Firma modyfikuje formę wynagradzania ze stałego miesięcznego w akordowe, zamierzając poprawić wydajność personelu. Ten cel udaje się zwykle zrealizować. Przy okazji następuje selekcja pracowników: na tych, którzy umieją i chcą osiągać dobre wyniki (co bezpośrednio przekłada się na ich pensje), i tych, którzy wypadają poniżej przeciętnej. To jedna strona medalu. Druga to skutki, jakie pociąga za sobą zmiana sposobu wynagradzania w sferze wypłat za godziny nadliczbowe, czas choroby i urlopu.

Pracownikowi gratyfikowanemu według stałej stawki miesięcznej nie ma potrzeby obliczania osobnej pensji, jeśli przez część miesiąca przebywa na urlopie wypoczynkowym. Inaczej jest, gdy pracodawca zmienia dotychczasowy system wynagradzania na akordowy. Ten rodzaj wynagrodzenia jest składnikiem zmiennym, co w efekcie powoduje, że wynagrodzenie urlopowe pracownika obliczamy według działań podanych w ramce A.

Przeliczanie podstawy wymiaru nie jest konieczne, jeżeli przed rozpoczęciem urlopu pracownik otrzymywał wynagrodzenie akordowe za okres krótszy niż przyjęty do ustalenia tej podstawy. W takim wypadku do obliczeń przyjmujemy wynagrodzenie za okres faktycznie przepracowany (§ 11 ust. 2 rozporządzenia urlopowego) - patrz przykłady 1, 2.

Bez względu na to, w jaki sposób zatrudniony jest wynagradzany, należy mu się ekstrazapłata, gdy pracuje w godzinach nadliczbowych. Za każdą nadgodzinę pracodawca powinien mu wypłacić normalne wynagrodzenie i dodatek w wysokości 50 lub 100 proc. wynagrodzenia, jeśli nie daje w zamian czasu wolnego (art.151§1 i 2 oraz art.1512 kodeksu pracy). Normalne wynagrodzenie obejmuje wszystkie składniki wynagrodzenia, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie, bez względu na ich nazwę (wyrok Sądu Najwyższego z 3 czerwca 1986 r., I PRN 40/86, oraz uchwała siedmiu sędziów SN z 30 grudnia 1986 r., III PZP 42/86). Gdy pracownik po zmianie formy wynagrodzenia otrzymuje np. wynagrodzenie akordowe, premię regulaminową i dodatek za pracę w warunkach szkodliwych, to wszystkie te składniki należy uwzględnić.

Inaczej jest z dodatkiem za nadgodziny. Tu przy wynagrodzeniu miesięcznym lub godzinowym podstawę obliczeń stanowi wyłącznie wynagrodzenie zasadnicze (por. uchwała z 3 kwietnia 2007 r., IIPZP4/07). Gdy pracownik jest wynagradzany w inny sposób, np. akordowo lub prowizyjnie, wtedy podstawą jest 60 proc. wynagrodzenia, obliczanego zgodnie z zasadami obowiązującymi przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy (art. 151§ 3 kodeksu) - patrz ramka B i przykład 3.

O tym, czy zmiana wynagrodzenia z miesięcznego na akordowe wpłynie na wynagrodzenie chorobowe pracownika, decyduje data wprowadzenia nowego systemu wynagradzania oraz czy pracownik świadczy pracę w tym momencie, czy jest na zwolnieniu lekarskim. Jeśli zachoruje po wdrożeniu nowej formy wynagradzania i pracodawca będzie pierwszy raz ustalał dla niego wynagrodzenie chorobowe, wówczas w jego podstawie uwzględnia wynagrodzenie akordowe w kwotach wypłaconych za miesiące przyjmowane do tej podstawy, czyli za 12 miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym pracownik zachorował. Wynika tak z art.92 §2 kodeksu oraz art.42 ust.1 i art. 36 ust. 1 ustawy z z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.).Gdy wynagrodzenie akordowe jest wprowadzane wtedy, gdy pracownik ma już ustaloną podstawę wynagrodzenia chorobowego, to podstawy tej nie przeliczamy. Chodzi o sytuacje, gdy pracownik jest na zwolnieniu lub przerwa między kolejnymi okresami jego choroby nie przekroczyła trzech miesięcy (art. 43 ustawy). Ustalenie podstawy wynagrodzenia chorobowego na nowo jest konieczne wtedy, gdy pracownikowi zmieniono wymiar czasu pracy.

Pan Andrzej otrzymywał tylko stałe wynagrodzenie zasadnicze. Od 1 maja pracodawca zmienił system wynagradzania na akordowy (stawka liczona od m sześc. gotowego produktu). W maju (168 godz. pracy) pan Andrzej zarobił 2340 zł, w czerwcu (160 godz. pracy) 2280 zł, a od 2 do 13 lipca (80 godz.) był na urlopie. Szef naliczył mu wynagrodzenie urlopowe w następujący sposób:

- podstawa wynagrodzenia: 2340 zł + 2280 zł = 4620 zł,

-stawka za godzinę roboczą: 4620 zł : (168 godzin + 160 godzin) = 14,09 zł,

- wynagrodzenie urlopowe: 14,09 zł x 80 godzin = 1127,20 zł.

Przykład 2

Załóżmy, że pan Andrzej bierze 80 godzin urlopu dopiero w sierpniu, a w lipcu zarobił 2300 zł, ale pracodawca 1 lipca wprowadza nowy składnik wynagrodzenia - premię regulaminową w wysokości 10 proc. pensji. Za lipiec (176 godzin roboczych) pan Andrzej dostanie dodatkowo 230 zł. W takim razie wyliczenie wynagrodzenia urlopowego, zgodnie z podaną wyżej procedurą, przedstawiałoby się następująco:

1) przeliczona podstawa wynagrodzenia urlopowego z okresu kwiecień - czerwiec:

- maj: 2340 zł + (2340 zł x 10 proc.) = 2574 zł,

- czerwiec: 2280 zł + (2280 zł zł x 10 proc.) = 2508 zł,

- podstawa wymiaru: 2574 zł + 2508 zł + 2530 zł = 7612 zł,

2) stawka za godzinę pracy: 7612 zł : (168 godzin + 160 godzin + 176 godzin) = 15,10 zł,

3) wynagrodzenie urlopowe: 15,10 zł x 80 godzin = 1208 zł.

Przykład 3

Pracodawca pani Moniki wprowadził 1 maja wynagradzanie akordowe. Za ten miesiąc kobieta zarobiła 2670 zł (168 godzin pracy w podstawowym systemie czasu pracy), a za czerwiec 2560 zł. W czerwcu miała też 8 godzin nadliczbowych ze stawką 50 proc. Ponieważ z 3-miesięcznego okresu obliczeniowego tylko miesiąc była wynagradzana według stawki akordowej, szef przyjął do podstawy wymiaru dodatku za godziny nadliczbowe wyłącznie wynagrodzenie z maja. Za te 8 godzin nadliczbowych zapłacił jej łącznie 166,16 zł, co wynika z następujących obliczeń: 1) normalne wynagrodzenie: 2560 zł : 168 godzin = 15,24 zł; 15,24 zł x 8 godzin = 121,92 zł, 2) dodatek: 2670 zł x 60 proc. = 1602 zł : 168 godz. = 9,54 zł; 9,54 zł zł x 50 proc. = 4,77 zł; 4,77 zł x 8 godzin = 38,16 zł, 3) wynagrodzenie łącznie: 121,92 zł + 38,16 zł = 160,08 zł.

Przykład 4

Spółka, w której pan Adam pracuje, wprowadziła akordowe wynagradzanie 1 maja. W lipcu pan Adam rozchorował się i był na zwolnieniu lekarskim przez cztery dni. Przy obliczaniu wynagrodzenia chorobowego pracodawca uwzględnił wynagrodzenie stałe za dziesięć miesięcy i akordowe za dwa miesiące, składające się łącznie na 12 miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym pan Adam był na chorobowym.

uwzględniając w niej składniki zmienne przysługujące za okresy miesięczne - w łącznej wysokości wypłaconej podczas trzech miesięcy poprzedzających miesiąc wykorzystywania urlopu, a gdy ich wysokość w poszczególnych miesiącach znacznie się waha - w trakcie 12 wcześniejszych miesięcy.

KROK 2. Przeliczamy podstawę wynagrodzenia urlopowego

jeśli zmiana w zmiennych składnikach wynagrodzenia lub zmiana ich wysokości nastąpiła w okresie, z którego ustala się podstawę wymiaru, przed miesiącem wykorzystywania urlopu przez pracownika lub w jego trakcie. Taki wymóg stawia § 10 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.; dalej rozporządzenie urlopowe). Przeliczenie musi nastąpić od początku okresu obliczeniowego, czyli trzech lub 12 miesięcy poprzedzających miesiąc wykorzystywania urlopu, a nie od faktycznego jej wprowadzenia.

KROK 3. Obliczamy stawkę godzinową

dzieląc podstawę wynagrodzenia przez liczbę godzin, w czasie których zatrudniony rzeczywiście wykonywał pracę w okresie, z którego ustaliliśmy tę podstawa.

KROK 4. Ustalamy wynagrodzenie urlopowe

mnożąc stawkę za godzinę pracy przez liczbę godzin, jakie zatrudniony przepracowałby w trakcie urlopu w ramach normalnego czasu pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, gdyby w tym czasie nie korzystał z urlopu.

- Sumujemy wszystkie składniki wynagrodzenia, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie.

- Uzyskany wynik dzielimy przez liczbę godzin faktycznie przepracowanych w miesiącu, w którym wystąpiły nadgodziny, w celu uzyskania stawki za godzinę pracy.

- Stawkę za godzinę pracy mnożymy przez liczbę przepracowanych godzin nadliczbowych.

KROK 2. Ustalamy podstawę dodatku

uwzględniając wynagrodzenie akordowe w łącznej wysokości wypłaconej pracownikowi w ciągu trzech miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w których wystąpiły godziny nadliczbowe, a przy znacznych wahaniach ich wysokości - z 12 miesięcy. Gdy pracownik nie otrzymywał przez cały okres obliczeniowy pensji akordowej, wtedy przyjmujemy wynagrodzenie za okres faktycznie przepracowany. 60 proc. ustalonej podstawy przyjmujemy do dalszych obliczeń.

KROK 3. Szacujemy stawkę za godzinę pracy

dzieląc 60 proc. podstawy dodatku przez liczbę godzin, w czasie których pracownik wykonywał pracę w okresie, z którego została ustalona ta podstawa.

KROK 4. Ustalamy dodatek za godziny nadliczbowe

najpierw mnożąc stawkę za godzinę pracy przez właściwą stawkę procentową dodatku za godziny nadliczbowe, czyli 50 lub 100 proc. Następnie uzyskane wyniki mnożymy odpowiednio przez liczbę przepracowanych godzin nadliczbowych, za które przysługuje jedna z tych stawek.