Wekslowe zabezpieczenie roszczeń przedsiębiorstwa jest możliwe

Generalnie przepisy kodeksu pracy nie zabraniają wprost stosować w takiej sytuacji zabezpieczenia wekslowego. W orzecznictwie oraz literaturze przeważa pogląd, że weksel (zwłaszcza weksel niezupełny - in blanco) jest dopuszczalnym sposobem zabezpieczenia roszczeń pracodawcy względem pracownika.

Podstawowe znaczenie ma tu stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z 21 maja 1981 r. (sygn. IV PRN 6/81). Sąd, badając wówczas sprawę roszczenia zakładu pracy dotyczącego szkody w mieniu powierzonym pracownikowi z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się, wskazał, że skoro w przepisach wprowadzających kodeks pracy nie ma wyraźnej normy wyłączającej stosowanie prawa wekslowego do roszczeń pracodawcy ze stosunku pracy, to dopuszczalne jest zobowiązanie wekslowe pracownika.

Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 18 marca 1998 r. sygn. IPKN436/97, z tym że tym razem stanął na stanowisku, że abstrakcyjny charakter zobowiązania z weksla in blanco nie zwalnia sądu pracy z obowiązku ustalenia, czy i w jakim zakresie pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę powstałą w powierzonym mu mieniu.

Należy jednak zwrócić uwagę na argumenty przeciwników tego poglądu. Ich zdaniem kodeks pracy w sprawach w nim nieuregulowanych odsyła poprzez swój art. 300 do przepisów kodeksu cywilnego, a nie ogólnie do przepisów prawa cywilnego. Zagadnienia dotyczące weksli nie są zaś uregulowane w kodeksie cywilnym, lecz w odrębnej ustawie. Dlatego z formalnego punktu widzenia nie ma podstaw normatywnych do stosowania zabezpieczenia wekslowego w stosunkach pracy. Poza tym zabezpieczenie to stoi w jaskrawej sprzeczności z zasadami odpowiedzialności materialnej zawartymi w dziale piątym kodeksu pracy, w szczególności z zasadą ograniczenia odpowiedzialności pracownika oraz rozkładu ciężaru dowodu. Zgodnie z art. 116 k.p. to pracodawca ma udowodnić pracownikowi winę w wyrządzeniu szkody oraz wykazać jej rozmiar. Tymczasem w razie użycia weksla in blanco pracodawca, wszczynając postępowanie sądowe, nie musi udowadniać ani powstania szkody, ani jej wysokości, ani nawet zawinienia pracownika. W istocie to na pracownika spada wówczas obowiązek wykazania, że roszczenie pracodawcy stwierdzone wekslem nie odpowiada rzeczywistej szkodzie.

Bez wdawania się w głębszą analizę zasadności obu stanowisk należy podkreślić, że składając podpis na przedłożonym przez pracodawcę - niewypełnionym - blankiecie wekslowym, pracownik powinien mieć świadomość, że upoważnia pracodawcę do wpisania w nim sumy wekslowej, której wysokości nie jest w stanie przewidzieć w chwili podpisania weksla. Co do zasady nie powinna to być suma wyższa od wynikającej z zabezpieczenia wekslowego, a więc nie wyższa od realnej szkody, jaką pracodawca poniósł w mieniu powierzonym pracownikowi, jednak w praktyce może on wypełnić ten weksel dowolną kwotą.

Pracownik będzie mógł się przed tym bronić dopiero w postępowaniu sądowym, składając zarzuty od nakazu zapłaty i wykazując, że pracodawca wypełnił weksel na sumę wyższą od stwierdzonego niedoboru w mieniu powierzonym.

Dlatego we własnym interesie pracownik powinien zadbać o to, aby wraz z podpisaniem weksla in blanco (jeżeli tego wymaga pracodawca) sporządzić na piśmie porozumienie wekslowe (deklarację wekslową), w którym zostaną jasno określone okoliczności uprawniające pracodawcę do uzupełnienia weksla (na przykład nierozliczenie się pracownika z powierzonego mienia dookreślonego terminu lub stwierdzenie niedoboru w trakcie inwentaryzacji).

Porozumienie to powinno wskazywać również, do jakiej kwoty weksel może zostać wypełniony.

Warto także pamiętać, że ważność weksla in blanco nie zależy od zawarcia porozumienia wekslowego (deklaracji wekslowej). Pracodawca będzie mógł zatem dochodzić roszczenia także wtedy, gdy strony nie podpisały deklaracji wekslowej. Deklaracja taka z punktu widzenia pracownika jako dłużnika wekslowego ma jednak duże znaczenie i dlatego powinien on dążyć do jej sporządzenia i podpisania przez obie strony. Ułatwi mu to później udowodnienie, że weksel został użyty niezgodnie z treścią deklaracji. Sąd, badając zasadność roszczenia wekslowego na zarzut pracownika w postępowaniu nakazowym, będzie wówczas zobowiązany sprawdzić prawidłowość wypełnienia weksla w tej części, a zatem i wyliczenia niedoboru.

Powinien również wyjaśnić okoliczności powstania niedoboru w aspekcie ewentualnego przyczynienia się pracodawcy lub innej osoby do powstania lub zwiększenia szkody (art. 117 k.p. w związku z art. 127 k.p.), mimo że co do zasady odpowiedzialność z weksla nie jest odpowiedzialnością z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy o pracę.