Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą objęta jest obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi, wypadkowym i zdrowotnym. Taka aktywność zawodowa stanowi tytuł do opłacania składek do ZUS od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia jej zakończenia, z wyłączeniem okresu, na który została zawieszona na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej (art.13 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej ustawa o sus).

Wpis nie przesądza

Aby zatem istniał obowiązek ubezpieczeń, musi być wykonywana działalność. Natomiast w praktyce ustalenie okresu jej  prowadzenia jest podstawą wielu sporów. Zdarza się zwłaszcza, że ZUS dopiero po kilku latach określa, iż dana osoba podlegała ubezpieczeniom społecznym, opierając się przede wszystkim na informacjach z ewidencji działalności gospodarczej. Na tej podstawie wydaje też później decyzję zobowiązującą do uiszczenia zaległych składek.

Za prowadzenie działalności gospodarczej w rozumieniu art. 13 pkt 4 ustawy o sus należy jednak rozumieć rzeczywistą działalność zarobkową wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły. Wpis w ewidencji działalności gospodarczej (zarejestrowanie) ma natomiast przede wszystkim znaczenie formalne, czyli charakter deklaratoryjny.

Jego istnienie nie przesądza o faktycznym prowadzeniu działalności, ale jedynie prowadzi do domniemania prawnego (art. 234 kodeksu postępowania cywilnego), według którego osoba wpisana do ewidencji jest traktowana jako prowadząca działalność gospodarczą. Strona może jednak obalić to domniemanie, co wymaga jednak przeprowadzenia przeciwdowodu.

Osoba, która jest wpisana do ewidencji działalności gospodarczej, a nie zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia tej działalności, jest co do zasady traktowana jako prowadząca taką działalność. Może jednak wykazać w toku postępowania, że mimo tego wpisu faktycznie działalności nie prowadziła.

Podobnie Sąd Najwyższy wskazał już wcześniej, w wyroku z 14 września 2007 r. (III UK 35/07). Stwierdził wówczas, że obowiązek ubezpieczenia osoby prowadzącej pozarolniczą działalność - w tym gospodarczą - wynika z faktycznego prowadzenia tej działalności, a zatem o zaprzestaniu jej prowadzenia, powodującej wyłączenie z tego ubezpieczenia, decyduje faktyczne zaprzestanie tej działalności.

Przykład

Pani Anna zaczęła prowadzić działalność gospodarczą - gabinet fryzjerski – 5 maja 2007 r. Po trzech latach zaprzestała tej aktywności zarobkowej i wyjechała na kilka lat do USA.

Nie dokonała jednak żadnego zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez urząd miasta. ZUS, opierając się m.in. na wpisie do tej ewidencji, wydał 12 listopada 2011 r.  decyzję, w której ustalił, że podlegała ona obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym do 31 października 2011 r.

Pani Anna, która wróciła do Polski, odwołała się od tej decyzji do sądu. Udowodniła, że faktycznie prowadziła działalność gospodarczą tylko do maja 2010 r. Sąd, uwzględniwszy to, zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że pani Anna podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym do maja 2010 r.

Brak dochodów

Prowadzenie działalności gospodarczej nie jest równoznaczne z osiąganiem dochodów. Przedsiębiorca musi liczyć się z ryzykiem gospodarczym obejmującym okresy faktycznego przestoju w wykonywaniu działalności, czy to z powodu braku płynności finansowej, czy np. choroby i niemożności zastąpienia go w wykonywaniu pracy.

Jeżeli nie wystąpi o wykreślenie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, to istnieje domniemanie, że nadal ją prowadzi. Przy czym ustawa o sus przewiduje, że działalność nie stanowi tytułu do opłacania składek wyłącznie w okresie jej zawieszenia na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej.

W praktyce często budzi wątpliwości kwestia, czy obowiązek ubezpieczeń społecznych istnieje też w czasie, gdy przedsiębiorca nie wykonuje swych czynności usługowych lub produkcyjnych będących przedmiotem jego działalności, lecz oczekuje na uzyskanie zamówień lub podejmuje różnego rodzaju przygotowania do rozpoczęcia swej zasadniczej działalności. Odpowiedź jest twierdząca.

Prowadzenie działalności gospodarczej obejmuje okresy zarówno faktycznego wykonywania usług, jak i podejmowania innych czynności związanych z tą działalnością, takich jak np. poszukiwanie nowych klientów, zamieszczanie ogłoszeń w prasie, załatwianie spraw urzędowych czy kupowanie materiałów. Wszystkie te zabiegi pozostają bowiem w ścisłym związku z działalnością gospodarczą. Zmierzają do stworzenia właściwych warunków do jej wykonywania.

Tak też wskazywały sądy rozpoznające spory przedsiębiorców z ZUS. W szczególności Sąd Najwyższy w postanowieniu z 17 lipca 2003 r. (II UK 111/03) wyjaśnił, że faktyczne niewykonywanie działalności gospodarczej w czasie oczekiwania na kolejne zamówienie lub w czasie ich poszukiwania, nie oznacza zaprzestania prowadzenia takiej działalności i nie powoduje uchylenia obowiązku ubezpieczenia społecznego.

Przykład

Pan Adam prowadził w 2009 r. działalność gospodarczą polegającą na usługach przewozowych. Ponieważ zapotrzebowanie na jego usługi było zmienne, zdarzały się miesiące, podczas których nie mógł znaleźć kontrahentów.

Zajmował się wówczas ich poszukiwaniem, konserwowaniem samochodów oraz załatwianiem spraw urzędowych. ZUS wydał decyzję stwierdzającą, że przez cały 2009 r. pan Adam podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą. Pan Adam złożył odwołanie od tej decyzji do sądu.

Wskazał, że w lutym i kwietniu 2009 r. nie prowadził działalności gospodarczej i nie miał żadnych dochodów, gdyż nie wykonywał żadnych przewozów. Sąd jednak oddalił jego odwołanie. Uznał, że prowadzenie działalności pozarolniczej obejmuje nie tylko wykonywanie czynności przewozowych, lecz także tych zmierzających do zaistnienia takich czynności gospodarczych, a brak dochodów nie ma tu żadnego znaczenia.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach