Umowa barterowa to wymiana usługi za usługę, towaru za towar, towaru za usługę lub usługi za towar. Jest to tzw. umowa nienazwana, czyli taka, która nie ma określonej prawem definicji. Przyjmuje się jednak, że taka transakcja polega na wzajemnej wymianie towarów lub usług, równych co do wartości i odbywa się bez udziału gotówki.
Pomimo braku rozliczenia w pieniądzach ma charakter umowy odpłatnej. Określa się również, że umowa barteru zakładająca wzajemną kompensację należności to dwie wzajemne umowy sprzedaży w jednej.
Brak definicji
Jak już wspomniano, w przepisach polskiego prawa nie znajdziemy wprost definicji i regulacji umów barterowych. Dlatego posłużyć się możemy przepisami Kodeksu cywilnego (k.c.) oraz orzecznictwem sądów administracyjnych.
Sąd Najwyższy w wyroku z 26 sierpnia 2004 r. (sygn. akt I CK 210/2004)
stwierdził, że umowa barterowa jest rodzajem umowy zbliżonej do umowy zamiany, jest konsensualna, odpłatna i wzajemna. Stosuje się do niej odpowiednio przepisy o sprzedaży.
Barter stanowi wymianę, w której strony uzgadniają wartość towarów lub usług, zakładając ich ekwiwalentność. Każda ze stron zawartej umowy jest zarówno sprzedawcą, jak i nabywcą.
Umowa barterowa powinna określać przedmiot wymiany, terminy realizacji (dostaw lub usług) oraz zasady rozliczenia sald.
Umowa zamiany została uregulowana w art. 603 k.c. Zgodnie z jego treścią każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy. Do umowy zamiany stosuje się przepisy o sprzedaży (art. 604 k.c.). Celem umów barterowych jest uproszczenie obrotu gospodarczego i rozliczeń podatkowych.
Chociaż regulacje kodeksowe dopuszczają możliwość zawierania umów barterowych, których przedmiotem jest zamiana rzeczy, nie oznacza to, że przedmiotem zawieranych przez kontrahentów umów handlowych nie może być zamiana usług.
Ważne! Od umowy barterowej należy odróżnić umowę kompensacyjną, czyli kontrakt, w ramach którego sprzedający zgadza się przyjąć część ceny towaru/usługi w pieniądzach, a resztę w towarach/usługach. Umowa barterowa zakłada natomiast wyłącznie rozliczenia niepieniężne.
Forma i treść
Przepisy nie narzucają formy umowy barterowej. Może być ona zawarta w dowolnej formie: pisemnej, ustnej, za pomocą wymiany e-maili, faksów itp. Należy jednak podkreślić, że zawarcie umowy na piśmie i podpisanie jej przez osoby do tego uprawnione (członków zarządu lub pełnomocników), gwarantuje bezpieczeństwo obrotu gospodarczego i chroni przed ewentualnymi nieporozumieniami, stanowiąc dowód w sprawie.
Umowa barterowa powinna zawierać:
- datę i miejsce jej zawarcia;
- dokładne określenie stron umowy, ze wskazaniem osób uprawnionych do ich reprezentowania,
- określenie ilości, wartości i jakości towarów/usług,
- oznaczenie terminów i warunków dostawy; oraz dokładne sprecyzowanie terminów ich wykonania;
- określenie uprawnień stron oraz zasad postępowania w przypadku niewykonania lub nieprawidłowego wykonania umowy barterowej; chodzi tu m.in. o wezwanie do prawidłowego wykonania umowy, klauzulę odstąpienia od umowy „wzmocnioną" karą umowną itp.
Przykład
Umowa barterowa zawarta między spółkami krajowymi Jupiter sp. z o.o i Inwest sp. z o.o przewiduje, że strony świadczą wzajemnie dostawę towarów handlowych. Wartość umowy barterowej zosta- ła określona na kwotę 3000 zł netto.
Spółka Jupiter dokonuje dostawy towaru na rzecz spółki Inwest o wartości 3000 zł, który nabyła za kwotę 2 500 zł. Spółka Inwest w zamian za otrzymany towar dokonuje na rzecz spółki Jupiter dostawy towaru o wartości również 3000 zł.
Ewidencja
1) Faktura wystawiona kontrahentowi przez Jupiter na kwotę 3000 zł + 23 proc. VAT (3000 + 690 = 3 690).
a) wartość brutto Wn „Rozrachunki z odbiorcami" 3690,-
b) VAT należny 690,-
c) wartość netto Ma „Przychody ze sprzedaży" 3000,-
2) Koszt własny sprzedaży
Wn Koszt własny sprzedanych towarów 2500,-
Ma Towary 2500,-
3) Faktura otrzymana od kontrahenta
a) wartość towaru w cenie nabycia Wn „Rozliczenie zakupu" 3000,-
b) Wn VAT naliczony 690,-
c) Ma „Rozrachunki z dostawcami" 3690,-
4) Przyjęcie towaru do magazynu
Wn „Towary" 3000,-
Ma „Rozliczenie zakupu" 3000,-
5) Rozliczenie sald – kompensata
Wn „Rozrachunki z dostawcami" 3690,-
Ma „Rozrachunki z odbiorcami" 3690,-
Podatek dochodowy i VAT
W barterze przychodem jest wartość wzajemnych świadczeń w ramach zawartej umowy. Oblicza się ją na podstawie przeciętnych cen stosowanych do rzeczy tego samego rodzaju i gatunku w dniu wymiany. Podatek płaci się od dochodu uzyskanego przez podatnika, czyli od różnicy przychodów i kosztów nabycia towarów, pomniejszonych o koszty sprzedaży.
Należy podkreślić, że opodatkowana nie jest różnica wartości świadczeń wzajemnych wynikająca z umowy zawartej między kontrahentami, ale dochód uzyskany w cenie towarów i usług (wymieniane produkty powinny mieć równą wartość).
W naszym przykładzie spółka Jupiter uzyska dochód do opodatkowania w wysokości 500 zł.
Z kolei na gruncie przepisów o VAT umowę barterową można uznać za odpłatną dostawę towarów lub za odpłatne świadczenie usług podlegające opodatkowaniu VAT.
Co do zasady podstawą opodatkowania VAT jest obrót, czyli kwota ze sprzedaży pomniejszona o kwotę podatku należnego. Zgodnie jednak z art. 29 ust. 3 ustawy o VAT, jeżeli należność jest określona w naturze, podstawą opodatkowania jest wartość rynkowa towarów lub usług pomniejszona o kwotę podatku.
Przy barterze VAT należy rozliczyć jako oddzielną sprzedaż usług czy towarów u każdej ze stron umowy. Inaczej mówiąc, każdy z kontrahentów rozlicza VAT od swoich świadczeń określonych w umowie, tak jak przy normalnej sprzedaży.
Pozostaje jeszcze pytanie, czy barter należy ewidencjonować w księdze przychodów i rozchodów. Należy udzielić na nie odpowiedzi twierdzącej. W podatkowej księdze przychodów i rozchodów obie strony transakcji dokonują zapisów zarówno po stronie przychodów, jak i po stronie kosztów.
