Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej działającej u danego pracodawcy, w tym prawo do rokowań, ochrony działaczy związkowych przed zwolnieniem czy też konsultowania decyzji o rozwiązaniu lub zmianie umowy o pracę z członkiem związku, ma tylko ta organizacja, która zrzesza co najmniej dziesięć osób będących pracownikami. Żeby zapewnić pracodawcy bieżącą wiedzę o liczebności związku, organizacja jest zobowiązana zliczyć swoich aktywistów raz na kwartał, według stanu na jego ostatni dzień. Zgodnie z  art. 251 § 2 ustawy ?o związkach zawodowych ma na to czas do dziesiątego dnia miesiąca następującego po zakończeniu kwartału. Nie musi to być informacja imienna. Takiej pracodawca nie może żądać z uwagi na ochronę danych osobowych.

Dane po upływie terminu

Wątpliwości związane ?z tym, czy nieprzekazanie informacji o liczbie członków w powyższym terminie powoduje utratę przez związek zawodowy wszelkich uprawnień, rozwiał Sąd Najwyższy ?w uchwale z 20 grudnia 2012 r. (III PZP 7/12). Stwierdził, że jeśli zoz nie przedstawi w terminie informacji, o której mowa w art. 251 § 2 ustawy ?o związkach zawodowych, to czynności, jakie pracodawca podejmie do dnia uzyskania tych danych bez wymaganego współdziałania z tą organizacją nie są wadliwe. ?W przeciwnym razie obowiązek ten byłby bezsankcyjny. SN potwierdził tym samym prawidłowość tej dotychczasowej linii orzeczniczej, zgodnie z którą, jeżeli pracodawca w terminie dziesięciu dni po zakończeniu kwartału nie uzyskał wymaganych informacji, ma prawo przyjąć, że od tej daty zoz nie przysługują już ustawowe uprawnienia. Jego działania z pominięciem tej organizacji są skuteczne nawet wtedy, gdy w rzeczywistości zrzeszała ona wymaganą liczbę członków i jej uchybienie polegało tylko na niepoinformowaniu o tym fakcie pracodawcy (wyroki SN z 6 października 2011 r., ?II PK 17/11 i z 15 grudnia 2008 r., I PK 98/08).

Taki niepoinformowany pracodawca może zatem podejmować wszelkie czynności wymagające współdziałania z zoz samodzielnie, bez narażania się na jakiekolwiek skuteczne zarzuty ?z tego tytułu.

Wątpliwości ?co do danych...

Zdarza się, że związki zawodowe zawyżają liczbę swoich członków, aby korzystać ze swoich uprawnień (jeśli zrzeszają mniej niż ?10 aktywistów) lub żeby te uprawnienia maksymalizować. Od liczebności organizacji zależy bowiem m.in. wymiar zwolnienia od obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zoz, jak też liczba działaczy korzystających z ochrony przed zwolnieniem.

Swoistą „zachętą" do przedstawiania nieprawdziwych informacji jest to, że pracodawcy nie przysługują w zasadzie żadne środki weryfikacji danych przedstawionych przez związek.

Pracodawca, który ma uzasadnione podejrzenie, że ZOZ nie zrzesza dziesięciu członków będących pracownikami, nie musi jednak respektować przysługujących organizacji praw. Ma więc prawo, np. zwolnić chronionego działacza bez zgody zarządu zoz. Jako pozwany może dowodzić przed sądem pracy, że organizacja nie zrzeszała wymaganej liczby członków, a więc działacz nie korzystał ?z ochrony przed zwolnieniem. W tym procesie może też wnosić, żeby sąd zobowiązał ZOZ do wykazania, że zrzeszała wymaganą liczbę członków.

Pracodawca może także sam wytoczyć proces i żądać – w trybie art. 189 k.p.c. – np. ustalenia przez sąd, że działaczowi związkowemu nie przysługuje zwolnienie od obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji ?w zarządzie zoz w wymiarze wynikającym z nieprawdziwej liczby członków podanej przez związek. Na tej samej podstawie prawnej może też wystąpić do sądu pracy ?o ustalenie nieistnienia uprawnień konkretnej zakładowej organizacji związkowej z uwagi na to, że zrzesza ona mniej niż dziesięciu pracowników.

... albo pewność ?o kłamstwie

Jeżeli pracodawca ma wiedzę, że zoz podaje nieprawdziwe informacje ?o swojej liczebności, może także zwrócić się do prokuratury o podjęcie działań ?w trybie art. 36 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. Przepis ten przyznaje pewne uprawnienia sądowi rejestrowemu, który stwierdzi, że organ związku zawodowego prowadzi działalność sprzeczną z ustawą. Za taką należy uznać m.in. zaniechanie wykonania obowiązków informacyjnych wobec pracodawcy lub fałszowanie dokumentacji związkowej. ?W takiej sytuacji sąd może wyznaczyć zoz co najmniej 14-dniowy termin na dostosowanie działalności organizacji do obowiązującego prawa. W razie jego bezskutecznego upływu może też orzec grzywnę do 5 tys. zł wobec członków związku zawodowego. Może także wyznaczyć władzom zoz termin na przeprowadzenie nowych wyborów do organu związku pod rygorem zawieszenia jego działalności.

Jeżeli te środki okażą się bezskuteczne, sąd rejestrowy na wniosek ministra sprawiedliwości orzeka o skreśleniu związku zawodowego z rejestru. To zaś skutkuje koniecznością zaprzestania przez zoz swojej działalności i zlikwidowania się w terminie trzech miesięcy od uprawomocnienia się takiego orzeczenia.

Katarzyna ?Dobkowska, radca prawny, partner ?w kancelarii prawa pracy Raczkowski i Wspólnicy

Pracodawca nie ma obowiązku wzywać organizacji ?związkowej do dostarczania kwartalnych informacji ?o jej liczebności. Zaniechanie wykonania tego obowiązku ?ma dla związku zawodowego dotkliwe skutki. Traci on ?wszystkie przysługujące mu uprawnienia. Tym samym, ?wszelkie działania pracodawcy podjęte bez współdziałania ?z zoz, stają się prawidłowe. Oznacza to, że pracodawca ?może wówczas zwolnić chronionego działacza związkowego ?bez zgody zarządu zoz, wypowiadać umowy o pracę pracownikom ?korzystającym z ochrony związku bez zachowania trybu konsultacji ?związkowej. Może też zmienić regulamin wynagradzania ?bez konieczności uzgadniania jego nowej treści z zoz lub ?też przeprowadzić zwolnienia grupowe, nie informując ani nie ?konsultując tego ze związkiem zawodowym.

Po starcie więcej czasu na informację

Obowiązek informacyjny nie ciąży na organizacji związkowej ?jedynie w okresie między dniem jej powstania a końcem ?kwartału, w którym powstała (wyrok SN z 2 marca 2012 r., ?I PK 120/11). Oznacza to, że nowy związek zawodowy ?ma wszelkie uprawnienia od dnia jego założenia do 10. dnia miesiąca następującego po kwartale, w którym powstał, ?bez względu na to, ilu zrzesza członków. Istnieje bowiem ?swoiste domniemanie, że liczba aktywistów wskazana ?przez zoz jest prawidłowa. Jeżeli zoz do 10. dnia miesiąca następującego po danym kwartale nie przedstawi pracodawcy informacji o liczbie członków, traci uprawnienia.