Stosunek pracy jest najczęściej występującą formą zatrudnienia. Jego podstawą może być umowa o pracę, powołanie, wybór, mianowanie i spółdzielcza umowa o pracę. Takie warianty przewiduje art. 2[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=1288079C8A806B4039D19A8B496CF333?id=76037] kodeksu pracy[/link]. Bez względu na to, który z nich zostanie zastosowany, osoba zatrudniana ma status pracownika. Zatrudniający (czyli pracodawca) pełni wobec niej obowiązki płatnika składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

[srodtytul]Definicja szersza niż kodeksowa[/srodtytul]

Dla ZUS pracownikiem jest nie tylko pozostający w stosunku pracy. To także osoba wykonująca pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=7E9A4711A40585C8F2FB9C0507EC1B25?id=70928]kodeksem cywilnym[/link] stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło. Ale tylko wtedy, gdy umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje dla niego pracę. To rozszerzenie definicji pracownika wprowadza art. 8 ust. 2a [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=184677]ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm., dalej ustawa systemowa)[/link].

Natomiast art. 8 ust. 2 ustawy systemowej wyłącza z grona pracowników tych, którzy spełniają kryteria dla osób współpracujących. Każe ich traktować w zakresie ubezpieczeń społecznych właśnie jako osoby współpracujące.

[srodtytul]Prawie zawsze obligatoryjnie[/srodtytul]

Pracownik podlega obowiązkowo wszystkim rodzajom ubezpieczeń społecznych, tj. ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu. Wynika to z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy systemowej. Obowiązek ubezpieczeń istnieje w ich przypadku od dnia nawiązania do dnia ustania stosunku pracy (art. 13 pkt 1 ustawy systemowej). I musi być zrealizowany niezależnie od tego, czy pracownik ma równocześnie inne tytuły do ubezpieczeń, np. wykonuje jednocześnie umowę-zlecenie albo umowę o pracę zawartą w innej firmie, czy też prowadzi działalność gospodarczą. Nie ma również znaczenia, że jest uczniem, studentem lub pobiera emeryturę lub rentę. Ze stosunku pracy musi być ubezpieczony obowiązkowo (por. art. 9 ust. 1 ustawy systemowej).

[b]Uwaga, wyjątek: [/b]dotyczy zatrudnionego na umowę o pracę spełniającego warunki określone dla osób współpracujących. Bo – jak już zaznaczyłem – taka osoba podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu jako osoba współpracująca. Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy osoba prowadząca działalność gospodarczą zatrudni na podstawie umowy o pracę: małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione, rodziców, macochę, ojczyma i osoby przysposabiające. Muszą być jednak spełnione jeszcze dwa warunki, określone w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej. Mianowicie osoby te

- pozostają z prowadzącym działalność we wspólnym gospodarstwie domowym oraz

- współpracują przy prowadzeniu działalności.

To wyłączenie nie działa w przypadku dzieci, z którymi zawarto umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego. One mają być zgłaszane do ubezpieczeń jako pracownicy, mimo spełnienia wymogów dla osób współpracujących.

[srodtytul]Siedem dni na złożenie pierwszego formularza[/srodtytul]

Aby zrealizować obowiązek ubezpieczeń społecznych, płatnik składek musi do nich zgłosić pracownika. Zatem składa w ZUS formularz ZUS ZUA (zgłoszenie do ubezpieczeń) >patrz przykład wypełnionego ZUS ZUA.

Ma na to siedem dni od powstania obowiązku ubezpieczeń, czyli nawiązania stosunku pracy. Nie musi tego robić osobiście. Może go wysłać również pocztą albo w formie dokumentu elektronicznego, opatrując bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu (zgodnie z [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=163185]ustawą z 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym, DzU nr 130, poz. 1450 ze zm.[/link]).

[ramka][b]Przykład[/b]

Spółka z o.o. zatrudniła pana Mateusza Malinowskiego od 1 października. Druk ZUS ZUA złożyła 7 października. Zmieściła się w terminie, bo ten upłynął 8 października.

Pracodawca, który z własnym pracownikiem zawrze umowę cywilnoprawną (zlecenie), nie zgłasza go dodatkowo do ubezpieczeń. ZUS ZUA składa wyłącznie z tytułu umowy o pracę.[/ramka]

[srodtytul]Jakie dane wpisywać[/srodtytul]

Na formularzu ZUS ZUA pracodawca podaje:

- kod tytułu ubezpieczenia (01 10 00 – jeżeli pracownik nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty i stopnia niepełnosprawności),

- dane zgłaszanej osoby – imię i nazwisko, NIP, PESEL oraz ewentualnie numer paszportu lub dowodu, jeżeli osoba ta nie ma jednego z dwóch wcześniej wymienionych identyfikatorów, a także pozostałe dane, m.in. datę urodzenia, adres zamieszkania, zameldowania.

Oczywiście zaznacza, że pracownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu.

Jeżeli ubezpieczony zgłasza do ubezpieczenia zdrowotnego członków swojej rodziny, informację o tym pracodawca przekazuje do ZUS, składając formularz ZUS ZCNA (zgłoszenie danych o członkach rodziny dla celów ubezpieczenia zdrowotnego).

[srodtytul]OD CZEGO LICZYMY POSZCZEGÓLNE NALEŻNOŚCI[/srodtytul]

[b]Podstawę wymiaru stanowi przychód ze stosunku pracy, czyli wszystko, co wypłacasz. Ale tylko teoretycznie, bo lista wyłączeń jest jednak długa[/b]

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników stanowi przychód w rozumieniu art. 12 ust. 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=80474]ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm., dalej updof[/link]). Jest on też podstawą naliczania składki chorobowej i wypadkowej (art. 20 ust. 1 ustawy systemowej). Ale nie obowiązuje tu limit roczny, powyżej którego nie opłaca się składek emerytalnej i rentowych.

[srodtytul]Suma wypłat w miesiącu…[/srodtytul]

Przychodem ze stosunku pracy są wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężna świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń. W szczególności chodzi o wynagrodzenie zasadnicze, za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i inne kwoty, niezależnie od tego, czy ich wysokość ustalono z góry. Także świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika jak też wartość innych świadczeń nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych.

Przychód pracownika to suma wypłat dokonanych w danym miesiącu. Dla celów ubezpieczeniowych nie ma więc znaczenia, za jaki miesiąc wynagrodzenie zostało wypłacone.

[srodtytul]…choć nie wszystkich[/srodtytul]

W podstawie wymiaru składek nie uwzględnia się wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków. Wyłączenie to zostało zapisane w art. 18 ust. 2 ustawy systemowej. Ale nie jest jedyne.

Trzeba jeszcze pamiętać o całej liście wyłączeń, jaka została zamieszczona w § 2 ust. 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=77617]rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm., dalej rozporządzenie składkowe[/link]). Wszystkie przychody tu wymienione (m.in. nagrody jubileuszowe wypłacane nie częściej niż co pięć lat czy odprawy i odszkodowania, wypłacane w związku z rozwiązaniem stosunku pracy) pomijamy, ustalając podstawę wymiaru składek emerytalnej i rentowych.

[srodtytul]Kto finansuje[/srodtytul]

Jeżeli pracodawca zatrudnia pracownika w pełnym wymiarze czasu pracy i wypłaca mu na koniec każdego miesiąca minimalne wynagrodzenie (w 2009 r. 1276 zł brutto), to będzie ono stanowić podstawę do naliczania składek na ubezpieczenia społeczne. Składki te finansują:

- w równych częściach, po 9,76 proc., pracodawca i pracownik – na ubezpieczenie emerytalne (19,52 proc.),

- pracodawca 4,5 proc. i pracownik 1,5 proc. – na ubezpieczenie rentowe (6 proc.),

- w całości pracownik – na ubezpieczenie chorobowe (2,45 proc.),

- w całości pracodawca – na ubezpieczenie wypadkowe (1,67 proc.*).

[ul][li]stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe jest zróżnicowana, a jej wysokość zależy m.in. od liczby osób podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu, a także od rodzaju prowadzonej działalności. Jest ustalana na rok składkowy. Stopa procentowa 1,67 obowiązuje płatnika, który w ubiegłym roku kalendarzowym miał nie więcej niż dziewięciu ubezpieczonych. Taka stawka obowiązuje od 1 kwietnia 2009 r. do 31 marca 2010 r. i według niej składka wypadkowa została naliczona w drukach. [/li][/ul] [srodtytul]Roczny limit[/srodtytul]

Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie może być wyższa w danym roku kalendarzowym od kwoty odpowiadającej 30-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie budżetowej, ustawie o prowizorium budżetowym lub ich projektach. Jeżeli ustawy te w danym roku nie zostałyby uchwalone, wynagrodzenie to ustala się na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z trzeciego kwartału roku poprzedniego. Wynika to z art. 19 ust. 1 i 2 ustawy systemowej.

W 2009 r. górna roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wynosi 95 790 zł. Do momentu jej osiągnięcia przez pracownika w danym roku kalendarzowym płatnik składek jest zobowiązany odprowadzać składki emerytalną i rentowe, a powyżej już nie. W dalszym ciągu istnieje natomiast obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe, wypadkowe i zdrowotne.

[b]Przykład[/b]

Pan Jan jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę i nie ma innych tytułów do ubezpieczeń. Jego wynagrodzenie wynosi 10 000 zł i jest wypłacane ostatniego dnia danego miesiąca kalendarzowego.

30 października pracodawca jak co miesiąc wypłaci mu pensję. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe powinna zostać ograniczona do kwoty 5790 zł, a podstawa na chorobowe i wypadkowe to nadal 10 000 zł. Natomiast za listopad i grudzień podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe będzie wynosiła 0,00 zł. Z kolei składki na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe będą naliczane od wynagrodzenia, które zostanie wypłacone w tych dwóch miesiącach.

[srodtytul]9 procent na medyków[/srodtytul]

Do ustalenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pracowników stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 81 ust. 1 ustawy zdrowotnej). Ale uwzględnia się w niej wynagrodzenie za czas choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną. Nie bierze się natomiast pod uwagę rocznego limitu. Ograniczenie do 30-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia tutaj nie obowiązuje (art. 81 ust. 5 ustawy zdrowotnej). Co oznacza, że składkę na ubezpieczenie zdrowotne trzeba naliczać także, gdy z powodu osiągnięcia kwoty 30- -krotności nie są za ubezpieczonego naliczane składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pomniejsza się o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowane przez ubezpieczonego i potrącone z jego środków przez pracodawcę.

Składka zdrowotna wynosi 9 proc., jednak jej część w wysokości 7,75 proc. jest odliczana od zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Gdy składka na ubezpieczenie zdrowotne naliczona za pracownika jest wyższa od zaliczki na podatek, składka na ubezpieczenie zdrowotne ulega obniżeniu do wysokości zaliczki.

[ramka]Za współpracujących regulujemy od kwoty zadeklarowanej

Składki na ubezpieczenia społeczne za osoby współpracujące naliczamy od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Natomiast na ubezpieczenie zdrowotne – od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niż 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. [/ramka]

[srodtytul]DO ZDROWOTNEGO TAKŻE RODZINA[/srodtytul]

[b]Nie tylko zatrudnionego powinieneś ubezpieczyć w NFZ, ale też jego bliskich, jeśli nie korzystają z bezpłatnego leczenia na innej podstawie[/b]

Pracownik podlega obowiązkowo także ubezpieczeniu zdrowotnemu (art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a) [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=282315]ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, DzU z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm., dalej ustawa zdrowotna[/link]). Dlatego pracodawca musi go zgłosić do tego ubezpieczenia, czego dokonuje w formularzu ZUS ZUA (blok VII tego druku „dane o obowiązkowym ubezpieczeniu zdrowotnym”).

Składając ten druk zgłaszamy pracownika zarówno do ubezpieczeń społecznych, jak i ubezpieczenia zdrowotnego.

[srodtytul]Małżonek, dzieci i rodzice[/srodtytul]

Obowiązki zgłoszeniowe nie kończą się na pracowniku. Jeśli członkowie jego rodziny nie mają innego tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego, ich też trzeba zarejestrować. Pracownik jest bowiem zobowiązany dokonać zgłoszenia, a czyni to za pośrednictwem płatnika, czyli swojego zakładu pracy (art. 67 ust. 3 ustawy zdrowotnej).

Członkami rodziny – w myśl art. 5 pkt 3 ustawy zdrowotnej – są następujące osoby:

- dziecko własne, dziecko małżonka, dziecko przysposobione, wnuk albo dziecko obce, dla którego ustanowiono opiekę, albo dziecko obce, w ramach rodziny zastępczej, do ukończenia przez nie 18 lat, a jeżeli kształci się dalej, to do ukończenia 26 lat, natomiast jeżeli ma orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub inne traktowane na równi, to bez ograniczenia wieku,

- małżonek,

- wstępni pozostający z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym.

[srodtytul]Przygotuj druk ZCNA[/srodtytul]

Aby zgłosić członków rodziny pracownika do ubezpieczenia zdrowotnego, płatnik składek musi złożyć druk ZUS ZCNA (zgłoszenie danych o członkach rodziny dla celów ubezpieczenia zdrowotnego). Składa go w ZUS, a nie w Narodowym Funduszu Zdrowia.

Jeżeli członek rodziny spełnia równocześnie warunki do podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu jako członek rodziny u dwóch ubezpieczonych, powinien być zgłoszony tylko przez jednego ubezpieczonego. Wobec tego, jeżeli obydwoje rodzice mają tytuł do tego ubezpieczenia (np. obydwoje są pracownikami), dziecko powinno być zgłoszone do ubezpieczenia zdrowotnego przez jednego z nich.

[srodtytul]UMOWY-ZLECENIA I O DZIEŁO RÓWNIEŻ MUSISZ OZUSOWAĆ[/srodtytul]

[b]Masz taki obowiązek, jeżeli zawierasz kontrakt cywilnoprawny z własnym podwładnym albo gdy go podpisał z innym podmiotem, ale realizuje dla twojej firmy[/b]

Wiemy już, że w zakresie ubezpieczeń społecznych za pracownika uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z własnym pracodawcą lub z innym podmiotem, ale w ramach której zadania wykonywane są dla macierzystego zakładu pracy. Co to konkretnie oznacza?

[srodtytul]Dodaj do pensji…[/srodtytul]

Pracodawca, który zatrudni na podstawie umowy cywilnoprawnej własnego pracownika, od przychodu uzyskiwanego przez tego pracownika z tej umowy jest zobowiązany opłacać składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Musi też wykazywać ten przychód łącznie z należnościami z umowy o pracę w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA, składanym z kodem 01 10 xx.

[ramka][b]Przykład[/b]

Pani Marta jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę. W październiku z własnym pracodawcą zawarła umowę o dzieło. W październiku otrzymała z tej umowy 500 zł wynagrodzenia, a z umowy o pracę 2000 zł. Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne zostaną naliczone od kwoty 2500 zł.[/ramka]

[srodtytul]…także gdy z innym podmiotem[/srodtytul]

Składki jak za pracownika należy opłacać również za osobę, która umowę cywilnoprawną zawarła z innym podmiotem niż własny pracodawca, ale w ramach tej umowy praca jest wykonywana na rzecz własnego pracodawcy.

[ramka][b]Przykład[/b]

1 lipca 2009 r. firma A zawarła umowę-zlecenie z panem Markiem na okres od 1 lipca do 31 grudnia 2009 r. z wynagrodzeniem w wysokości 1500 zł miesięcznie wypłacanym ostatniego dnia danego miesiąca. Z tego tytułu zgłosiła go do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego, zdrowotnego oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. 1 września 2009 r. firma A zawarła z panem Markiem umowę o pracę na czas określony do 31 grudnia 2009 r.[/ramka]

Wobec tego od 1 września 2009 r. umowa-zlecenie jest wykonywana na rzecz własnego pracodawcy, bo firma A stała się równocześnie pracodawcą pana Marka. W takiej sytuacji płatnik powinien złożyć formularz ZUS ZWUA i wyrejestrować pana Marka z ubezpieczeń, do których był zgłoszony jako zleceniobiorca. Wynagrodzenie z umowy-zlecenia wypłacane za okres od 1 września powinno być wykazywane łącznie z wynagrodzeniem wypłacanym z umowy o pracę w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA z kodem tytułu do ubezpieczeń 01 10 xx.

[srodtytul]Na rodzicielskim lub bezpłatnym[/srodtytul]

Statusu własnego pracownika nie ma osoba przebywająca na urlopie wychowawczym, bezpłatnym i pobierająca zasiłek macierzyński. W tych okresach stosunek pracy wciąż trwa, ale ulega zawieszeniu. A to oznacza, że pracownik nie świadczy pracy, a pracodawca nie wypłaca mu za ten okres wynagrodzenia.

Jeżeli umowa-zlecenie zostanie zawarta z pracownikiem przebywającym na urlopie macierzyńskim, wychowawczym czy bezpłatnym, zatrudniony w ten sposób powinien zostać zgłoszony do ubezpieczeń jako zleceniobiorca. Umowa-zlecenia zawarta w okresie urlopu wychowawczego i bezpłatnego jest tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, o ile pracownik w okresie tych urlopów nie ma innych tytułów do ubezpieczeń.

Inaczej jest z urlopem macierzyńskim. Pobieranie zasiłku macierzyńskiego jest od 1 września 2009 r. obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, bez względu na to, czy osoba go otrzymująca równocześnie wykonuje zlecenie, czy prowadzi własny biznes (art. 9 ust. 6 ustawy systemowej). Zatem zlecenie może stanowić jedynie dobrowolny tytuł do ubezpieczeń, zgodnie z art. 9 ust. 1c ustawy systemowej.