[b]W firmie funkcjonuje kasa zapomogowo-pożyczkowa. Kto może ją kontrolować: związki zawodowe czy komisja rewizyjna? A czy pracodawca ma prawo wglądu w dokumentację tej kasy? [/b]

Pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe (PKZP) to źródło finansowej pomocy przyznawanej w postaci zapomóg oraz krótko- i długoterminowych pożyczek. PKZP można stworzyć w każdym zakładzie pracy, o ile chce do niej przynależeć co najmniej dziesięciu pracowników. Gdy chętnych jest mniej, to PKZP może mieć charakter kasy międzyzakładowej. W jednym zakładzie pracy kasa zapomogowo-pożyczkowa może być jednak tylko jedna, a jej członkami mogą być nie tylko pracownicy, ale też emeryci i renciści.

Pieniądze z PKZP pochodzą m.in. z wkładów członkowskich, wpisowego czy darowizn i zasadniczo są lokowane w trzech funduszach: oszczędnościowo-pożyczkowym, rezerwowym oraz zapomogowym. Tak stanowi [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=71048]rozporządzenie Rady Ministrów z 19 grudnia 1992 r. w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w zakładach pracy (DzU nr 100, poz. 502 ze zm., dalej rozporządzenie o PKZP[/link], wydane na podstawie art. 39 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=162202]ustawy 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych; DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm.[/link]).

[srodtytul]Kto rządzi i…[/srodtytul]

Organami PKZP są: walne zebranie członków, zarząd i komisja rewizyjna. Członkowie tych organów pełnią swoją funkcję społecznie, w tym zarząd i komisja rewizyjna nie dłużej niż cztery lata. Zarząd składa się z co najmniej trzech członków, a jego działalność sprowadza się m.in. do:

- przyjmowania członków PKZP, prowadzenia ich ewidencji i skreślania ich z listy,

- prowadzenia polityki w zakresie udzielania świadczeń,

- przyznawania pożyczek i ustalania okresów ich spłaty,

- podejmowania decyzji o odroczeniu spłaty pożyczek,

- przyznawania zapomóg,

- sprawowania kontroli nad terminowym i właściwym dokonywaniem wpłat i wypłat oraz księgowaniem tych operacji,

- podpisywania dyspozycji pieniężnych i innych dokumentów,

- zwoływania walnych zebrań członków,

- składania walnemu zebraniu członków sprawozdań z działalności bieżącej oraz przedstawiania bilansów rocznych do zatwierdzania,

- rozpatrywania okresowych sprawozdań finansowych,

- reprezentowania interesów PKZP wobec kierownika zakładu pracy,

- ustosunkowania się do wniosków i ustaleń komisji rewizyjnej,

- współdziałania ze związkami zawodowymi oraz przedstawiania im raz w roku sprawozdania z działalności PKZP,

- współdziałania z pracownikami wyznaczonymi przez zakład pracy do prowadzenia księgowości, obsługi kasowej i prawnej PKZP,

- prowadzenia innych spraw PKZP.

[srodtytul]…kontroluje[/srodtytul]

Czytelnik pyta, kto kontroluje działalność PKZP. Pyta o związki zawodowe i komisję rewizyjną. Ta ostatnia prowadzi bieżącą kontrolę (raz na kwartał) związaną z wydatkowaniem środków PKZP. Należy do niej:

- ochrona mienia PKZP,

- kontrola przestrzegania przez zarząd postanowień statutu tej kasy,

- czuwanie nad prawidłowym udokumentowaniem wszystkich wpłat i wypłat,

- czuwanie nad terminowym prowadzeniem obsługi kasowej i księgowości PKZP przez zakład pracy.

Natomiast związki zawodowe prowadzą nadzór społeczny nad tymi kasami. Tak wynika z art. 39 ustawy o związkach zawodowych i § 5 rozporządzenia o PKZP. Ustawodawca nie precyzuje, o jaki nadzór chodzi, a niektórzy eksperci utożsamiają go z klasyczną kontrolą. Brak szczegółowych unormowań w tym zakresie wskazuje jednak, że nadzór związków zawodowych nie jest tak szczegółowy, jak kontrola komisji rewizyjnej.

Można uznać, że związek ma pieczę nad całościowym funkcjonowaniem PKZP, żeby – zgodnie z ustawowym obowiązkiem – bronić praw oraz interesów zawodowych i socjalnych pracowników. Nie oznacza to jednak, że tak jak komisja rewizyjna może zażądać wydania w każdej chwili dokumentacji związanej z udzielaniem pożyczek i zapomóg. Tak szerokich uprawnień ustawodawca mu nie zagwarantował. Gdyby miał taki zamysł, to tak jak w przypadku komisji rewizyjnej uszczegółowiłby to w przepisach.

[srodtytul]Co może pracodawca[/srodtytul]

Jeśli chodzi o pracodawcę, to żadne przepisy nie dają mu prawa do kontroli kasy. Są natomiast regulacje nakładające na niego wiele obowiązków związanych z jej funkcjonowaniem. Przede wszystkim zakład pracy musi zapewnić PKZP pomieszczenia biurowe, dostarczać druki i formularze oraz pomóc w prowadzeniu księgowości, obsługi kasowej i prawnej. To nie wszystko. Ma też dokonywać na rzecz PKZP:

- potrąceń w listach płac, listach wypłat zasiłków chorobowych, zasiłków wychowawczych, wpisowego, wkładów miesięcznych i rat pożyczek,

- przyjmowania wpłat wnoszonych przez emerytów i rencistów oraz osób przebywających na urlopach wychowawczych,

- odprowadzania wpłat na rachunek bankowy PKZP,

- informowania przynajmniej raz w roku członków kasy o stanie ich wkładów i zadłużeń.

[ramka][b]Komentuje Patrycja Zawirska, prawnik w kancelarii Bartłomiej Raczkowski Kancelaria Prawa Pracy[/b]

Związki są jednym ze strażników prawidłowego funkcjonowania kas. Nie chodzi tu jednak o bieżącą kontrolę w sensie prawnym, a raczej o ogólny nadzór z punktu widzenia ochrony interesów pracowników. Związki mogą żądać zwołania nadzwyczajnego walnego zebrania członków kasy, przedstawienia kluczowych informacji (np. o liczbie członków), w tym – raz w roku – sprawozdania z działalności zarządu. Kontrolę finansową nad działalnością zarządu kasy sprawuje natomiast komisja rewizyjna.

Komisja odnosi się do działalności zarządu w zakresie decyzji finansowych i przedstawia swoje spostrzeżenia na walnych zebraniach członków kasy. Może również żądać zwołania nadzwyczajnego zebrania, zwłaszcza w razie stwierdzenia uchybień finansowych po stronie zarządu.[/ramka]