Podwyższanie przez ZUS o 100 proc. stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe na wniosek inspektora pracy przewiduje art. 36 ustawy z 30 października 2002 o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 167, poz. 1322 ze zm.); dalej ustawa wypadkowa.
Wskazuje on, że podwojenie procentu składki wypadkowej ma zastosowanie do płatnika, jeśli łącznie zostaną spełnione trzy przesłanki:
• wpłynie wniosek inspektora pracy o to podwyższenie,
• inspektor stwierdzi rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas dwóch kolejnych kontroli,
• inspektor wnosi o podwyższenie składki o 100 proc. na najbliższy rok składkowy.
Wizytacja PIP
Przepisy ustawy wypadkowej nie regulują w sposób szczególny sposobu dokumentowania stwierdzenia przez inspektora pracy rażącego naruszenia przepisów bhp. Należy więc posłużyć się ogólnymi regułami prowadzenia postępowania kontrolnego przez Państwową Inspekcję Pracy.
Obowiązek dokumentowania stwierdzonego przez inspektora pracy rażącego naruszenia przepisów bhp wynika z art. 21 ustawy z 13 kwietnia 2007 o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU nr 89, poz. 589 ze zm., dalej ustawa o PIP).
Mówi on: „Postępowanie kontrolne ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia oraz udokumentowanie dokonanych ustaleń”. Ustalenia z kontroli stanu faktycznego w zakresie przestrzegania przepisów bhp powinny więc zostać udokumentowane.
Ustalenia w protokole
Rażące naruszenie przepisów bhp inspektor pracy dokumentuje w protokole sporządzonym w myśl art. 31 ust. 1 ustawy o PIP. Protokół ten powinien zawierać opis stwierdzonych naruszeń prawa oraz inne informacje mające istotne znaczenie dla wyników kontroli.
Oznacza to, że inspektor pracy, który stwierdzi rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, powinien zamieścić informację o tym w protokole. Ma to bowiem istotne znaczenie dla wyników kontroli.
Obowiązek stwierdzenia ewentualnego rażącego naruszenia przepisów bhp wynika również z art. 9 kodeksu postępowania administracyjnego w zw. z art. 12 ustawy o PIP. Zgodnie z nim „Organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego.
Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek”. Ma to ostrzec kontrolowanego, że w przypadku stwierdzenia kolejnego rażącego naruszenia przepisów bhp inspektor będzie miał podstawę do skierowania wniosku o podwyższenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe.
Czas na poprawę
Jak wynika z art. 36 ust. 1 ustawy wypadkowej, stwierdzenie w protokole rażącego naruszenia przepisów bhp musi być wynikiem kontroli. Nie bez powodu przepis ten wskazuje, że do tego stwierdzenia powinno dojść podczas dwóch kolejnych kontroli. Ustawodawca uznał za stosowne danie kontrolowanemu możliwości poprawy swego postępowania po stwierdzeniu rażącego naruszenia przepisów.
Dopiero ponowne stwierdzenie rażącego naruszenia przepisów przez inspektora pracy, potwierdzające, że kontrolowany nie wyciągnął wniosków z poprzedniej kontroli, powinno skutkować nałożeniem na niego sankcji.
Niezamieszczenie w protokole przez inspektora pracy informacji o stwierdzeniu rażącego naruszenia przepisów bhp pozbawia kontrolowanego praw, które zostały mu dane przez ustawodawcę, tj. prawa poprawy działania i prawa reakcji na takie stwierdzenie. Nie może on bowiem skorzystać z prawa wniesienia zastrzeżeń do protokołów stosownie do art. 31 ust. 4 – 6 ustawy o PIP, nie wiedząc, że doszło do stwierdzenia rażącego naruszenia przepisów bhp.
Co istotne, wniosek o podwyższenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe powinien być oparty na ustaleniach dokonanych w toku kontroli, co do których nie wniesiono zastrzeżeń.
Brak ustaleń zwalnia z kary
Również orzecznictwo sądów administracyjnych nie pozostawia wątpliwości co do obowiązku rzetelnego sporządzania protokołu kontroli, opartego na stwierdzonym stanie faktycznym.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w orzeczeniu z 14 czerwca 2006 (III SA/Gd 587/06)
podniósł, że podstawą korzystania z uprawnień organów Państwowej Inspekcji Pracy powinno być należycie udokumentowane stwierdzenie naruszenia prawa pracy zgodnie z ustawą o PIP oraz z zasadami prowadzenia postępowania dowodowego z art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a.
W uzasadnieniu tego orzeczenia WSA wskazał też, że protokół powinien zawierać opis stwierdzonych naruszeń prawa pracy w zakresie zagadnień objętych kontrolą oraz inne informacje mające istotne znaczenie dla rozstrzygania spraw.
Z kolei WSA we Wrocławiu w wyroku z 12 lutego 2009 (IV SA/WR 501/2008) potwierdza tezę, że jeżeli w protokole nie ustalono rażącego naruszenia przepisów bhp, to nie ma podstaw do zgłoszenia wniosku o podwyższenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Co prawda wyrok ten odnosi się do decyzji inspektora PIP, jednak należy analogicznie stosować go do wniosku o podwyższenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne.
WSA stwierdził bowiem, że decyzja powinna się opierać na ustaleniach kontroli, co do których nie wniesiono zastrzeżeń lub je wniesiono, ale nie zostały uwzględnione przez kontrolującego. „Inaczej bowiem decyzja zawierająca nakazy (...) zostanie oparta na wątpliwej podstawie faktycznej, wręcz należałoby przyjąć, iż istotnych ustaleń faktycznych, niezbędnych do jej podjęcia – w takim przypadku – brak”.
Brak stwierdzenia przez inspektora pracy w protokołach rażącego naruszenia przepisów bhp przez kontrolowanego może stanowić (w określonych okolicznościach) skuteczny zarzut w odwołaniu od decyzji ZUS podwyższającej stopę składki na ubezpieczenie wypadkowe, wydanej na podstawie takich protokołów.