Co do zasady poddanie sporu pod sąd polubowny wymaga pisemnej umowy stron, w której wskazuje się przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego kontrowersja wyniknęła lub może wyniknąć.
Na piśmie
Jest to tzw. zapis na sąd polubowny. Może on być ustanowiony praktycznie we wszystkich rodzajach spraw. Dopuszczalne jest zatem rozpoznanie takiej o prawa majątkowe lub niemajątkowe, mogące być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty (art. 1157 kodeksu postępowania cywilnego).
Nie ma więc przeszkód, aby sprawę z zakresu prawa pracy rozpoznał sąd arbitrażowy wyznaczony przez strony.
Warunek dotyczący formy zapisu na sąd polubowny jest spełniony także wtedy, gdy został on zamieszczony w wymienionych między stronami pismach lub oświadczeniach złożonych za pomocą środków porozumiewania się na odległość, które pozwalają utrwalić ich treść.
Dodatkowo powołanie się w umowie na dokument zawierający postanowienie o poddaniu sporu pod sąd polubowny spełnia wymagania o formie zapisu na taki sąd, jeżeli umowa ta jest sporządzona na piśmie, a powołanie się jest tego rodzaju, że czyni zapis częścią składową umowy.
W sprawach z zakresu prawa pracy ustawodawca wprowadził jednak ograniczenie. Zgodnie z art. 1164 k.p.c. zapis na sąd polubowny obejmujący spory z prawa pracy można sporządzić tylko po powstaniu sporu i konieczna jest forma pisemna.
Zatem zapis na sąd polubowny nie będzie skuteczny, gdy zostanie umieszczony w umowie o pracę. Trudno bowiem przypuszczać, że w dniu zawierania angażu istniał już spór między pracownikiem a pracodawcą.
Równość stron
Bezskuteczne są postanowienia zapisu na sąd polubowny naruszające zasadę równości stron, w szczególności uprawniające tylko jedną z nich do wytoczenia powództwa przed sądem polubownym przewidzianym w zapisie albo przed sądem (art. 1161 § 2 k.p.c.).
Zatem jedna strona nie może decydować, czy sprawę ma rozstrzygać sąd powszechny czy polubowny. Ponadto wspólnie muszą zdecydować, czy spór będzie rozpatrywał stały sąd polubowny czy doraźny, powołany do konkretnej sprawy.
W tym pierwszym wypadku, jeżeli spierający się nie postanowią inaczej, wiąże je regulamin stałego sądu polubownego obowiązujący w dacie zawarcia zapisu.
Poddanie sporu pod sąd polubowny oznacza wyłącznie możliwość wniesienia takiego sporu, a nie obowiązek. Mimo istnienia zapisu każdej ze stron wolno złożyć pozew w sądzie powszechnym na zasadach ogólnych. Sąd odrzuci go tylko wtedy, gdy pozwany podniesie zarzut zapisu na sąd polubowny przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.
Zasady tej nie stosuje się, gdy zapis na sąd polubowny jest nieważny, bezskuteczny, niewykonalny albo utracił moc i gdy sąd polubowny orzekł o swej niewłaściwości. Zatem zarzut niewłaściwości tego sądu powinien pojawić się w odpowiedzi na pozew, w sprzeciwie od wyroku zaocznego, a przy braku tych pism na początku pierwszej rozprawy.
Miejsce postępowania przed sądem polubownym wskazują strony, a jeśli tego nie zrobią, określa je sąd, biorąc pod uwagę przedmiot postępowania, okoliczności sprawy i dogodność dla spierających się.
Dogodny punkt i skład
Gdy ci nie podali miejsca postępowania ani nie uczynił tego sąd, znajduje się ono na terytorium Polski. Warto więc wyznaczyć najdogodniejszy punkt, bo może się okazać, że pracownik mieszkający w Augustowie na własne życzenie będzie dochodził swoich praw przed sądem w Zielonej Górze.
Istotny element umowy na sąd polubowny dotyczy ustalenia składu orzekającego. Strony mogą w umowie określić liczbę sędziów (arbitrów). Jeśli takiego ustalenia nie ma, sąd będzie liczył trzech arbitrów. Natomiast postanowienia umowy przyznające jednej stronie więcej uprawnień przy powołaniu sądu są bezskuteczne.
Dlatego niedopuszczalne jest, aby przy trzyosobowym składzie jedna strona powoływała dwóch arbitrów, a druga tylko jednego. Spierającym się wolno dowolnie ustalić sposób powołania arbitrów.
Sąd polubowny decyduje o tym, czy przeprowadzić rozprawę po to, aby strony przedstawiły twierdzenia lub dowody na ich poparcie, czy też postępowanie będzie prowadzone na podstawie dokumentów i innych pism, bez wyznaczania rozprawy. Jeżeli spierający się nie uzgodnili prowadzenia sprawy bez rozprawy, sąd musi ją rozpoznać na rozprawie, gdy jedna ze stron tego zażąda.
Zarzuty przeciwko żądaniom
„Wdanie się w spór co do istoty sprawy" to każde działanie pozwanego zmierzające do tego, aby uniemożliwić powodowi osiągnięcie pozytywnego wyniku procesu.
Są to więc zarzuty pozwanego odnoszące się do żądań powoda. Decyduje chwila podniesienia tych zarzutów, która jest jednoznaczna z rozpoczęciem sporu co do istoty sprawy przez pozwanego.
Autor jest adwokatem, współpracuje z Legal & Strategic Support Team LSST.pl
Zobacz więcej:
