Jak udowodnić staż pracy w szczególnych warunkach

Co może zrobić pracownik, gdy pracodawca nie uzna, że pracował w szczególnych warunkach? – pyta czytelnik.

Postępowanie mające na celu ustalenie, czy osoba zainteresowana spełnia przesłanki do nabycia świadczeń z ubezpieczeń społecznych, w tym do emerytury wcześniejszej z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, należy do kompetencji jednostek ZUS. Tak stanowi art. 115 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 887 ze zm.).

W dwóch postaciach

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej: rozporządzenie RM) okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stwierdza zakład pracy. Robi to na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania tego rodzaju prac, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia RM lub w świadectwie pracy. Zaświadczenie zakładu powinno potwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których zależy przyznanie wcześniejszej emerytury.

Dowodem potwierdzającym wykonywanie pracy w szczególnych warunkach jest też świadectwo pracy zawierające wpis potwierdzający okres wykonywania tej pracy, jej rodzaj i zajmowane stanowisko.

Kto wystawi

Świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach może wystawić wyłącznie pracodawca.

W razie przejścia zakładu lub jego części na innego pracodawcę nowy ma też obowiązek wydać świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach. Z mocy prawa stał się on bowiem stroną w dotychczasowych stosunkach pracy. Jednak obowiązku takiego nie ma wobec pracowników, z którymi rozwiązano stosunek pracy przed przekształceniem lub którzy pozostali i są nadal zatrudnieni w nieprzejętej części zakładu, jeżeli on wciąż funkcjonuje.

Archiwa i prywatni przechowawcy nie są uprawnieni do wystawiania świadectw wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Natomiast w postępowaniu przed ZUS dopuszcza się jako środki dowodowe kserokopie dokumentów potwierdzające okresy pracy w szczególnych warunkach, sporządzone przez archiwa na podstawie posiadanej przez nie dokumentacji osobowej.To organ rentowy prowadzący postępowanie w sprawie merytorycznie ocenia ten rodzaj dowodów. Gdy sporządzone przez archiwum kserokopie dokumentów budzą wątpliwości, archiwum musi m.in. na mocy art. 51 ustawy z 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 1446 ze zm.) udostępnić do kontroli przeprowadzanej przez ZUS dokumenty, których kserokopie wydało zainteresowanemu.

Natomiast gdy z przedłożonej dokumentacji nie będzie można ustalić:

- charakteru bądź stanowiska pracy,

- przynależności resortowej zakładu pracy, lub

- czy praca w szczególnych warunkach wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,

ZUS odmówi uwzględnienia wskazanego przez zainteresowanego okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Przykład

Pracownica złożyła do ZUS wniosek o przyznanie wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Załączyła do niego świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach przez 12 lat wystawione przez obecnego pracodawcę. Natomiast pięć lat stażu w szczególnych warunkach udokumentowała świadectwem wykonywania pracy w takich warunkach wystawionym przez archiwum. ZUS nie uznał dokumentu archiwum i odmówił przyznania emerytury. Co w tej sytuacji powinna zrobić pracownica? Wystąpić do archiwum o wydanie kserokopii dokumentów potwierdzających wykonywanie pracy w szczególnych warunkach.

Odwołanie do sądu

ZUS wyda decyzję odmowną, m.in. gdy:

- wnioskodawca nie załączył do wniosku o wcześniejszą emeryturę świadectwa pracy w szczególnych warunkach, gdyż były zakład został zlikwidowany,

- nazwa stanowiska w świadectwie pracy w szczególnych warunkach była nieprawidłowa,

- staż pracy w szczególnych warunkach był krótszy niż 15 lat,

- ogólny staż pracy był krótszy niż 20 lat dla kobiet lub 25 lat dla mężczyzn.

Jeżeli ZUS odmówi prawa do wcześniejszej emerytury, a pracownik rzeczywiście pracował w szczególnych warunkach (z rozporządzenia RM), może udowodnić taki staż w sądowym postępowaniu odwoławczym za pomocą wszystkich dowodów. Będą to np. zeznania świadków, którzy potwierdzą taki okres pracy >patrz ramka.

Zgodnie z art. 365 § 1 kodeksu postępowania cywilnego prawomocny wyrok sądu wiąże zarówno strony i sąd, który go wydał, jak i inne sądy i inne organy państwowe, w tym ZUS.

Co w zeznaniach

Zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (DzU nr 237, poz. 1412) świadek może złożyć zeznania w formie pisemnej lub ustnie do protokołu w ZUS. Powinny one zawierać:

- imię i nazwisko, datę urodzenia oraz adres zamieszkania świadka,

- stwierdzenie, czy i jaki stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa łączy świadka z zainteresowanym,

- dane dotyczące okresów zatrudnienia zainteresowanego,

- numer świadczenia oraz wskazanie organu, który to świadczenie ustalił, o ile świadek ma ustalone prawo do świadczenia,

- podpis świadka,

- podpis i pieczątkę osoby spisującej zeznania lub potwierdzającej podpis świadka.

Z zeznaniami świadków zainteresowany przedkłada oświadczenie w formie pisemnej lub ustnie do protokołu o braku dokumentów stanowiących środki dowodowe oraz o przyczynach ich braku.