Abolicję przewiduje[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=73566C404240FDAD01B65D10B4A5FFA5?id=310534] ustawa z 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy Prawo bankowe (DzU nr 71, poz. 609)[/link]. Regulację tę wywalczyły kobiety, od których ZUS zaczął domagać się składek wraz z odsetkami, niekiedy nawet po kilku latach. Zapłata w wielu wypadkach przerastała możliwości finansowe zainteresowanych. Przez wiele lat występowały wątpliwości prawne co do obowiązku opłacania składek społecznych, gdy osoba na urlopie macierzyńskim lub wychowawczym prowadziła działalność gospodarczą lub przy niej współpracowała. Sytuacja zmieniła się po [b]uchwale Sądu Najwyższego z 23 maja 2006 r. (III UZP 2/06)[/b], ale nawet później zapadały różne rozstrzygnięcia sądów.

Teraz ustawa nie tylko precyzuje te zasady, ale także rozprawia się z przeszłością,[b] stanowiąc reguły abolicji dla osób, które dorabiały między 1 stycznia 1999 r. a 31 sierpnia 2009 r. [/b] Porządkuje także ich sytuację ubezpieczeniową. Niestety, reguły abolicji budzą poważne wątpliwości. Ich konstytucyjność kwestionował rzecznik praw obywatelskich ze względu na zróżnicowanie sytuacji kobiet na urlopach wychowawczych w zależności od tego, czy składki opłaciły, czy nie.

[srodtytul]Na macierzyńskim...[/srodtytul]

Niezależnie od krytyki przepisy obowiązują. Według jakich więc zasad ZUS umorzy i zwróci należności składkowe? Inaczej, gdy matka dorabiała na urlopie macierzyńskim, a inaczej, gdy była aktywna na wychowawczym.

Kobietom, które prowadziły działalność (lub przy niej współpracowały) podczas pobierania zasiłku macierzyńskiego i składek na ubezpieczenia społeczne z tego tytułu nie zapłaciły, ZUS umorzy należności ze składek wymagane w związku z prowadzeniem działalności w tym okresie. Te, które zapłaciły, zyskają prawo do odzyskania składek społecznych wraz z odsetkami i opłatą prolongacyjną oraz na Fundusz Pracy. Ewentualna nadpłata zostanie w pierwszej kolejności zaliczona na poczet zaległych, bieżących lub przyszłych składek, a jeśli nie ma takich należności – zwrócona.

Gdy kobieta skorzysta z abolicji, to na jej koncie ubezpieczeniowym zostaną zewidencjonowane składki naliczone od zasiłku macierzyńskiego.

[srodtytul]...i wychowawczym[/srodtytul]

Inaczej będzie u osób, które dorabiały na wychowawczym. Tym, które podczas tego urlopu nie opłaciły należnych składek z działalności (współpracy), kwoty te zostaną umorzone w całości lub w części (w zależności od tego, o co będą wnioskować).

Te kobiety natomiast, które składki opłaciły, nie mają możliwości ich odzyskania. Przesądza o tym art. 4 ustawy z 24 kwietnia 2009 r. Mogą jedynie wystąpić o umorzenie i zwrot odsetek, jeśli je zapłaciły. Jak widać, rozwiązanie to promuje osoby, które nie wywiązały się z ciążącego na nich ustawowego obowiązku opłacania ZUS, co może budzić wątpliwości z punktu widzenia konstytucyjnej zasady równości. Przypomnijmy, że ustawa w wersji sejmowej, przed przyjęciem poprawek Senatu, dawała prawo do całkowitej abolicji także i w tym wypadku.

[srodtytul]12 miesięcy na wniosek[/srodtytul]

O umorzenie należności i zwrot nadpłaty składek uprawnione kobiety będą mogły wnioskować do ZUS w ciągu 12 miesięcy od wejścia w życie ustawy.[b] Pierwsze wnioski ZUS przyjmie 1 września br., a ostatnie 1 września 2010 r. [/b]Osoby ubiegające się o abolicję nie muszą zastanawiać się nad przedawnieniem prawa do zwrotu opłaconych należności, które wynosiło pięć, a obecnie dziesięć lat. Nawet jeśli chodzi o składki z 1999 r. a zainteresowana złoży pismo dopiero w 2010 r., to i tak z abolicji będzie mogła skorzystać. Ustawa z 24 kwietnia 2009 r. zawiera bowiem zasady szczególne w stosunku do powszechnie obowiązujących.

ZUS przygotował wzór stosownego wniosku o umorzenie >patrz poniżej. Będzie on dostępny na stronie internetowej ZUS, a także w formie papierowej w oddziałach ZUS. Zainteresowana nie musi z niego korzystać. To jedynie propozycja ZUS, aby przekazać dane w czytelnej formie. Nie ma przeszkód, aby sformułować go indywidualnie.

[srodtytul]Potrzebna także korekta[/srodtytul]

Sam wniosek jednak nie wystarczy. ZUS umorzy lub zwróci składki, jeśli będzie mieć jednoznacznie ustaloną wysokość zobowiązań. Do wniosku należy zatem dołączyć skorygowane dokumenty rozliczeniowe za okres prowadzenia działalności, zawierające rozliczenie należnych składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy za czas prowadzenia biznesu. Trzeba też skorygować zgłoszenie do ubezpieczeń. Zwykle bowiem w tym okresie matki były zgłoszone tylko do ubezpieczenia zdrowotnego, a tu muszą także zgłosić się do ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i wypadkowego. Chodzi o to, aby ZUS mógł ustalić kwotę należności, którą ma umorzyć.

[srodtytul]Kiedy zwrot[/srodtytul]

Jeśli chodzi o umorzenie lub zwrot składek z okresu przebywania na urlopie macierzyńskim, to można liczyć, że ZUS wyda decyzję w tej sprawie w ciągu miesiąca. Pod warunkiem że nie będzie konieczne przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego. Można się od niej odwołać do sądu. Następnie w ciągu kolejnego miesiąca od doręczenia tej decyzji ZUS zwróci ewentualną nadpłatę w gotówce lub na konto bankowe płatnika. Jeśli się spóźni, to nadpłata podlega oprocentowaniu w wysokości odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych naliczanych od dnia złożenia wniosku o abolicję do dnia zwrotu nadpłaty.

Inaczej będzie w wypadku urlopu wychowawczego. Tu nadpłata może dotyczyć jedynie odsetek za zwłokę. Zwrot z tego tytułu ZUS wypłaci, począwszy od przyszłego roku, w ciągu pięciu lat od wejścia w życie ustawy. Wypłaty zaczną się więc w 2010 r. (po otrzymaniu przeznaczonych na ten cel środków), a skończą najpóźniej 31 sierpnia 2014 r. Ustawa nie precyzuje, według jakich reguł ma to następować. Zapewne liczyć się będzie kolejność wpływu wniosków. To, czy wszyscy zainteresowani zostaną szybko zaspokojeni, zależy także od tego, w jakiej wysokości ZUS otrzyma na ten cel pieniądze z budżetu na 2010 r. i kolejne lata.

[srodtytul]Bez zobowiązań[/srodtytul]

Zwróćmy uwagę, że przy ustalaniu ewentualnego prawa do zwrotu działa zasada, że dostaną go tylko te osoby, które nie mają wobec ZUS żadnych zobowiązań. Chodzi o to, aby nie miały zaległości ze składek opłacanych za siebie lub za zatrudnianych pracowników ani bieżących zobowiązań. Jeśli mają teraz firmę, to należne im środki będą na bieżąco przeznaczane na pokrywanie składek aż do wyczerpania nadpłaty. W praktyce więc faktycznie zwrot dostaną tylko te osoby, które nie prowadzą już działalności.

[srodtytul]SYTUACJA UBEZPIECZENIOWA PO ABOLICJI ZALEŻY OD RODZAJU PRZERWY[/srodtytul]

[b]Dorabiającym na urlopach macierzyńskich na kontach w ZUS do końca 2012 r. zostaną zewidencjonowane składki obliczone od zasiłku macierzyńskiego[/b]

Chodzi o te na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za okres pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, ustalone od podstawy odpowiadającej kwocie pobranego zasiłku. Warto zwrócić uwagę, że zgodnie z ustawą abolicyjną w takim wypadku cała składka emerytalna zostanie zewidencjonowana na koncie w ZUS (19,52 proc.). Na koncie w OFE nic nie zostanie zarejestrowane, bo w tym wypadku nie dochodzi do transferu 7,3 proc. tej składki.

Uwaga! Zasada zewidencjonowania składek w ZUS nie będzie dotyczyła osób przebywających na urlopie wychowawczym, które składek nie opłaciły i skorzystają z abolicji, tzn. już ich nie zapłacą. Te na koncie ubezpieczeniowym nie będą mieć za ten czas zewidencjonowanych żadnych składek (ani w ZUS, ani w OFE).

[srodtytul]Płacić czy nie[/srodtytul]

Osoby, które prowadziły działalność podczas wychowawczego, ale dotychczas składek nie odprowadziły, powinny się więc zastanowić, czy z abolicji korzystać. Co prawda ustawa daje im takie prawo – nie muszą płacić ani składek, ani odsetek, ale ma to dla nich niekorzystne skutki. Za te miesiące, w których składki płacić powinny, powstanie dziura w ich ubezpieczeniu.

Osoba, która ma podczas urlopu wychowawczego inny tytuł do ubezpieczenia, wypada bowiem z ubezpieczenia z racji urlopu (art. 9 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w obecnym brzmieniu). Powinna być ubezpieczona z tego innego tytułu, czyli działalności. A skoro składki z niej będą umorzone, to na koncie nie będzie mieć nic. Z analogiczną sytuacją mielibyśmy do czynienia przy urlopie macierzyńskim, gdyby nie art. 7 ustawy z 24 kwietnia 2009 r. Z niego wynika, że ZUS zewidencjonuje do końca 2012 r. składki ustalone od zasiłku macierzyńskiego. Niestety, podobnej regulacji dla urlopu wychowawczego nie ma.

Trzeba więc dobrze rozważyć swoją sytuację ubezpieczeniową. Te osoby, które nie zapłaciły jeszcze zaległych składek z prowadzonego biznesu na urlopie wychowawczym, mogą na podstawie art. 4 ustawy złożyć wniosek o częściowe umorzenie należności z tego tytułu. Wskażą, że chodzi tylko o odsetki, a składki zapłacą.

[ramka][b]Przykład 1[/b]

Pani Anna prowadziła działalność gospodarczą na urlopie wychowawczym w latach 2006 – 2007. W tym czasie nie odprowadzała składek na ubezpieczenia społeczne z tej działalności. W 2008 r. upomniał się o nie ZUS, naliczając odsetki od zaległości. Pani Anna ich jednak nie zapłaciła – ani składek, ani odsetek. W tej chwili może wystąpić o całkowitą abolicję, tzn. umorzenie i składek, i odsetek. Ale wówczas przez dwa lata (2006 – 2007) nie będzie mieć zewidencjonowanych na koncie w ZUS żadnych składek. Może także wystąpić o częściową abolicję, czyli dotyczącą wyłącznie odsetek, a składki odprowadzić. Wówczas ZUS umorzy odsetki, a zapłacone z tytułu działalności składki zewidencjonuje na koncie ubezpieczonej w latach 2006 – 2007.[/ramka]

[srodtytul]Renta i chorobowe to przeszkoda[/srodtytul]

[b]Nie zawsze skorzystanie z abolicji będzie możliwe.[/b] Ograniczenie przewiduje art. 9 ustawy z 24 kwietnia 2009 r. Nie stosuje się jej w stosunku do osób, które w związku z prowadzonym biznesem składki opłaciły i z tego tytułu pobrały świadczenia z ubezpieczeń społecznych.

Chodzi zarówno o świadczenia chorobowe, jak i emerytalno-rentowe. ZUS wyjaśnia, że umorzenie oraz zaliczenie lub zwrot nie będzie przysługiwać wyłącznie wtedy, gdy wystąpienie z takim żądaniem nastąpi wobec składek, których opłacenie z racji prowadzenia pozarolniczej działalności skutkowało wypłatą wymienionych świadczeń. Co to oznacza w praktyce?

Osoby, które opłacały składki emerytalne i rentowe z prowadzonej działalności, mogły potem korzystać np. z renty z racji niezdolności do pracy. Jeśli przy ustalaniu prawa do niej w okresie ubezpieczenia został uwzględniony czas opłacania składek z tytułu prowadzenia tego biznesu w okresie urlopu wychowawczego, to osoba taka nie dostanie ich zwrotu.

Podobnie będzie przy świadczeniach chorobowych. Z tym że dotyczy to jedynie tych osób, które z działalności zdecydowały się na dobrowolne przystąpienie i opłacanie składek na ubezpieczenie chorobowe. Jeśli odprowadzały je a potem korzystały z zasiłku chorobowego, to nie dostaną zwrotu tych składek za okres, który był niezbędny do nabycia prawa do tego świadczenia. W praktyce chodzi więc o tzw. okres wyczekiwania. Wyliczenia są skomplikowane i będą wymagały od ZUS dokładnego prześledzenia sytuacji ubezpieczeniowej i świadczeniowej danej osoby.

[ramka][b]Przykład 2[/b]

Pani Monika w 2004 r. w trakcie urlopu macierzyńskiego (trwającego 16 tygodni, rozpoczynającego się 1 stycznia 2004 r.) i potem wychowawczego terminowo opłacała składki na ubezpieczenie chorobowe z racji prowadzenia działalności gospodarczej. W lipcu, już w trakcie urlopu wychowawczego, chorowała przez dwa tygodnie i otrzymała z tego tytułu zasiłek chorobowy (z racji ubezpieczenia chorobowego opłacanego z prowadzonego biznesu). W związku z tym nie może liczyć na zwrot opłaconych składek (całych społecznych, a nie tylko chorobowych) za cały okres wyczekiwania, który wówczas wynosił 180 dni. Nie ma więc prawa do abolicji składkowej za okres urlopu macierzyńskiego (bo mieści się on w tych 180 dniach). Za okres wychowawczego i tak prawa do niej nie ma (składki opłacała bowiem w terminie). Dwutygodniowe zwolnienie przekreśliło więc szanse na skorzystanie z abolicji składkowej na macierzyńskim. Oznacza to także, że za okres macierzyńskiego będzie mieć zewidencjonowane składki emerytalną i rentowe opłacone z działalności, a nie obliczone od przysługującego jej w tym czasie zasiłku macierzyńskiego.[/ramka]

Przypomnijmy, że od 1 stycznia br. okres wyczekiwania u prowadzących działalność pozarolniczą został skrócony do 90 dni. W odniesieniu do zwolnień lekarskich wydawanych od tego roku prawo do abolicji będzie utracone tylko 90 dni wstecz.

[srodtytul]SĄD MÓGŁ PRZEKREŚLIĆ SZANSE NA POPRAWĘ LOSU[/srodtytul]

[b]Wiele kobiet, gdy ZUS upomniał się o zaległości, występowało na drogę sądową. Czy one również mogą skorzystać z abolicji składkowej? To zależy od wyroku sądu[/b]

Jeżeli sąd rozstrzygnął, że osoba ta nie podlega ubezpieczeniom z racji prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy, to nie ma mowy o stosowaniu ustawy abolicyjnej. Nawet gdyby zainteresowana chciała jednak zapłacić składki, bo np. zdała sobie sprawę, że w przeciwnym razie nie będzie mieć na koncie w ZUS zapisanych żadnych składek, to i tak nie może tego zrobić.

W takiej sytuacji nie skorzysta również z innych uprawnień wprowadzonych przepisami abolicyjnymi. Ustawa z 24 kwiet- nia 2009 r. nie pozwala zmienić sytuacji ubezpieczeniowej ukształtowanej prawomocnym wyrokiem.

A co wtedy, gdy zapadło orzeczenie stwierdzające, że dana osoba podlega ubezpieczeniom z działalności w czasie przerwy na macierzyństwo i na jego mocy zapłaciła składki i odsetki? Czy teraz może wystąpić o ich zwrot? Tak. W takim wypadku można skorzystać z dobrodziejstw ustawy abolicyjnej.

Część kobiet wniosła sprawy do sądów, domagając się ustalenia, że nie podlegały ubezpieczeniom w okresie prowadzenia działalności w czasie przerwy na macierzyństwo. Postępowania – z uwagi na trwające prace legislacyjne – zostały jednak zawieszone. W takich wypadkach można spodziewać się rozstrzygnięć w duchu nowych przepisów.

Ustawa z 24 kwietnia 2009 r. mówi, że z wnioskiem do ZUS ma się zgłosić płatnik. W większości wypadków ubezpieczony i płatnik będzie tą samą osobą. Tak jest np. u prowadzących działalność gospodarczą. Jednak w niektórych sytuacjach to nie zainteresowana matka, ale opłacający za nią składki, np. mąż, będzie uprawniony do ubiegania się o abolicję w ZUS.

Tak jest u osób współpracujących przy prowadzeniu działalności. Powinny one więc zwrócić uwagę, aby z żądaniem wystąpił uprawniony w takim wypadku podmiot, czyli płatnik składek. Podobnie u wspólników spółek, za które składki odprowadzały spółki i to one muszą wystąpić do ZUS o abolicję jako płatnicy składek.

[ramka][b]Kto skorzysta [/b]

- osoby prowadzące pozarolniczą działalność, wymienione w art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, dorabiające prowadzeniem własnej działalności, a zatem:

1) osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych,

2) twórcy i artyści,

3) osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu

a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,

4) wspólnicy jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólnicy spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej,

5) osoby prowadzące niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół na podstawie przepisów o systemie oświaty;

- osoby współpracujące przy prowadzeniu pozarolniczej działalności;

- wspólnicy spółki cywilnej, którzy prowadzili ją w okresie do 31 marca 2001 r., choćby nie mieli wówczas wpisu do ewidencji. Osoby, które prowadziły ją po tej dacie, mają prawo do abolicji, jako prowadzące pozarolniczą działalność.

[b]Uwaga![/b] Abolicja nie dotyczy zleceniobiorców i wykonujących pracę nakładczą. Dla zleceniodawców i przyjmujących pracę nakładczą oznacza to konieczność opłacenia zaległych składek bez względu na to, czy dana osoba była wówczas na urlopie macierzyńskim lub wychowawczym. [/ramka]

[b] [link=http://grafik.rp.pl/grafika/361145]Zobacz wzór wniosku o umorzenie należności z tytułu składek[/link][/b]