Wobec licznych kontrowersji na tym tle takie właśnie założenie przyjęliśmy w niniejszym poradniku. Po opisaniu najważniejszych zasad ochrony wynagrodzenia za pracę przed egzekucją możemy przejść do przedstawienia sposobu ustalania potrąceń i ich dokonywania.
KROK 1. Ustalamy podstawę do ujęcia
Jest nią miesięczne wynagrodzenie netto pracownika, czyli po jego pomniejszeniu o składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez pracownika (zwykle 13,71 proc. pensji brutto), zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz pełną składkę na ubezpieczenie zdrowotne (9 proc. podstawy wymiaru). Potwierdził to departament prawny MPiPS w piśmie z 16 października 2007 r.).
Chodzi o składniki wypłacone w danym miesiącu. Różne rodzaje świadczeń uiszczone podwładnemu w jednym miesiącu tworzą pojedynczą podstawę dokonania potrącenia (uchwała SN z 11 maja 1977 r., I PZP 9/77). Do tej podstawy należy również zakwalifikować wynagrodzenie wypłacone zatrudnionemu po ustaniu zatrudnienia (wyrok SN z 14 października 1997 r., I PKN 319/97).
Przyjmujemy do niej również wynagrodzenia zaległe, choćby oczywiste było, że powinno zostać uregulowane jeszcze przed dokonaniem zajęcia przez organ egzekucyjny (wyrok SN z 31 sierpnia 1938 r., I C 1419/37).
Dotyczy to również pensji, jaką postawiliśmy do dyspozycji podwładnego przed datą zajęcia, ale ten go nie odebrał.
KROK 2. Szacujemy dopuszczalną kwotę potrącenia
Stanowi ją stosowany odsetek pensji netto podwładnego – w zależności od rodzaju potrącenia 3/5 albo 1/2 wynagrodzenia netto.
KROK 3. Liczymy kwotę wolną
Jest to część minimalnej płacy odpowiednia do kosztów uzyskania przychodów zastosowanych do zatrudnionego i do tego, czy korzysta on z miesięcznej ulgi podatkowej; proporcjonalna do wymiaru czasu pracy >patrz str. 4 i 5.
KROK 4. Ustalamy faktyczną kwotę potrącenia
Od wynagrodzenia netto podwładnego odejmujemy kwotę wolną od potrącenia i otrzymujemy faktyczną kwotę, jaką można ująć. Oczywiście nie może ona przewyższać maksymalnej dopuszczalnej kwoty potrącenia. Jeśli ją przekracza – potrącenie wynosi tyle, ile maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia.
KROK 5. Końcowe rozliczenie potrącenia/potrąceń
Z wynagrodzenia netto dokonujemy ujęcia. Jeśli w grę wchodzą potrącenia z różnych tytułów (np. alimenty i inne świadczenia egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych), należy zachować kolejność priorytetowych ujęć aż do ich całkowitego zaspokojenia. Wolno dokonać potrącenia niższej kategorii, jeśli pozwalają na to limity (maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia oraz kwota wolna od potrąceń). Potrącone kwoty przekazujemy – w zależności od treści pisma o zajęciu pensji – komornikowi / organowi egzekucyjnemu albo do depozytu sądowego. Resztę poborów należy wypłacić zatrudnionemu.
Przykład
POTRĄCENIE Z TRZYNASTEJ PENSJI
Spółka wypłaca pensje 10. dnia kolejnego miesiąca za poprzedni miesiąc. Pan Aleksander, zatrudniony na pełny etat od poniedziałku do piątku po 8 godzin, 10 lutego 2012 r. otrzymał pensję zasadniczą za styczeń – 1700 zł netto oraz dodatkowe wynagrodzenie roczne za 2011 r. w wysokości 1587 zł netto.
Spółka dostała zajęcie jego pensji z racji zaległych alimentów na kwotę 3200 zł. Pracownik ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów i złożył PIT-2 uprawniający pracodawcę do stosowania kwoty zmniejszającej zaliczkę na podatek.
Trzynastą pensję należy zająć na poczet alimentów w pełnej kwocie netto. Aby ustalić wysokość potrącenia alimentacyjnego ściągniętego z dodatkowego wynagrodzenia rocznego i z pensji wypłaconej w lutym za styczeń 2012 r., obie należności trzeba rozliczyć osobno:
Potrącenie z pensji zasadniczej:
a) podstawa dokonania potrącenia – wynagrodzenie zasadnicze netto 1700 zł
b) maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia – 3/5 podstawy dokonania potrącenia 1700 zł x 3/5 = 1020 zł
c) kwota wolna od potrącenia alimentacyjnego – brak
d) faktyczna możliwa kwota potrącenia – równa się maksymalnej dopuszczalnej kwocie potrącenia (1020 zł)
e) końcowe rozliczenie potrącenia z wynagrodzenia zasadniczego
– wysokość potrącenia alimentacyjnego 1020 zł,
– wynagrodzenie zasadnicze do wypłaty na rękę 1700 zł – 1020 zł = 680 zł,
– reszta alimentów do potrącenia z trzynastki 3200 zł – 1020 zł = 2180 zł.
Potrącenie z trzynastej pensji:
a) podstawa dokonania potrącenia – trzynasta pensja netto 1587 zł
b) maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia – 100 proc. trzynastki netto 1587 zł
c) kwota wolna od potrącenia alimentacyjnego – brak
d) faktyczna możliwa kwota potrącenia – trzynastka netto 1587 zł
e) końcowe rozliczenie potrącenia
– wysokość potrącenia alimentacyjnego z trzynastki 1587 zł,
– reszta alimentów do potrącenia w następnych miesiącach 3200 zł – (1020 zł + 1587 zł) = 593 zł,
– trzynastka do wypłaty na rękę 1587 zł – 1587 zł = 0 zł.
Przykład
POTRĄCENIE KARY PIENIĘŻNEJ
Pani Krystyna jest zatrudniona na 4/5 etatu. W styczniu 2012 r. zakład wypłacił jej 2300 zł wynagrodzenia netto. Z wynagrodzenia pracodawca musi ująć 670 zł egzekwowanego kredytu bankowego, a chciałby jeszcze potrącić wymierzoną kobiecie karę pieniężną za trzy naruszenia przepisów BHP w najwyższej dopuszczalnej wysokości (230 zł). Pracownicy przysługują podstawowe koszty uzyskania przychodów i nie złożyła PIT-2.
Z wynagrodzenia w pierwszej kolejności szef musi dokonać potrącenia wyższej kategorii, czyli na podstawie tytułu egzekucyjnego na świadczenia niealimentacyjne, do jego zaspokojenia w dopuszczalnych granicach. Dopiero potem może ująć karę pieniężną.
Potrącenie z tytułu niespłaconego kredytu:
a) podstawa dokonania potrącenia 2300 zł,
b) maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia świadczenia niealimentacyjnego – 1/2 podstawy dokonania potrącenia 2300 zł x 1/2 = 1150 zł
c) kwota wolna od potrącenia na świadczenia niealimentacyjne, właściwa dla 4/5 etatu, podstawowych kosztów uzyskania przychodów i bez stosowania kwoty zmniejszającej zaliczkę 1064,86 zł (100 proc. minimalnej płacy) x 4/5 etatu = 851,89 zł
d) faktyczna możliwa kwota potrącenia kary pieniężnej 2300 zł – 851,89 zł = 1448,11 zł
Wynik porównujemy z maksymalną dopuszczalną kwotą potrącenia (1150 zł). Okazał się wyższy od maksymalnej dopuszczalnej kwoty potrącenia. Dlatego wysokość faktycznej możliwej kwoty potrącenia (1448,11 zł) ograniczamy do maksymalnej dopuszczalnej kwoty potrącenia (1150 zł).
e) końcowe rozliczenia potrącenia kredytu
– wysokość potrącenia świadczenia niealimentacyjnego 670 zł.
Potrącenie kary pieniężnej:
a) podstawa dokonania potrącenia 2300 zł – 670 zł = 1630 zł,
b) maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia kary pieniężnej za więcej niż jedno naruszenie zasad BHP – 1/10 wynagrodzenia przypadającego po dokonaniu obowiązkowych potrąceń 1630 zł x 1/10 = 163 zł
c) kwota wolna od potrącenia kary pieniężnej właściwa dla 4/5 etatu, podstawowych kosztów uzyskania przychodów i bez złożenia PIT-2 958,37 zł (90 proc. minimalnej płacy) x 4/5 etatu = 766,70 zł
d) faktyczna możliwa kwota potrącenia kary pieniężnej 1630 zł – 766,70 zł = 863,30 zł
Wynik porównujemy z maksymalną dopuszczalną kwotą potrącenia (163 zł). Skoro wynik jest wyższy od maksymalnej dopuszczalnej kwoty potrącenia, wysokość faktycznej możliwej kwoty potrącenia ograniczamy do maksymalnej dopuszczalnej kwoty potrącenia.
e) końcowe rozliczenie potrącenia kary pieniężnej
– wysokość potrącenia na karę pieniężną 163 zł,
– wynagrodzenie do wypłaty 1630 zł – 163 zł = 1467 zł netto.
Przykład
ZBIEG ŚWIADCZENIA NIEALIMENTACYJNEGO I ZALICZKI
Umowa o pracę pana Krzysztofa, zatrudnionego na 2/3 etatu, zostanie rozwiązana z przyczyn go niedotyczących 29 lutego 2012 r. Tego dnia otrzyma on 2700 zł netto wynagrodzenia za pracę, 1066,67 zł netto ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy oraz 2900 zł netto odprawy ekonomicznej określonej w art. 8 ustawy o zwolnieniach grupowych.
Z jego pensji szef musi potrącić 870 zł niespłaconej pożyczki egzekwowanej na podstawie tytułu wykonawczego oraz nierozliczoną zaliczkę pieniężną pobraną przez zatrudnionego z kasy firmy na zakup materiałów biurowych, w kwocie 317 zł. Pracownikowi przysługują podwyższone koszty uzyskania przychodu i złożył PIT-2 (pracodawca stosuje kwotę zmniejszającą zaliczkę na podatek).
Potrącenie świadczenia niealimentacyjnego (pożyczki):
a) podstawa dokonania potrącenia – suma wypłaconych pracownikowi w lutym 2012 r. wynagrodzenia za pracę, ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i odprawy ekonomicznej (kwot netto) 2700 zł + 1066,67 zł + 2900 zł = 6666,67 zł
b) maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia wspólna dla zbiegu zaliczki pieniężnej i egzekwowanego świadczenia niealimentacyjnego – 1/2 podstawy dokonania potrąceń 6666,67 zł x 1/2 = 3333,34 zł
c) kwota wolna od potrącenia świadczenia niealimentacyjnego właściwa dla 2/3 etatu, podwyższonych kosztów uzyskania przychodów i złożonego PIT-2 1116,86 zł (100 proc. minimalnego wynagrodzenia) x 2/3 etatu = 744,57 zł
d) faktyczna możliwa kwota do potrącenia tytułem świadczenia nielimentacyjnego
– potrącenie to, aż do całkowitego zaspokojenia, ma pierwszeństwo przed potrąceniem z racji zaliczki. Od podstawy dokonania potrącenia (6666,67 zł) odejmujemy kwotę wolną od potrącenia świadczenia niealimentacyjnego (744,57 zł) 6666,67 zł – 744,57 zł = 5922,10 zł
Wynik porównujemy z maksymalną dopuszczalną kwotą potrącenia (3333,34 zł). Skoro jest ona niższa od wyniku, najwyższe możliwe potrącenie z racji pożyczki wynosi tyle, ile maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia
e) końcowe rozliczenie potrącenia świadczenia niealimentacyjnego
– wysokość potrącenia tytułem pożyczki 870 zł.
Potrącenie nierozliczonej zaliczki pieniężnej:
a) podstawa dokonania potrącenia – pierwotna podstawa dokonania potrącenia minus kwota potrącenia zaliczki pieniężnej 6666,67 zł – 870 zł = 5796,67 zł
b) maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia – pierwotna maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia minus kwota potrącenia pożyczki 3333,34 zł – 870 zł = 2463,34 zł
c) kwota wolna od potrącenia zaliczki pieniężnej właściwa dla 2/3 etatu, podwyższonych kosztów uzyskania przychodów i złożonego PIT-2 837,65 zł (75 proc. minimalnej płacy) x 2/3 = 558,43 zł
d) faktyczna możliwa kwota potrącenia zaliczki pieniężnej 5796,67 zł – 558,43 zł = 5238,24 zł
Wynik jest wyższy od maksymalnej dopuszczalnej kwoty potrącenia i dlatego faktyczną możliwą kwotę potrącenia ograniczamy do poziomu maksymalnej dopuszczalnej kwoty potrącenia (2463,34 zł).
e) końcowe rozliczenie potrącenia zaliczki
– kwota potrącenia tytułem zaliczki pieniężnej 317 zł,
– wynagrodzenie do wypłaty na rękę 5796,67 zł – 317 zł = 5479,67 zł netto.
Przykład
POTRĄCENIA PRZY DWÓCH WYPŁATACH W JEDNYM MIESIĄCU
Firma wypłaca pracownikom wynagrodzenia w dwóch terminach: 28. dnia miesiąca pensje zasadnicze za bieżący miesiąc, a 10. dnia następnego miesiąca – ewentualne miesięczne nagrody. Pan Mirosław otrzymał 10 stycznia 2012 r. nagrodę za grudzień 2011 r. w wysokości 945 zł netto, a 27 stycznia 2011 r. – wynagrodzenie zasadnicze za styczeń br. w wysokości 2450 zł netto.
Wynagrodzenie pracownika zostało zajęte na poczet alimentów na kwotę 20 000 zł i zaległych podatków dochodowych, na kwotę 12 300 zł.
Pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy, przysługują mu zwykłe koszty uzyskania przychodów i złożył oświadczenie PIT-2.
Jeśli w jednym miesiącu zakład wypłaca zatrudnionemu składniki w dwóch terminach, potrąceń dokonuje w obu terminach, stosując:
– maksymalną dopuszczalną kwotę potrącenia właściwą dla danego rodzaju potrącenia, a jeśli dochodzi do zbiegu potrąceń, to wspólną maksymalną dopuszczalną kwotę potrącenia przypisaną dla potrącenia wyższej kategorii,
– pojedynczą kwotę wolną dla każdego rodzaju potrącenia (kwota wolna jest jedna w miesiącu),
– pojedyncze koszty uzyskania przychodów,
– pojedynczą ulgę miesięczną, jeśli zatrudniony złożył PIT-2.
Nagroda podlega egzekucji na zaspokojenie alimentów do pełnej kwoty netto, a na poczet świadczenia niealimentacyjnego – do wysokości 1/2 kwoty nagrody netto.
Potrącenie alimentacyjne z nagrody wypłaconej 10 stycznia 2012 r.:
a) podstawa dokonania potrącenia – nagroda netto 945 zł
b) maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia wspólna dla zbiegu potrąceń alimentów i świadczenia niealimentacyjnego – kwota nagrody netto 945 zł
c) kwota wolna od potrąceń tytułem alimentów – brak
d) faktyczna możliwa kwota potrącenia alimentów – wynosi tyle, ile maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia, tj. 945 zł,
e) końcowe rozliczenie potrącenia alimentacyjnego z nagrody:
– wysokość potrącenia alimentów 945 zł,
– nagroda do wypłaty na rękę 0 zł.
Potrącenie niealimentacyjne z nagrody wypłaconej 10 stycznia 2012 r.
Z nagrody nie można nic potrącić na świadczenia niealimentacyjne (zaległe podatki), ponieważ potrącenie alimentacyjne skonsumowało pełną maksymalną dopuszczalną kwotę potrącenia.
Potrącenie alimentacyjne z pensji zasadniczej wypłaconej 27 stycznia 2012 r.:
a) podstawa dokonania potrącenia – wynagrodzenie netto 2450 zł
b) maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia wspólna dla zbiegu potrąceń alimentów i świadczenia niealimentacyjnego – 3/5 podstawy dokonania potrącenia, tj. 2450 zł x 3/5 = 1470 zł
c) kwota wolna od potrąceń tytułem alimentów – brak
d) faktyczna możliwa kwota potrącenia alimentów – wynosi tyle, ile maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia (1470 zł),
e) końcowe rozliczenie potrącenia alimentacyjnego z pensji zasadniczej:
– wysokość potrącenia alimentów 1470 zł.
Potrącenie niealimentacyjne z pensji zasadniczej wypłaconej 27 stycznia 2012 r.
Tytułem świadczenia niealimentacyjnego nie można nic potrącić z wynagrodzenia zasadniczego, ponieważ potrącenie alimentacyjne znowu skonsumowało pełną maksymalną dopuszczalną kwotę potrącenia.
