Osoba, która wykonuje umowę zlecenia i jest to jej jedyny tytuł do ubezpieczeń, objęta jest obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi, wypadkowym i zdrowotnym.
Gdy zlecenie nie jest jedyną pracą zarobkową tej osoby, ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie zawsze są obowiązkowe. Dzieje się tak m.in. wtedy, gdy zleceniobiorca w innej firmie jest pracownikiem, a jego pensja jest równa co najmniej minimalnemu wynagrodzeniu. Wówczas umowa zlecenie objęta jest jedynie obowiązkiem opłacania składki zdrowotnej.
Informacja na starcie
Zawierając umowę zlecenia, płatnik musi ustalić, jakim ubezpieczeniom będzie podlegał zleceniobiorca. W odróżnieniu bowiem od umowy o pracę, umowa cywilna nie zawsze wiąże się z obowiązkiem opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Najlepiej żądać od zleceniobiorcy pisemnego oświadczenia, w którym wykaże on okoliczności, które mają wpływ na obowiązek ubezpieczeń.
Żadnymi ubezpieczeniami nie jest objęty zleceniobiorca, który jest uczniem lub studentem i nie ukończył 26 lat. Pozostałe osoby pracujące na podstawie umowy zlecenie powinny być zgłoszone do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego lub tylko do zdrowotnego.
Płatnik powinien dokonać takiego zgłoszenia w terminie siedmiu dni od dnia rozpoczęcia wykonywania umowy. Jeżeli zatrudniona osoba podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu, należy przygotować i przesłać zgłoszenie na druku ZUS ZUA. Gdy ubezpieczenia emerytalne i rentowe z umowy zlecenia są dobrowolne, a zleceniobiorca nie złożył wniosku o objęcie go tymi ubezpieczeniami, należy go zgłosić wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego na formularzu ZUS ZZA.
Oskładkowany zarobek
Zgodnie z art. 18 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej ustawa o sus) sposób ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zleceniobiorców zależy od tego, jak określono w umowie kwestie wynagradzania.
Jeśli odpłatność ustalono kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie, podstawą do naliczania składek jest przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, uzyskiwany z tego kontraktu. Z obciążeń na rzecz ZUS wyłączone są jednak zasiłki z ubezpieczenia społecznego.
Od 1 sierpnia 2010 r. do zleceniobiorców ma ponadto odpowiednie zastosowanie § 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.), który wskazuje rodzaje przychodów zwolnione z opłat na ZUS.
W taki sam sposób ustala się podstawę wymiaru składki zdrowotnej zleceniobiorców. Jest to więc ta sama kwota, co podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ale pomniejsza się ją o składki społeczne sfinansowane z zarobków zleceniobiorcy. Wynika to z art. 81 ust. 1 i 6 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn. DzU z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).
W odmienny sposób ustala się podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia zleceniobiorcy, który w umowie nie ma ustalonej pensji albo określono ją inaczej niż kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej bądź akordowej albo prowizyjnie. W takiej sytuacji podstawą wymiaru składek jest zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż minimalne obowiązujące wynagrodzenie.
Trochę rachunków
Zdarza się, że zleceniobiorca otrzymuje przychód za okres, przez którego część objęty był zarówno ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnym, a przez resztę tylko zdrowotnym. W takim przypadku podstawę wymiaru składek trzeba rozliczyć na poszczególne okresy podlegania ubezpieczeniom.
Inaczej mogłoby dojść do sytuacji, gdy za zleceniobiorcę nie zostałyby opłacone składki na ubezpieczenia społeczne za miesiąc, w trakcie którego przestał już podlegać ubezpieczeniom społecznym i objęty był wyłącznie ubezpieczeniem zdrowotnym.
Najczęściej zmiana zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym jest spowodowana rozpoczęciem wykonywania umowy o pracę (jeżeli wynagrodzenie z tego tytułu jest co najmniej równe minimalnemu), podjęciem innego zlecenia, zakończeniem wykonywania tych umów lub rozpoczęciem prowadzenia działalności gospodarczej. Poniżej na przykładach przedstawiamy, jak wtedy ustalać podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
Przykład
Pan Jan pracował na podstawie umowy zlecenia zawartej na okres od 1 czerwca do 31 grudnia 2012 r. Odpłatność z tego tytułu określono w stawce godzinowej. Wypłata za każdy miesiąc następowała do 10. dnia następnego miesiąca.
Pan Jan od 1 czerwca do 30 listopada 2012 r. z umowy zlecenia podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (przystąpił do dobrowolnego chorobowego) oraz zdrowotnemu. Natomiast od 1 grudnia 2012 r. objęty jest wyłącznie ubezpieczeniem zdrowotnym, gdyż od tej daty podjął w innej firmie zatrudnienie na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy.
Płatnik złożył druk ZUS ZWUA i od 1 grudnia 2012 r. wyrejestrował zleceniobiorcę z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego. Od tej daty zgłosił go z umowy zlecenia wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego. 10 grudnia 2012 r. pan Jan otrzymał wynagrodzenie za listopad w wysokości 3000 zł.
W imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA złożonym za grudzień 2012 r. (który płatnik złoży w styczniu 2013 r.) należy wykazać podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w wysokości 3000 zł, a na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne 2588,70 zł (3000 zł – 411,30 zł, tj. składki finansowane ze środków osoby ubezpieczonej).
Przykład
Pani Katarzyna pracowała na podstawie umowy zlecenie zawartej na okres od 1 czerwca do 30 listopada 2012 r. (sześć miesięcy). Zgodnie z umową, wynagrodzenie z niej w wysokości 12 000 zł, miała otrzymać w terminie 30 dni po zakończeniu wykonywania kontraktu.
Do 31 października 2012 r. pani Katarzyna objęta była obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi (przystąpiła do dobrowolnego chorobowego) oraz zdrowotnym, natomiast od 1 do 30 listopada podlegała wyłącznie obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu (w tym okresie wykonywała inną umowę zlecenia i z niej przystąpiła do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalno-rentowych).
Wynagrodzenie w wysokości 12 000 zł otrzymała 28 grudnia 2012 r. Zatem w imiennym raporcie miesięcznym RCA z kodem 30 00 xx składanym za grudzień 2012 r. płatnik musi wykazać podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ustaloną w stosunku do okresu podlegania ubezpieczeniom, tj. w kwocie 10 000 zł (12 000 zł : 6 x 5), gdzie 6 oznacza liczbę miesięcy trwania umowy zlecenia, a 5 – liczbę miesięcy, przez które zleceniobiorca podlegał z umowy zlecenia ubezpieczeniom społecznym.
Podstawą składki zdrowotnej będzie natomiast kwota 10 629 zł (12 000 zł –1371 zł, tj. składki społeczne finansowane ze środków ubezpieczonej).
Przykład
Pan Krzysztof pracował na podstawie umowy zlecenia zawartej na okres od 1 czerwca do 31 grudnia 2012 r. Do 10 grudnia 2012 r. podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (przystąpił do dobrowolnego chorobowego) i zdrowotnemu. Od 11 grudnia 2012 r. objęty jest obowiązkowo wyłącznie ubezpieczeniem zdrowotnym.
W umowie ustalono wynagrodzenie w stawce godzinowej. Wypłata za grudzień nastąpiła 31 grudnia. Za okres od 1 do 10 grudnia pan Krzysztof otrzymał 1000 zł, a za okres od 11 do 31 grudnia – 1200 zł. Składki na ubezpieczenia społeczne powinny zostać naliczone od podstawy 1000 zł, a na zdrowotne – od podstawy 2062,90 zł (1000 zł – 137,10 zł, tj. składki społeczne finansowane ze środków ubezpieczonego + 1200 zł, tj. wynagrodzenie za pozostałą część miesiąca).
Urwany tytuł
W sytuacji, gdy zleceniobiorca uzyskuje co miesiąc kwotę przychodu wynikającą z umowy (gdy w kontrakcie ustalono stawkę miesięcznego wynagrodzenia), podstawę wymiaru składek za miesiąc, w którym przez jego część podlegał obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, a przez część ubezpieczeniom społecznym – należy ustalić proporcjonalnie w stosunku do okresu podlegania tym ubezpieczeniom.
Przykład
Pani Anna pracuje jako zleceniobiorca od 1 września 2012 r. Do 12 grudnia 2012 r. podlegała z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (bez chorobowego) i zdrowotnemu. Od 13 grudnia 2012 r. objęta jest wyłącznie ubezpieczeniem zdrowotnym, z uwagi na rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej.
Zgodnie z umową wynagrodzenie z umowy przysługuje jej co miesiąc w kwocie 2000 zł. Podstawę wymiaru składek za grudzień należy ustalić proporcjonalnie w stosunku do okresu podlegania ubezpieczeniom, tj. za okres od 1 do 12 grudnia podstawą składek społecznych jest kwota 774,19 zł (2000 zł : 31 x 12), a składki zdrowotnej za cały miesiąc – 1912,83 zł (2000 zł –87,17 zł, tj. składki finansowane ze środków ubezpieczonego 774,19 zł x 11,26 proc.).
Przykład
Płatnik składek zatrudnia studenta na podstawie umowy zlecenia. W umowie wynagrodzenie ustalono w stawce miesięcznej. 20 grudnia 2012 r. student skończył 26 lat. W konsekwencji od 20 grudnia z umowy zlecenia musiał zostać zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, ubezpieczenia zdrowotnego oraz ewentualnie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego (na podstawie jego wniosku). 31 grudnia zleceniobiorca otrzymał wynagrodzenie za listopad w wysokości 1500 zł.
W takiej sytuacji płatnik powinien w raporcie ZUS RCA składanym za grudzień wykazać zerową podstawę wymiaru i zerowe kwoty składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. W styczniu 2013 r. student otrzyma wynagrodzenie za grudzień w wysokości 3100 zł. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za ten miesiąc będzie stanowiła kwota 1200 zł (3100 zł : 31 x 12), a na ubezpieczenie zdrowotne 2935,48 zł, jeśli student przystąpił do ubezpieczenia chorobowego (3100 zł – 164,52 zł), albo 2964,88 zł – gdy do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego nie przystąpił (3100 zł – 135,12 zł).
Pełna chorobowa
Zasady proporcjonalnego zmniejszania podstawy wymiaru składek nie stosuje się ustalając wysokość składki na ubezpieczenie chorobowe, gdy ubezpieczony przystępuje do niego w trakcie miesiąca.
Zgodnie bowiem z art. 20 ustawy o sus podstawą wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe jest podstawa wymiaru składek emerytalno-rentowych, z zastrzeżeniem, że:
- nie może ona przekraczać miesięcznie 250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale,
- przy jej ustalaniu nie stosuje się ograniczenia do kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego na dany rok przeciętnego wynagrodzenia.
Przykład
Pani Janina od 1 stycznia 2012 r. podlega z tytułu pracy na podstawie umowy zlecenie obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz zdrowotnemu.
Nie przystąpiła natomiast do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Od 10 grudnia 2012 r. na jej wniosek zleceniodawca zgłosił ją do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. 31 grudnia pani Janina otrzymała wynagrodzenie w wysokości 5000 zł. Kwota ta będzie stanowiła podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, w tym również na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.
Przykład
Pan Marek, zleceniobiorca, od 1 czerwca 2012 r. został zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego i zdrowotnego. Od tego dnia przystąpił też do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. 28 grudnia poinformował płatnika, że od tego dnia nie chce być objęty dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym.
Na tej podstawie został wyrejestrowany ze wszystkich ubezpieczeń i ponownie zgłoszony wyłącznie do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego. 31 grudnia płatnik wypłacił zleceniobiorcy wynagrodzenie w wysokości 2000 zł.
Wypłacona kwota stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, w tym również na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Składki chorobowej nie trzeba naliczać dopiero od przychodów wypłaconych w styczniu i w kolejnych miesiącach.
