Można zaryzykować stwierdzenie, że każdemu szefowi zależy na takim pracowniku, który nikomu nie zdradzi tajemnic firmy. Nawet wtedy, gdy przejdzie do konkurencji. Jednocześnie przyszły pracodawca, zatrudniając osobę z rywalizującego z nim przedsiębiorstwa, ma na uwadze, że dzięki temu może zyskać pewne interesującego go dane objęte niejawnymi klauzulami. Praktyka pokazuje, że takie informacje są nie raz przekazywane. Czy słusznie? Jakie są zatem granice lojalności pracownika? Takie pytania często zadają pracodawcy.

[srodtytul]Zakazana rywalizacja[/srodtytul]

Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności. Tak wynika z art. 11 ust. 4 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=170546]ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (ustawa)[/link].

Zgodnie z doktryną tajemnicą przedsiębiorstwa są również informacje finansowe, ale także informacje handlowe, o wielkości sprzedaży, produkcji, dostawcach, strategicznych odbiorcach, źródłach zaopatrzenia i zbytu, dotyczące planów organizacyjnych przedsiębiorstwa, metod organizacji pracy. Tajemnicą objęte są tylko takie dane, które są znane jedynie poszczególnym osobom lub określonej grupie osób. Obszar ten nie może rozciągać się na informacje powszechnie znane lub te, o których treści każdy zainteresowany może się w zwykły, legalny sposób dowiedzieć.

Wiedza, doświadczenie i umiejętności zdobyte przez pracownika podczas zatrudnienia nie korzystają z ustawowej ochrony na rzecz przedsiębiorstwa. Mogą natomiast być podstawą do zawarcia umowy o zakazie konkurencji uregulowanej w przepisach prawa pracy.

Podmioty zobowiązane do zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa to osoby, które weszły w posiadanie informacji poufnych. To również osoby świadczące na rzecz danego przedsiębiorcy pracę na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego (umowa o dzieło, umowa-zlecenie). Są one związane zakazem ujawniania i wykorzystywania tajemnic przedsiębiorstwa przez okres trzech lat, także po wygaśnięciu umowy, o ile strony nie umówią się inaczej albo nie ustał stan tajemnicy (art.11 ust. 2 ustawy).

[srodtytul]Jak się uchronić[/srodtytul]

[b]Przedsiębiorcy, aby skutecznie bronić się przed naruszeniem tajemnicy, powinni wprowadzać do umów odpowiednie klauzule poufności, oznaczać takie informacje odpowiednimi ostrzeżeniami, informować pracowników, osoby świadczące pracę na innej podstawie, jakie dane należy traktować jako poufne oraz podejmować odpowiednie działania organizacyjne w celu utrzymania ich w tajemnicy[/b].

Dla oceny, czy wiadomości stanowią tajemnicę przedsiębiorcy, nie ma jednak znaczenia, czy firma podejmuje działania w celu ich utajnienia [b](wyrok SA z 10 lipca 2002 r. XVII Ama 78/01).[/b] Dana informacja jest tajemnicą, gdy przedsiębiorca ma wolę, choćby dorozumianą, aby pozostała ona tajemnicą, i wola ta jest dla innych osób rozpoznawalna.

Nie oznacza to jednak, że osoby, które przypadkowo weszły w posiadanie informacji poufnej, są zwolnione od obowiązki zachowania tajemnicy [b](wyrok SN z 3 lipca 2000 r. , I CKN 304/00).[/b] Uwolnione od obowiązku zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa są wyłącznie osoby, które nabyły informacje poufne odpłatnie, w dobrej wierze, nawet od nieuprawnionego (art.11 ust. 3 ustawy).

[srodtytul]Jakie roszczenia[/srodtytul]

Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji. Następuje ono poprzez przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeżeli zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy. W razie naruszenia takiej tajemnicy przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać (art. 18 ustawy):

1) zaniechania niedozwolonych działań;

2) usunięcia skutków niedozwolonych działań;

3) złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;

4) naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych;

5) wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści na zasadach ogólnych;

6) zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.

Roszczenia z tytułu czynów nieuczciwej konkurencji ulegają przedawnieniu z upływem lat trzech (art. 20 ustawy).

Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa rodzi również odpowiedzialność karną (art. 23 ustawy).

[srodtytul]Klauzula antykonkurencyjna[/srodtytul]

Obowiązek zachowania poufności jest niezależny od zakazu konkurencji. Zakaz ten jest uregulowany w art. 101[sup]1[/sup] – 101[sup]4[/sup] kodeksu pracy (k.p.). Polega on na tym, że pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność.

[b]Przez działalność konkurencyjną rozumie się taką, która stwarza rzeczywiste zagrożenie interesów pracodawcy, a także powiązanych z pracodawcą podmiotów (np. spółek zależnych od pracodawcy)[/b]. Może ona polegać zarówno na prowadzeniu przez pracownika samodzielnie, we własnym imieniu i na własny rachunek działalności, której przedmiot choćby częściowo pokrywa się z zakresem działalności przedsiębiorstwa pracodawcy, jak i na świadczeniu pracy (w ramach stosunku pracy lub innego stosunku prawnego) na rzecz innego podmiotu prowadzącego taką działalność, czy występowaniu w charakterze pełnomocnika (prokurenta) takiego podmiotu. Zakaz konkurencji różni się zatem zakresem zobowiązań.

Odpowiedzialność za złamanie zakazu konkurencji ogranicza się do odpowiedzialności odszkodowawczej. W razie nieumyślnego wyrządzenia pracodawcy szkody pracownik naruszający zakaz konkurencji ponosi odpowiedzialność na zasadach określonych w art. 114 – 121 k.p., czyli do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. W przypadku zaś winy umyślnej pracownik ponosi odpowiedzialność w pełnej wysokości (art. 122 k.p.).

Jeżeli naruszenie przez pracownika umowy o zakazie konkurencji jednocześnie powoduje naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, to pracownik może ponosić również odpowiedzialność cywilną i karną przewidzianą w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

[ramka][b]Zakaz konkurencji[/b]

Źródło zakazu konkurencji stanowi odrębna umowa pomiędzy pracownikiem i pracodawcą, która powinna określać zakres wzbronionej działalności konkurencyjnej. Może być ona zawarta na czas trwania stosunku pracy jak i na czas uzgodniony przez strony po ustaniu stosunku pracy. Umowy te dla swej ważności muszą zostać zawarte w formie pisemnej.

Zakaz konkurencji ustanowiony po ustaniu stosunku pracy jest ponadto odpłatny i musi mieć wskazany termin obowiązywania.

[b]Obowiązek zachowania poufności jest natomiast nieodpłatny i wiąże strony, nawet jeżeli nie jest zawarta w tej kwestii odrębna umowa, ma również z góry określony czas obowiązywania – przez trzy lata, chyba że strony umówią się inaczej lub ustał stan tajemnicy.[/b]

Zwolnienia z zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej nie można więc utożsamiać z uchyleniem przez pracodawcę ustawowego zakazu ujawniania tajemnicy przedsiębiorstwa. Prowadzenie działalności konkurencyjnej to co innego niż naruszenie zakazu rozpowszechniania tajemnicy przedsiębiorstwa, które obowiązuje bez względu na zawarcie w tej kwestii umowy [b](wyrok SN z 25 stycznia 2007 r., I PK 207/06). [/b][/ramka]

[i]Autorka jest aplikantką adwokacką, pracownikiem Kancelarii Radców Prawnych i Adwokatów Nowakowski i Wspólnicy sp.j.[/i]