względu na zakres prowadzonej działalności gospodarczej.

Komentuje:

Piotr Rogowiecki, ekspert Pracodawcy RP

W debacie publicznej często podnosi się, że sposób prowadzenia kontroli i czas ich trwania nie powinny zakłócać normalnego funkcjonowania firmy. Chodzi po prostu o to, aby przedsiębiorca mógł poświęcić zdecydowaną większość swojego czasu na rozwijanie własnej działalności, a nie na „obsługę” kontrolerów.

Ustawodawca stanął więc przed trudnym zadaniem znalezienia złotego środka pomiędzy zabezpieczeniem interesów państwa a pozostawieniem przedsiębiorcom swobody prowadzenia działalności gospodarczej.

Ostatnia nowelizacja ustawy o swobodzie działalności gospodarczej zdecydowanie poprawiła sytuację przedsiębiorców w zakresie kontroli prowadzonej przez nich działalności.

Zlikwidowano możliwość powoływania się organów kontroli na przepisy ich ustaw „branżowych” w celu ominięcia zasad z rozdziału 5 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Niemniej od reguł chroniących przedsiębiorców istnieją, co zrozumiałe, wyjątki.

Wydaje się jednak, że obecny model realizowania kontroli się sprawdza. Na bardziej pogłębioną ocenę sytuacji w tym zakresie przyjdzie czas, gdy będzie możliwość analizy  orzecznictwa sądowego dotyczącego kontrolowania firm, którego dziś jeszcze nie ma.

Czytaj również:

Zobacz więcej w  serwisie:

Dobra Firma » Firma » Kontrola w firmie

Dobra Firma » Kadry i płace » Kontrola inspekcji pracy