Za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy poza normalnym wynagrodzeniem przysługuje dodatek w wysokości 100 proc. wynagrodzenia (przekroczenie dobowe).

Tak stanowi art. 151[sup]1[/sup] § 1 pkt 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B5E347C50E4D2860978BAD3D891C7A48?n=1&id=76037&wid=337521]kodeksu pracy[/link]. Jednak pracodawca nie musi wypłacać dodatku, jeżeli w zamian za taką pracę udzieli pracownikowi czasu wolnego (art. 151[sup]2[/sup] [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B5E347C50E4D2860978BAD3D891C7A48?n=1&id=76037&wid=337521]kodeksu pracy[/link]).

Zobaczmy, jak to będzie wyglądało, na przykładzie pan Sławka, który przepracował trzy nadgodziny w nocy we wrześniu.

[srodtytul]Najlepiej wolne[/srodtytul]

Zdecydowanie korzystniejsze dla pracodawcy jest udzielenie czasu wolnego na wniosek pracownika, który powinien zawierać liczbę godzin, za które chce otrzymać czas wolny, oraz datę takiego odbioru. Bo wtedy szef daje go w proporcji 1 : 1 (art. 151[sup]2 [/sup]§ 1 k.p.).

Zatem gdyby pan Sławek sam wystąpił o odebranie trzech nadliczbówek dobowych, dostałby trzy godziny wolnego.

Inaczej byłoby, gdyby z inicjatywą rozliczenia nadgodzin czasem wolnym wystąpił pracodawca. Wówczas musi go udzielić w proporcji 1 : 1,5 do końca okresu rozliczeniowego i nie wolno mu z tego powodu obniżyć wynagrodzenia przysługującego pracownikowi za pełny wymiar czasu pracy (art. 151[sup]2[/sup] § 2 k.p.). Oznacza to, że pan Sławek otrzymałby czas wolny w wymiarze cztery i pół godziny.

Udzielenie czasu wolnego w zamian za nadliczbówki dobowe nie zwalnia pracodawcy z wypłaty normalnego wynagrodzenia za każdą przepracowaną godzinę nadliczbową. Nie musi jedynie regulować dodatku. Takie stanowisko zajął [link=http://www.rp.pl/artykul/118879.html]Departament Prawny Głównego Inspektoratu Pracy w 2005 r. (GNP-367-4560/05/PE)[/link].

Zatem jeżeli odbiór czasu wolnego następuje w tym samym miesiącu, w którym wystąpiły nadgodziny, to nie powoduje on żadnych zmian finansowych, niezależnie od tego czy pracownik wynagradzany jest stałą stawką miesięczną czy godzinową.

Gdy jednak podwładny będzie wykorzystywał czas wolny w innym miesiącu niż ten, w którym wykonywał pracę w godzinach nadliczbowych, wynagrodzenie w miesiącu z nadgodzinami będzie odpowiednio wyższe, a w miesiącu, w którym był udzielany czas wolny, odpowiednio niższe.

[srodtytul]Rekompensata finansowa[/srodtytul]

Jeśli nadgodziny nie są rozliczane czasem wolnym, wówczas ustalamy przysługujące za nie wynagrodzenie.

Zaczynamy od normalnego wynagrodzenia, w skład którego poza wynagrodzeniem zasadniczym wchodzą wszystkie dodatki o charakterze stałym, jeżeli na podstawie obowiązujących w zakładzie pracy przepisów płacowych pracownik ma do nich prawo, np. dodatek stażowy, dodatek funkcyjny, dodatek za pracę w warunkach szkodliwych, premia, jeśli jest stała, nie ma charakteru wynikowego, nie jest związana z konkretnymi osiągnięciami [b](wyrok SN z 3 czerwca 1986 r., I PRN 40/86).[/b]

Potem liczymy dodatek. Art. 151[sup]1[/sup] § 3 k.p. stanowi, że podstawą jest tu wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania, to 60 proc. wynagrodzenia.

Nie uwzględniamy dodatkowych składników [b](uchwała SN z 3 kwietnia 2007 r., II PZP 4/07).[/b]

[ramka][b]Przykład[/b]

Załóżmy, że pan Sławek jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. Na jego wynagrodzenie składa się pensja zasadnicza 2500 zł i stała premia regulaminowa 20 proc. wynagrodzenia.

Ile powinniśmy mu wypłacić za trzy godziny nadliczbowe, zrealizowane w nocy?

[b]KROK 1. Normalne wynagrodzenie[/b]

podstawa 2500 zł + 500 zł = 3000 zł

norma czasu pracy we wrześniu 176 godzin stawka za godzinę pracy

3000 zł : 176 = 17,05 zł

normalne wynagrodzenie

3 godziny x 17,05 zł = 51,15 zł

[b]KROK 2. Dodatek [/b]

podstawa 2500 zł

stawka za godzinę 2500 zł : 176 = 14,20 zł

wartość dodatku (3 godziny x 14,20 zł) x 100 proc. = 42,60 zł

[b]KROK 3. Wartość łączna[/b]

Pan Sławek powinien był otrzymać za trzy godziny pracy nadliczbowej 93,75zł (51,15 zł + 42,60 zł).[/ramka]

Niezależnie od tego, w jakiej formie została dokonana rekompensata nadgodzin przepracowanych w nocy, zawsze należy wypłacić dodatek z racji pracy w porze nocnej. Wynosi on 20 proc. stawki godzinowej z minimalnego wynagrodzenia (art. 151[sup]8[/sup] § 1 k.p.).

Oczywiście jest to stawka minimalna, która może być podwyższona w zakładowych przepisach płacowych.

[srodtytul]Liczymy dodatkowe pieniądze[/srodtytul]

Aby obliczyć stawkę dodatku nocnego za jedną godzinę, dzielimy minimalne wynagrodzenie za pracę przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu, a uzyskany wynik mnożymy przez 20 proc.

Tak wynika z § 4b [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=F5E2D3352CCB816A09A9DB765BE39C0D?id=73966]rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.)[/link].

W przypadku pana Sławka wyliczenia będą wyglądać następująco:

- stawka dodatku za jedną godzinę pracy w nocy we wrześniu (1317 zł : 176) x 20 proc. =1,5 zł

- wartość dodatku za trzy godziny 3 x 1,5 zł = 4,5 zł

[ramka][b]Dwa w jednym[/b]

Można zastosować tzw. rekompensatę mieszaną.

Czyli zapłacić za część nadgodzin, a za pozostałą udzielić czasu wolnego. Nie ma zatem przeciwwskazań, aby nasz przykładowy pan Sławek złożył wniosek o odbiór np. jednej nadgodziny w postaci czasu wolnego, a za dwie pozostałe otrzymał wynagrodzenie wraz ze 100-proc. dodatkiem.

Może być też tak, że to szef wskaże, że pan Sławek otrzyma za jedną nadliczbówkę półtorej godziny czasu wolnego, a za pozostałe dwie wypłaci pieniądze. I wreszcie nie jest wykluczona taka sytuacja, że część nadgodzin może być zrekompensowana czasem wolnym na wniosek pana Sławka, a część z inicjatywy jego szefa. [/ramka]

[i]Autorka jest specjalistką ds. kadr i płac[/i]