W świadectwie pracy szef musi podać różne informacje dotyczące wykonywanej pracy >patrz tabela. Zgodnie z wzorem zamieszczonym w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania (DzU nr 60, poz. 282 ze zm.) informacje podane w tabeli wpisuje się w pkt 4 ppkt 8 świadectwa pracy.
Zakres informacji o pracy w szczególnych warunkach, które szef ma podać w świadectwie, zależy od tego, czy musiał stosować tzw. resortowe wykazy tych prac. Okres zatrudnienia w szczególnych warunkach pracodawca wykazuje w świadectwie pracy, wpisując rodzaj pracy wymieniony w odpowiednim wykazie, dziale i pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm., dalej: rozporządzenie RM).
Resortowe powinności
Natomiast pracodawcy, którzy stosowali tzw. resortowe wykazy prac w szczególnych warunkach, zamieszczone w zarządzeniach i uchwałach właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych lub związków spółdzielczych, powołują się na rodzaj pracy wykonywanej w szczególnych warunkach ściśle według wykazu, działu i pozycji rozporządzenia RM. Określają także stanowisko pracy wymienione w odpowiednim wykazie, dziale, pozycji i punkcie właściwego zarządzenia resortowego lub uchwały. Te podmioty mogą potwierdzać miesiące i lata szczególnej aktywności również w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach według wzoru będącego załącznikiem do zarządzenia lub uchwały.
Gdy u pracodawcy zmienia się nazwa stanowiska, które wymienia zarządzenie lub uchwała, ale rodzaj pracy jest ten sam, w świadectwie podaje się obecną nazwę stanowiska (odpowiadającą tej z resortowego wykazu) oraz poprzednią.
W razie przejęcia zakładu lub jego części nowy pracodawca musi wystawić świadectwo pracy. Staje się bowiem z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy. Nie dotyczy to jednak etatowców, z którymi angaż rozwiązano przed transferem lub którzy w dalszym ciągu pracują u dotychczasowego pracodawcy.
Nie tylko papier
Świadectwo pracy z informacją o okresach szczególnej aktywności to środek dowodowy. Potwierdza ono wykonywanie pracy w tych warunkach. Przy czym, jak wskazał Sąd Okręgowy w Rzeszowie w uzasadnieniu wyroku z 28 listopada 2013 r. (IV U1002/13), „brak czy niewłaściwe bądź nieprawidłowe wystawienie świadectwa pracy przez pracodawcę nie może pociągać za sobą nadmiernie dotkliwych skutków dla pracownika, zwłaszcza jeżeli stan rzeczywisty możliwy jest do ustalenia w drodze innych dowodów. Wydanie przez pracodawcę jedynie ogólnego świadectwa pracy nie niweczy możliwości ustalenia w drodze postępowania sądowego, przy wykorzystaniu osobowych źródeł dowodu, że pracownik faktycznie wykonywał pracę w warunkach szczególnych". Oznacza to, że okres zatrudnienia w warunkach szczególnych mogą potwierdzić też zeznania świadków.
Także Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 24 października 2012 r. (III AUa 605/12) stwierdził, że „wprawdzie wykonywanie pracy w szczególnych warunkach czy szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze lub w świadectwie pracy (...), jednakże oczywistym jest, że świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 kodeksu postępowania cywilnego. Świadectwo (analogicznie umowy) traktuje się w postępowaniu sądowym jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (wyrok Sądu Najwyższego z 16 czerwca 2009 r., I UK 24/09)".
Dlatego w razie wszczęcia postępowania sądowego (art. 473 § 1 k.p.c.), toczącego się wskutek odwołania ubezpieczonego od odmownej decyzji ZUS o przyznaniu uprawnień do emerytury w wieku obniżonym, dopuszczalne jest przeprowadzanie wszelkich dowodów dla wykazania okoliczności mających wpływ na prawo do świadczenia zarówno wtedy, gdy pracodawca wystawił świadectwo pracy, a ZUS kwestionuje jego treść, jak i wówczas, gdy dokument taki nie może być sporządzony (teza 1 wyroku SA w Katowicach z 14 grudnia 2004 r., III AUa 2474/03).
Po 31 grudnia 2008 r.
Jeżeli pracy na konkretnym stanowisku nie zakwalifikowano jako tej wykonywanej w szczególnych warunkach lub charakterze w świetle ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (DzU nr 237, poz. 1656 ze zm.), szef musi wykazywać te okresy w świadectwie. Zatrudnienie przed 1 stycznia 2009 r. nadal wpływa bowiem na uprawnienia emerytalne niektórych pracowników, np. na prawo do wcześniejszej emerytury.
Pracodawca nie musi natomiast wystawiać dokumentu potwierdzającego okresy prac w szczególnych warunkach lub charakterze wymienionych w tzw. nowych wykazach prac, przebytych po 31 grudnia 2008 r. Dane o takiej aktywności obecnie ewidencjonuje się na indywidualnych kontach ubezpieczonych na podstawie informacji corocznie przekazywanych przez pracodawcę. Chodzi o zgłoszenie danych o aktywności w szczególnych warunkach lub charakterze na formularzu ZUS ZSWA, które pracodawcy muszą podać za wszystkich pracowników, za których mają obowiązek opłacać składki na Fundusz Emerytur Pomostowych.
Ważne! To pracodawca potwierdza lata pracy w szczególnych warunkach lub charakterze wykonywanej przed 1 stycznia 2009 r.
Kiedy odszkodowanie
W wyroku z 12 maja 2011 r. (I PK 203/10) SN wskazał, że „(...) wśród koniecznych elementów tego szczególnego dokumentu, jakim jest świadectwo pracy, wymieniono także potrzebne do ustalenia uprawnień z ubezpieczeń społecznych informacje na temat wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Obowiązek wystawienia właściwego świadectwa pracy jest zatem elementem treści stosunku pracy i niedopełnienie przez pracodawcę tej powinności rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą względem pracownika. O ile w przypadku będącej skutkiem niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy szkody polegającej na pozostawaniu przez pracownika bez pracy odpowiedzialność odszkodowawcza została szczegółowo unormowana w art. 99 k.p., o tyle naprawienia innych niż utrata zarobków wynikłych stąd szkód pracownik powinien dochodzić na gruncie przepisów prawa cywilnego (wyroki SN z: 8 paź- dziernika 1999 r., II UKN 259/99, i 13 października 2004 r., II PK 36/04) (...)".
W świetle art. 471 oraz art. 472 k.c. ta odpowiedzialność oparta jest na zasadzie winy. Jej przesłankami są:
- obiektywna bezprawność działania lub zaniechania dłużnika, polegająca na braku wykonania lub nienależytym wykonaniu zobowiązania,
- wina sprawcy oraz
- szkoda wierzyciela pozostająca w związku z tym zachowaniem strony.
W myśl art. 6 k.c. ciężar udowodnienia tych przesłanek spoczywa na poszkodowanym.
Autorka jest radcą prawnym
Emerytalny przywilej
Zgodnie z wyjaśnieniami ZUS dla urodzonych po 31 grudnia 1948 r., mających odpowiedni okres pracy w szczególnych warunkach lub charakterze, działalności twórczej lub artystycznej, pracy kolejowej lub pracy górniczej, przewidziano dodatkową możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę na mocy art. 184 ustawy emerytalnej. Dotyczy to osób, które spełniły łącznie następujące warunki:
- 1 stycznia 1999 r. miały okres składkowy i nieskładkowy wynoszący dla kobiet co najmniej 20 lat, a dla mężczyzn co najmniej 25 lat, w tym wymagany okres pracy w szczególnych warunkach lub charakterze, działalności twórczej lub artystycznej, zatrudnienia na kolei lub pracy górniczej (patrz: okres wymagany do przyznania wcześniejszej emerytury z racji wykonywania tych prac dla urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.),
- osiągnęły obniżony wiek emerytalny (przewidziany dla uzyskania wcześniejszej emerytury z racji wykonywania tych prac przez urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.),
- nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa.
Od 1 stycznia 2013 r. przyznanie emerytury na mocy art. 184 ustawy emerytalnej nie zależy już od rozwiązania stosunku pracy.
Na podstawie jej art. 32 ust. 4 zarówno wiek emerytalny, jak i rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki uprawniające do emerytury ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Chodzi tu o rozporządzenie RM z 7 lutego 1983 r. Jak wskazuje SN w wyroku z 22 czerwca 2005 r. (I UK 351/04), „określanie dla celów emerytalnych stanowisk pracy jako »pracy wykonywanej w szczególnych warunkach« w rozumieniu wykazów stanowiących załącznik do rozporządzenia RM z 7 lutego 1983 r. nie należy do kompetencji pracodawcy". To ZUS weryfikuje prawidłowość podanych faktów w toku postępowania dowodowego prowadzonego według kodeksu postępowania administracyjnego.
