Możliwość wyboru sądu przez powoda powoduje, że w sprawach z zakresu prawa pracy obowiązuje właściwość przemienna sądu. Powództwo w takich sprawach może być bowiem wytoczone bądź przed sąd właściwości ogólnej pozwanego, bądź przed sąd, w którego okręgu praca jest, była lub miała być wykonywana.

Jest jeszcze trzecia możliwość. Sprawą może zająć się też sąd, w którego okręgu znajduje się zakład pracy. Pozwala na to art. 461 § 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=906021C3C4F8A71B08066CD633B6506B?id=70930]kodeksu postępowania cywilnego[/link] (k.p.c.).

[srodtytul]Trzy opcje[/srodtytul]

Jeśli sprawę ma rozpatrywać sąd właściwości ogólnej pozwanego, to będzie to sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania. Mówi o tym art. 27 § 1 k.p.c. Jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ogólną właściwość oznacza się według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leży w Polsce – według ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce.

Tak jest w przypadku, gdy pozwanym jest osoba fizyczna. Powództwo przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi niebędącemu osobą fizyczną wytacza się według miejsca ich siedziby. Tak stanowi art. 30 k.p.c.

Czym jest miejsce wykonywania pracy? To miejscowość (miejscowości), w której pracownik rzeczywiście spełniał swe podstawowe obowiązki w zakresie świadczenia pracy. Natomiast jeśli praca nie została podjęta, decyduje miejsce (miejscowość), gdzie np. według postanowień umowy powinna ona być faktycznie wykonywana. Orzekał o tym [b]Sąd Najwyższy w wyroku z 1 kwietnia 1985 r. (I PR 19/85).[/b]

Jeśli według tego kryterium można uznać za właściwe kilka sądów, wybór należy do powoda. Jest to zgodne z art. 43 k.p.c. Przez miejsce, w którym znajduje się zakład pracy, należy rozumieć jego siedzibę.

Jeśli jednak zakładem pracy jest jednostka organizacyjna osoby prawnej, położenie tej właśnie jednostki jest decydujące dla oznaczenia przemiennej właściwości sądu. Wyjaśniał to [b]SN w postanowieniu z 21 kwietnia 1970 r. (I PZ 17/70[/b]).

Z kolei siedziba zakładu pracy jest pojęciem obiektywnym, nieulegającym zmianie w drodze porozumienia między kierownikiem zakładu pracy a pracownikiem. Wyjaśniał to [b]SN w wyroku z 15 maja 1984 r. (I PR 46/84)[/b].

Udogodnienie podlegające jednej z trzech wspomnianych opcji przysługuje zarówno pracownikowi, jak i pracodawcy dochodzącemu od pracownika roszczeń ze stosunku pracy. Potwierdza to uchwała całej [b]Izby Cywilnej SN z 19 marca 1955 r. (I CO 8/55) oraz uchwała składu siedmiu sędziów SN z 10 maja 1982 r. (III PZP 12/82). [/b]

[srodtytul]Pierwsza instancja umownie [/srodtytul]

Zatem skoro to powód wybiera sąd, to ani pracodawca, ani pracownik nie mogą się umówić wcześniej, np. zawierając umowę o pracę albo już w trakcie trwającego konfliktu z zakresu prawa pracy co do tego, który sąd będzie go rozstrzygał.

Jednak od tej zasady niektórzy eksperci przyjmują pewne odstępstwo. Jacek Gudowski (w Maria Jędrzejewska, Karol Weitz, Tadeusz Ereciński, Jacek Gudowski „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Część druga, Postępowanie zabezpieczające”, Warszawa 2009, LexisNexis, wydanie III) przyjmuje, że dopuszczalne jest – choć, jak zaznacza, nie ma co do tego zgody całego piśmiennictwa – zawarcie umowy o właściwość sądu pierwszej instancji zgodnie z art. 46 k.p.c.

Jak wyjaśnia Gudowski, dzieje się tak dlatego, że przepisy postępowania odrębnego takiej możliwości nie wyłączają, a dozwolona jest między stronami modyfikacja reguł właściwości przemiennej. W takiej sytuacji umówiony sąd będzie wyłącznie właściwy, chyba że strony stosunku pracy postanowiły inaczej.

Istnieją też przepisy szczególne względem art. 461 § 1 k.p.c. ograniczające wybór sądu. Chodzi tu o art. 12 i 18 ust. 8 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=AAB045BD47717B33F938CDABBC050E57?id=173681/]ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (DzU nr 116, poz. 1207 ze zm.).[/link]

Zgodnie z nimi w sprawach ze stosunków prawnych spory powstałe między stronami umowy zakładowej oraz w sprawach dotyczących odmowy przyjęcia deklaracji i roszczeń między uczestnikiem programu a pracodawcą właściwy jest sąd miejsca siedziby pracodawcy.

[srodtytul]Wniesienie opłaty[/srodtytul]

Większość spraw z zakresu prawa pracy jest wolna od opłat. Przy czym opłata podstawowa wynosząca 30 zł jest pobierana od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Natomiast w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa kwotę 50 tys. złotych, pobiera się od wszystkich podlegających opłacie pism procesowych opłatę stosunkową. Reguluje to art. 35 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=278A5B73CCF305B46BE8A34C17008D9F?id=179014]ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (DzU nr 167, poz. 1398 ze zm.)[/link].

W sprawach o prawa majątkowe ( i łącznie z nimi dochodzone roszczenia niemajątkowe), w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 75 tys. złotych, właściwy jest sąd okręgowy. Jednak nie zawsze. Do właściwości sądów rejonowych, bez względu na wartość przedmiotu sporu, należą sprawy z zakresu prawa pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy oraz o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy.

Tak samo jest ze sprawami o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia.

Dotyczy to również spraw z zakresu rozwiązania stosunku pracy, a także spraw dotyczących kar porządkowych i świadectwa pracy oraz roszczeń z tym związanych. Tak wynika z art. 461 § 11 k.p.c. Sądy okręgowe działają też jako sądy apelacyjne od orzeczeń sądów rejonowych – sądów pracy.

[ramka][b]Kto zajmie się sprawą z ZUS[/b]

[b]W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu ma miejsce zamieszkania strona odwołująca się od decyzji wydanej przez organ rentowy, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej.[/b]

W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których wniesiono odwołanie od decyzji Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA, wojskowego organu emerytalnego albo organu emerytalnego właściwego w stosunku do funkcjonariuszy Służby Więziennej, właściwy jest sąd, w którego okręgu ma siedzibę ten organ.

W sprawach, w których nie można określić właściwości sądu, jak również w sprawach, w których ubezpieczony zamieszkały na terytorium Polski otrzymuje świadczenie wypłacane przez wyznaczoną przez prezesa ZUS jednostkę organizacyjną tego zakładu, właściwy jest sąd, w którego okręgu ma siedzibę organ rentowy. [/ramka]

[ramka][b]Wyłączenie właściwości[/b]

[b]Nie podlegają właściwości sądów pracy spory dotyczące ustanawiania nowych warunków pracy i płacy oraz stosowania norm pracy. [/b]

Są to spory o interesy pracownicze, a nie o prawa pracownicze, i z tego powodu nie podlegają rozstrzygnięciu w drodze sądowej.

Właściwości sądów pracy nie podlegają też spory dotyczące pomieszczeń w hotelach pracowniczych. Podlegają one rozstrzygnięciu w zwykłym postępowaniu cywilnym.[/ramka]

[ramka][b]Uwaga[/b]

[b]Sąd właściwy może na zgodny wniosek stron przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu rozpoznającemu sprawy z zakresu prawa pracy lub ubezpieczeń społecznych, jeżeli przemawiają za tym względy celowości. [/b][/ramka]