Zła kondycja finansowa pracodawcy może się zakończyć jego likwidacją. Co, jeśli będzie aż tak źle, że nie wystarczy pieniędzy na wypłatę zaległych wynagrodzeń? Czy pracownik pozostaje z niczym? Wykonał pracę, ale nic nie dostanie? Czy będzie miał gdzie dochodzić swoich roszczeń? Co w takiej sytuacji może szef? Co podpowiedzieć pracownikom? Sprawdźmy, co mówią przepisy.

[srodtytul]Dwa systemy[/srodtytul]

Roszczenia pracownicze mają zapewnioną ochronę. I to z dwóch systemów. Jeden to droga przywileju w prawie upadłościowym. Daje ona wierzytelnościom pracowniczym specjalną pozycję, tak by były zaspokajane z majątku niewypłacalnego pracodawcy, zanim nieuprzywilejowani wierzyciele otrzymają swoje udziały. Chodzi o to, że [b]należności ze stosunku pracy należą do pierwszej kategorii wierzytelności i należności podlegających zaspokojeniu z funduszów masy upadłości.[/b] Tak wynika z art. 342 ust. 1 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=169085]ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (DzU nr 60, poz. 535 ze zm.)[/link]. W praktyce jednak zaspokojenie należności za pracę może napotkać wiele trudności. Dlaczego? Powodem jest m.in. bardzo mała ilość środków finansowych wchodzących w skład masy upadłościowej. Zdarza się i tak, że olbrzymie długi i niewielkie możliwości ich zaspokojenia powodują, że syndycy dzięki pozostawionemu majątkowi upadłych przedsiębiorstw mogą jedynie częściowo i w długim czasie zaspokajać roszczenia wierzycieli. A zatem i tych, którymi są pracownicy.

Druga ochrona to zabezpieczenia przez instytucję gwarancji. A taką daje Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP). Zasady jego funkcjonowania zapisane są w [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=183265]ustawie z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (DzU nr 158, poz. 1121 ze zm.; ustawa)[/link]. FGŚP to specjalny fundusz państwowy. Jego podstawowym celem jest zagwarantowanie wypłaty świadczeń dla pracowników w sytuacji niewypłacalności pracodawcy. A zatem kiedy?

[srodtytul]Postanawia sąd[/srodtytul]

Będzie to m.in. sytuacja, gdy sąd upadłościowy na podstawie przepisów prawa upadłościowego i naprawczego wyda postanowienie o:

- ogłoszeniu upadłości pracodawcy obejmującej likwidację majątku dłużnika,

- ogłoszeniu upadłości firmy z możliwością zawarcia układu,

- zmianie postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika,

- oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy, jeżeli jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania,

- oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości w razie stwierdzenia, że majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

[srodtytul]ZUS poborcą[/srodtytul]

Skąd sam FGŚP ma na to środki? Pochodzą one ze składek płaconych przez pracodawców, windykacji i zwrotów środków od pracodawców oraz z innych dochodów.

Pracodawca ma bowiem ustawowy obowiązek opłacania składek na FGŚP. Wynika on z art. 9 ustawy. A zgodnie z tym przepisem zobowiązani do płacenia składek są:

- przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą wyłącznie na terytorium RP,

- przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą również na terytorium innych państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym w odniesieniu do działalności prowadzonej na terytorium RP,

- oddziały banków zagranicznych,

- oddziały instytucji kredytowych,

- oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń,

- oddziały lub przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych.

Przy czym uwaga! Pracodawca nie zawsze opłaca składki. Nie musi tego robić za pracowników powracających z urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego w okresie 36 miesięcy, począwszy od pierwszego miesiąca po powrocie z takiego urlopu. Mówi o tym art. 9a ustawy.

A kto jest pracownikiem w rozumieniu przepisów ustawy? Jest nim osoba fizyczna, która zgodnie z przepisami polskiego prawa:

- jest zatrudniona na podstawie stosunku pracy,

- jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę nakładczą,

- wykonuje pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której, zgodnie z kodeksem cywilnym, stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,

- wykonuje pracę zarobkową na podstawie innej niż stosunek pracy na rzecz pracodawcy będącego rolniczą spółdzielnią produkcyjną, spółdzielnią kółek rolniczych lub inną spółdzielnią zajmującą się produkcją rolną – jeśli z tego tytułu podlega obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Nie dotyczy to jednak małżonka pracodawcy, a także jego dzieci własnych, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobionych, rodziców, macochy i ojczyma oraz osób przysposabiających, a także rodzeństwa, wnuków, dziadków, zięciów i synowych, bratowych, szwagierek i szwagrów oraz osób wykonujących pracę zarobkową w gospodarstwie domowym. Tak wynika z art. 10 ustawy.

Ile wynosi składka? To 0,10 proc. podstawy wymiaru. W całości finansuje ją pracodawca jako płatnik składek. To przecież on, a nie pracownik dokonuje zabezpieczenia na wypadek niewypłacalności.

Podstawę wymiaru składki na FGŚP stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bez stosowania ograniczenia podstawy do kwoty 30-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Poboru składek na fundusz dokonuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Zapłata dokonywana jest w okresach miesięcznych, łącznie ze składkami na ubezpieczenia społeczne. Tak pobrane składki ZUS przekazuje FGŚP w terminie do 15. dnia następnego miesiąca.

[srodtytul]Jak to działa[/srodtytul]

Kiedy niewypłacalność pracodawcy zostanie stwierdzona stosownym orzeczeniem sądu upadłościowego, roszczenia pracowników wynikające ze stosunku pracy powinny zostać zaspokojone ze środków FGŚP. W ciągu miesiąca od wystąpienia niewypłacalności sporządzany jest wykaz niezaspokojonych roszczeń pracowniczych. Taki dokument określa osoby uprawnione oraz rodzaje i wysokość należnych im świadczeń podlegających zaspokojeniu ze środków funduszu. Kto sporządza wykaz? Odpowiedź daje art. 15 ustawy. Jest to pracodawca, syndyk, likwidator lub inna osoba sprawująca zarząd majątkiem pracodawcy.

Wniosek o wypłatę świadczeń może być zgłoszony także bezpośrednio przez osobę uprawnioną (pracownika, byłego pracownika lub uprawnionych do renty rodzinnej członków rodziny zmarłego pracownika albo zmarłego byłego pracownika).

Co wpisać w takim wniosku? Szczegóły w tym zakresie określa [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=185189]rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 28 lutego 2007 r. w sprawie wykazów, wniosków i wypłat świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (DzU nr 53, poz. 356)[/link].

Gdzie go złożyć? W tych sprawach właściwą osobą jest kierownik biura terenowego FGŚP właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy. Wykaz lokalizacji tych jednostek można znaleźć na stronie [link=http://www.fgsp.gov.pl]www.fgsp.gov.pl[/link].

Pracownik lub inna uprawniona osoba powinna złożyć wniosek nie wcześniej niż po upływie dwóch tygodni od terminów przewidzianych do złożenia wykazu lub wykazu uzupełniającego.

[srodtytul]Czasem nic z tego nie będzie[/srodtytul]

Złożenie wniosku nie oznacza, że pracownik dostanie pieniądze. Zadecyduje o tym kierownik biura. Ma na to 30 dni od dostarczenia przez wnioskodawcę ostatniego wymaganego dokumentu.

Jeśli decyzja będzie negatywna, bo np. wniosek złożyła nieuprawniona osoba albo dlatego, że roszczenie obejmuje należność, która nie podlega zaspokojeniu ze środków FGŚP, kierownik niezwłocznie zawiadamia o tym zainteresowanego. Podaje też uzasadnienie swojej odmowy. Oczywiście od takiej decyzji można się odwołać. Gdzie? Do dyrektora biura? Nie. Spory powstałe na tym tle rozstrzyga bowiem sąd właściwy w sprawach z zakresu prawa pracy.

[srodtytul]Pomoc raczej nie jest bezzwrotna[/srodtytul]

FGŚP ma roszczenie regresowe do pracodawcy, którego zobowiązania w stosunku do pracowników pokrył. Może więc określić warunki takiego zwrotu. Ale ma też możliwość odstąpienia w całości lub w części od dochodzenia zwrotu wypłaconych świadczeń i naliczonych, ale niespłaconych odsetek od nieterminowych płatności. Dotyczy to sytuacji, gdy dochodzi zwrotu lub prowadzi postępowanie egzekucyjne w stosunku do osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, pracodawców, którzy trwale zaprzestali prowadzenia działalności gospodarczej z uwagi na pozostawanie w stanie likwidacji lub upadłości, jeżeli podjęcie takiej decyzji przez fundusz:

- prowadzi do odzyskania zwrotu wyższej kwoty, niż gdyby takiej decyzji nie podjęto lub

- dochodzenie zwrotu jest związane z poniesieniem kosztów znacznie przewyższających wysokość dochodzonej kwoty, lub

- w wypadku osób fizycznych – gdy osoba ta wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną, w tym uzyskiwanie dochodu uniemożliwiającego spłacenie należności FGŚP, nie jest w stanie spłacić należności jednorazowo lub w całości, ponieważ spowodowałoby to zbyt dotkliwe skutki dla niej i jej rodziny, w szczególności pozbawiłoby tę osobę i jej rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych.

Równie dobrze[b] FGŚP może umorzyć należność w całości lub w części w przypadkach całkowitej jej nieściągalności[/b]. Jest to dopuszczalne m.in., gdy:

- zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty wyższej od kosztów dochodzenia i egzekucji należności lub

- osoba fizyczna zmarła, nie pozostawiając żadnego majątku, lub pozostawiła ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów i jednocześnie brak jest spadkobierców innych niż Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, lub

- osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, została wykreślona z właściwego rejestru, przy jednoczesnym braku majątku, z którego można by egzekwować należność, a odpowiedzialność nie przechodzi z mocy prawa na osoby trzecie.

[ramka][b]Uuwaga [/b]

Datą niewypłacalności jest data wydania postanowienia sądu upadłościowego o ogłoszeniu upadłości pracodawcy albo data postanowienia sądu upadłościowego o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy czy też data uprawomocnienia się postanowienia o zmianie sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego.[/ramka]

[ramka][b]Czasem też zleceniobiorca[/b]

Osoba, która wykonywała zadania na podstawie umowy-zlecenia, może się zwrócić do FGŚP z roszczeniem wypłaty zaległego wynagrodzenia, jeśli podlegała z tego tytułu obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Wypłacie podlega wynagrodzenie z umowy-zlecenia jedynie z trzech miesięcy poprzedzających datę niewypłacalności.[/ramka]

[ramka][b]Co można odzyskać[/b]

Ochrona roszczeń pracowniczych obejmuje:

- wynagrodzenia za pracę,

- wynagrodzenia za czas niezawinionego przez pracownika przestoju, za czas niewykonywania pracy (zwolnienia od pracy) i za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,

- wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby, zgodnie z art. 92 k.p.,

- dodatek wyrównawczy, o którym mowa w art. 230 k.p. i art. 231 k.p. (dodatek przysługujący w związku z przeniesieniem pracownika do innej pracy ze względu na stwierdzenie u niego objawów choroby zawodowej),

- wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego,

- odprawy pieniężne przysługujące na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,

- składki na ubezpieczenia społeczne należne od pracodawców na podstawie przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych,

- ekwiwalenty pieniężne za urlop wypoczynkowy należny za rok kalendarzowy, w którym ustał stosunek pracy,

- odszkodowania z art. 361 § 1 k.p. (skrócenie okresu wypowiedzenia przy upadłości lub likwidacji firmy).[/ramka]

[ramka][b]Pensja brutto[/b]

We wniosku o wypłatę świadczeń zawsze należy wpisywać kwoty brutto. W momencie zapłaty FGŚP przejmuje na siebie obowiązki pracodawcy i od wypłacanych świadczeń odprowadza podatek oraz składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe.[/ramka]

[ramka][b]Nie dotyczy zasiłku pogrzebowego[/b]

Jeśli Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówi małżonkowi zmarłego pracownika wypłaty zasiłku pogrzebowego, to taka osoba nie może się zwrócić o jego wypłatę przez FGŚP. Zasiłek pogrzebowy nie należy do świadczeń, które w razie niewypłacalności pracodawcy podlegają zaspokojeniu ze środków funduszu.[/ramka]

[i]masz pytanie, wyślij e-mail do autorki [mail=s.gortynska@rp.pl]s.gortynska@rp.pl[/mail][/i]