Emitenci, których papiery wartościowe są w obrocie na rynku regulowanym, opublikowali już swoje skonsolidowane sprawozdania finansowe za rok 2022 zgodnie z rozszerzonymi wymogami raportowania ESEF (tzw. faza druga jednolitego elektronicznego formatu raportowania). Przypomnijmy, że unijne regulacje wymagają, aby raporty roczne emitentów były publikowane w formacie XHTML. Dzięki możliwości odczytu za pomocą przeglądarki internetowej dokumenty te powinny stać się powszechnie dostępne. Dodatkowym wymogiem do skonsolidowanych sprawozdań finansowych zawartych w tych raportach rocznych jest konieczność przypisania znaczników XBRL pochodzących z taksonomii ESEF do kwot i danych tekstowych, co ma na celu, między innymi, znacząco ułatwić porównywanie informacji finansowych między emitentami.
Inwestorzy mieli otrzymać za rok 2022 oznakowane znacznikami XBRL nie tylko bilans, rachunek wyników, sprawozdanie z przepływów pieniężnych oraz sprawozdanie ze zmian w kapitałach oraz dane identyfikacyjne jednostki, ale również dodatkowe noty objaśniające do sprawozdania, tj. informacje o zasadach rachunkowości jak i szczegółowe informacje o poszczególnych pozycjach podstawowych sprawozdań finansowych.
Oznacza to, że zamiast wertować, często obszerniejsze niż 100 stron sprawozdanie finansowe korzystając ze znaczników XBRL można od razu zidentyfikować wszelkie miejsca gdzie na przykład mowa o utracie wartości aktywów. W teorii, skonsolidowane sprawozdania finansowe za rok 2022 powinny były być bardziej dostępne i porównywalne w całej Unii Europejskiej, a ich użytkownicy mieli mieć możliwość skupić się przede wszystkim na kompleksowej analizie danych w nich zawartych, a nie, jak do tej pory, na ich gromadzeniu.
Tyle teoria. A praktyka? Czy udało się osiągnąć te cele?
Krótka odpowiedź brzmi „nie”. Obowiązek tzw. blokowego tagowania not nastręczył szereg problemów, zarówno w warstwie merytorycznej, jak i technologicznej dokumentów ESEF, a efekty w pewnych przypadkach były mizerne.
Co poszło nie tak
Trudności interpretacyjne sprawiało już samo określenie podstawowej jednostki znakowania (ang. unit of account). Chociaż ESMA wypowiedziała się w podręczniku sprawozdawczości zgodnej z formatem ESEF (ESMA, 5 sierpnia 2022 r.) co do zakresu tabel (powinny być oznakowane w całości), to w odniesieniu do informacji tekstowej zabrakło analogicznych wytycznych. Podstawową oznakowywaną jednostką w notach mogą być zatem całe noty, poszczególne akapity, a nawet pojedyncze zdania lub fragmenty zdań. Pewnych wskazówek dostarczyło opracowanie PIBR dla biegłych rewidentów („Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania przez biegłych rewidentów w zakresie znakowania zbiorowego skonsolidowanych sprawozdań finansowych emitentów za 2022 rok”, 5 kwietnia 2023 r.), zgodnie z którym oznakowana informacja powinna odpowiadać znaczeniu księgowemu danego znacznika oraz stanowić logiczną ciągłość i nie być wyrwana z kontekstu. Jednocześnie były to wskazówki dla biegłych i mimo, że można je uznać za rozsądne to jednak nie były one skierowane do emitentów. Nie mając bezpośrednich i klarownych wytycznych emitenci stosowali różne podejścia. W efekcie nie został osiągnięty cel zwiększenia porównywalności informacji zawartych w warstwie maszynowej raportów rocznych, a niejednokrotnie niestety skutek był wręcz przeciwny.
Kolejne wyzwanie stanowiło zagnieżdżanie znaczników (tzw. tagowanie wielowarstwowe) oraz brak jasno określonych zakresów znaczeniowych tagów, w szczególności elementów często występujących w praktyce i nieposiadających referencji do konkretnych MSSF (ang.: „common practice elements”). Brak wystarczających wskazówek w tym zakresie, np. w formie hierarchicznie ustrukturyzowanych znaczników, doprowadził do różnic interpretacyjnych, a w konsekwencji, ponownie, do zmniejszenia porównywalności informacji zawartych w plikach XBRL emitentów.
Trudno też mówić o dostępności dla przeciętnego inwestora jeżeli mamy do czynienia z brakiem pełnej czytelności informacji wyekstraktowanej z pliku ESEF. Ze względu na mechanikę tworzenia dokumentów XHTML niektóre bloki narracyjne wyciągnięte z takich dokumentów do instancji XBRL nie były sformatowane w identyczny sposób jak pełny dokument. Prowadziło to np. do częściowej utraty formatów tabel oraz informacji tekstowej. Typowymi przykładami takich sytuacji są tabele będące ciągiem znaków a nie macierzą oraz utrata lub zniekształcenie fragmentów treści.
ESMA zaleciła, aby, jako minimum, wyekstraktowane informacje przypominały dokument oryginalny na poziomie struktury semantycznej, natomiast formatowania niekoniecznie musiały być zachowane. W praktyce ustalenie granicy między utratą stylu, a utratą jednoznacznie interpretowalnej informacji jest kwestią ocenną – i można się spierać, czy tabela zawierająca kilka kolumn zaprezentowana jako jedna kolumna już tę granicę przekroczyła, czy jeszcze nie. Często spółkom po prostu zabrakło czasu na polepszenie formatowania informacji, tym bardziej, że tylko niektórzy dostawcy oprogramowania byli skłonni do interwencji na chwilę przed planowaną datą raportowania.
Jakby tego było mało, niektórzy emitenci publikowali dokumenty ESEF o tak dużych rozmiarach, że ich odczyt i analiza były istotnie utrudnione nawet przy użyciu certyfikowanego narzędzia.
Jak będzie w kolejnych latach
Zobaczymy w kolejnych latach, czy inwestorzy dostaną w końcu do ręki sprawozdania finansowe, które dają możliwość skoncentrowania się na analizie danych, a nie na ich gromadzeniu. Niewątpliwie pomogłyby w tym wytyczne ze strony organów nadzoru. Niezbędne jest również ulepszenie przez dostawców rozwiązań technologicznych tak, aby faktycznie dane zawarte w warstwie maszynowej dotyczące informacji dodatkowej były łatwo czytelne. Pomimo wysiłku włożonego w sporządzenie dokumentów ESEF w trakcie zamknięcia roku 2022, spełnienie celu samego Rozporządzenia Delegowanego Komisji (UE) 2019/815 stoi nadal pod znakiem zapytania. Emitentów, a także dostawców oprogramowania czeka jeszcze dużo pracy, aby można było wykorzystać pełen potencjał, jaki dają dokumenty sporządzone w formacie ESEF. Mamy również nadzieję, że ustawodawcy i regulatorzy pochylą się nad przeglądem powdrożeniowym przepisów o ESEF.
