Wierzyciele w postępowaniu upadłościowym dysponują szerokimi uprawnieniami chroniącymi ich interes. Dotyczą one nie tylko wszczęcia postępowania, ale także ustalania listy wierzytelności. Ich uprawnienia sięgają dużo dalej. Warto więc, by przedsiębiorca pamiętał o tym, gdy ogłoszono upadłość jego dłużnika.

Uprawnienia wierzycieli, choć nadal rzadko wykorzystywane są w polskich postępowaniach upadłościowych, mogą zapewnić wierzycielom wysoki stopień kontroli przebiegu samego postępowania upadłościowego i tym samym zwiększyć szanse na uzyskanie zaspokojenia swoich roszczeń. Chodzi między innymi o możliwość uczestniczenia w radzie wierzycieli. Zaznaczyć należy, że wierzycielem w rozumieniu prawa upadłościowego jest każdy uprawniony do zaspokojenia z masy upadłości, choćby wierzytelność nie wymagała zgłoszenia.

Rada wierzycieli to organ, który bierze udział w postępowaniu upadłościowym i który powołuje się przede wszystkim po to, aby można było kontrolować czynności syndyka, nadzorcy sądowego czy ustanowienie zarządcy i pomagać im w zakresie pełnionych przez nich obowiązków. Jest to organ, który zasadniczo jest fakultatywny w postępowaniu upadłościowym, ale w drodze wyjątku jego obecność może być też obligatoryjna.

Kto powołuje

Rada wierzycieli co do zasady powoływana jest przez sędziego komisarza. Warto jednak mieć na uwadze, że może ona zostać powołana już na wstępnym zgromadzeniu wierzycieli, o ile takie zostanie zwołane, czyli jeszcze przed ogłoszeniem upadłości. Wówczas organ ten zostaje ustanowiony uchwałą zgromadzenia wierzycieli. Jest to zarazem jedyny przypadek, kiedy rada zostaje ustanowiona nie przez sędziego komisarza.

Po ogłoszeniu upadłości ustanowienie rady wierzycieli może nastąpić w dwóch sytuacjach.

Po pierwsze, radę wierzycieli może powołać sędzia komisarz z urzędu, o ile uzna to za potrzebne. Na marginesie wskazać należy, że w praktyce w postępowaniu upadłościowym, w szczególności w przypadku upadłości z możliwością zawarcia układu, potrzeba powołania rady wierzycieli jest znikoma i bardzo rzadko jest ona ustanawiana.

Po drugie, sędzia komisarz jest obowiązany powołać radę wierzycieli, jeżeli wniosek taki zostanie złożony przez wierzycieli mających przynajmniej piątą część ogólnej sumy wierzytelności, które zostały uznane lub uprawdopodobnione. Wierzycieli składających wniosek winno być przynajmniej dwóch. W takich okolicznościach sędzia komisarz jest związany wnioskiem wierzycieli, co oznacza, że nie może on im odmówić. Sędzia komisarz nie jest natomiast związany ewentualnymi propozycjami wnioskodawców co do składu rady wierzycieli. Oznacza to, że nawet gdy wierzyciele spełniający opisane przesłanki zwrócą się do sędziego komisarza o ustanowienie rady oraz o wskazanie ich jako członków tej rady, sędzia komisarz powinien radę ustanowić, ale jako członków rady może wskazać zupełnie innych wierzycieli. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, by sędzia uwzględnił uzasadnione życzenia wierzycieli co do składu rady.

Istotne jest także, że z wnioskiem o powołanie rady wierzycieli wystąpić mogą jedynie wierzyciele, nikt inny.

Kiedy ustanowić

Ustawodawca nie zajął stanowiska, w jakim okresie po ogłoszeniu upadłości rada wierzycieli może zostać powołana. W piśmiennictwie jednak często się wskazuje, że rada wierzycieli może zostać ustanowiona jeszcze przed ostatecznym ustaleniem listy wierzytelności. Teoretycznie natomiast rada wierzycieli może zostać powołana aż do czasu zakończenia postępowania upadłościowego.

Można odmówić

Zgodnie z ustawą – Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej: p.u.i.n.) rada wierzycieli składa się z trzech lub pięciu członków oraz jednego lub dwóch zastępców. Nie jest dopuszczalne powołanie innej liczby członków rady wierzycieli niż wskazana w ustawie. Najważniejsze jest to, że członkowie omawianego organu i ich zastępcy powoływani są jedynie spośród wierzycieli upadłego, których wierzytelności zostały uznane albo uprawdopodobnione. W przypadku gdyby w skład rady weszła osoba, której wierzytelność została uprawdopodobniona, a która następnie nie została uznana, wówczas osoba taka powinna zostać odwołana ze składu rady. Ważne jest także to, że w sytuacji gdy sędzia komisarz wskaże określonego wierzyciela na członka rady, ten ma prawo nie przyjąć obowiązków członka ani jego zastępcy. W konsekwencji zaznaczyć należy, iż rada wierzycieli może zostać powołana, jeżeli w postępowaniu uczestniczy przynajmniej czterech wierzycieli, których wierzytelności zostały uznane albo uprawdopodobnione i którzy nie odmówią w niej uczestnictwa.

Odnośnie do kryterium doboru wierzycieli w skład rady – ustawa milczy. Wskazać jednak należy, iż kryterium tym wcale nie musi być wysokość zgłoszonej wierzytelności.

W piśmiennictwie wskazuje się często na dwie dyrektywy doboru wierzycieli, pierwszą jest reprezentatywność – pożądane jest powołanie wierzycieli z różnych grup interesów. Drugą jest ekonomika – korzystne jest bowiem powołanie wierzycieli, których udział w radzie, np. z uwagi na odległość, nie będzie się wiązał z nadmiernymi kosztami. Wspomnieć należy, że członkom rady wierzycieli przysługuje zwrot wydatków związanych z ich udziałem w posiedzeniach rady, a w uzasadnionych przypadkach sędzia komisarz może nawet przyznać członkom wynagrodzenie z tego tytułu.

Zmiana składu

Wierzyciele mający przynajmniej piątą część ogólnej sumy wierzytelności, które zostały uznane lub uprawdopodobnione, mogą zgłosić wniosek o zmianę składu rady wierzycieli. Wniosek taki sędzia komisarz albo uwzględni, albo przedstawi zgromadzeniu wierzycieli. Jeżeli na zgromadzeniu za wnioskiem wypowiedzą się wierzyciele, mający przynajmniej cztery piąte ogólnej sumy wierzytelności uznanych lub uprawdopodobnionych, sędzia komisarz obowiązany jest zmienić skład rady stosownie do uchwały zgromadzenia. Pamiętać także warto, że sędzia komisarz może wyznaczonych członków odwołać, jeżeli nie pełnią należycie obowiązków, i wyznaczyć innych. Na postanowienie sędziego komisarza nie ma wówczas zażalenia.

Tylko osobiście

Po pierwsze, należy zaznaczyć, że członkowie rady wierzycieli muszą pełnić swoje obowiązki osobiście. Niemożliwe jest ustanowienie pełnomocnika lub przedstawiciela, którego członek rady umocowałby do wykonywania swoich czynności. Jeżeli sędzia komisarz powołał w ramach reprezentacji osoby prawnej daną osobę, to inny przedstawiciel osoby prawnej nie może działać w ramach jej reprezentowania.

Ponadto członkowie rady, podobnie jak syndyk, nadzorca sądowy czy zarządca, ponoszą odpowiedzialność za szkodę wynikłą z nienależytego pełnienia obowiązków. Do zasad tej odpowiedzialności oraz sposobu naprawienia szkody należy stosować odpowiednio przepisy art. 415 i nast. kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych. Natomiast dochodzenie roszczeń wynikających z odpowiedzialności odszkodowawczej członków rady wierzycieli powinno się odbywać w drodze procesu cywilnego w postępowaniu zwykłym.

Ewelina ?Orlińska-Kiedroń, prawnik

Jeżeli wobec dłużnika przedsiębiorcy ogłoszono upadłość, oczywiste jest, że ten ostatni musi się uzbroić w cierpliwość, zanim otrzyma należność, o ile w ogóle uda się ją odzyskać. Co prawda istotą polskiego postępowania upadłościowego jest zaspokojenie wierzycieli upadłego w jak najwyższym stopniu, zgodnie z zasadami przyjętymi przez ustawodawcę, jednak nie zawsze do takiego zaspokojenia dochodzi. Postępowanie upadłościowe z zasady prowadzone jest w interesie wierzycieli, natomiast kwestia przetrwania przedsiębiorstwa dłużnika winna być stawiana na drugim miejscu. Dlatego między innymi ważne jest, aby interes wierzycieli był należycie reprezentowany. Tak jak w codziennym życiu, również w postępowaniu upadłościowym najlepiej o swój interes troszczy się sam zainteresowany. Aby mieć zatem jakikolwiek wpływ na prowadzone postępowanie upadłościowe, w szczególności gdy nasza wierzytelność nie jest mała, warto się zastanowić nad instytucją rady wierzycieli.