Obligacje: kto może emitować i jak to zrobić zgodnie z prawem

Jednym z najważniejszych czynników prowadzenia udanego biznesu jest posiadanie odpowiedniego kapitału.

Nie oznacza to oczywiście, że firma czy przedsiębiorca musi dysponować odpowiednią ilością gotówki, którą będzie można przeznaczyć na inwestycję. Kapitał taki można bowiem pozyskać z zewnątrz. Najczęściej przedsiębiorcy w tym celu zaciągają pożyczki czy kredyty. Inną formą pozyskania kapitału może być emisja obligacji.

Nie każdy ma prawo złożyć ofertę

Obligacje są papierami wartościowymi emitowanymi w serii. Emitent, a więc podmiot, który wypuszcza obligacje na rynek, stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza, a więc osoby, która je nabyła, i zobowiązuje się wobec niej do spełnienia określonego świadczenia, np. wypłaty po jakimś czasie środków pieniężnych powiększonych o wysokość oprocentowania.

W przeciwieństwie do akcji obligacje nie dają posiadaczowi żadnych uprawnień względem emitenta, jak np. współwłasność, dywidenda czy też uczestnictwo w walnych zgromadzeniach. Od pożyczek czy kredytów emisja obligacji różni się m.in. tym, że polega na przekazaniu kapitału spółce bezpośrednio przez inwestorów – bez udziału banku.

Zgodnie z ustawą o obligacjach papiery te mogą być emitowane m.in. przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną, a także spółki komandytowo-akcyjne.

Emisja obligacji jest więc szczególną formą pożyczki i dodatkowym źródłem finansowania działalności gospodarczej. Osoby uprawnione do prowadzenia spraw spółek i reprezentowania ich powinni jednak pamiętać, że emisja obligacji, zbywanie ich, nabywanie i wykup podlegają ściśle określonym prawem rygorom. Za złamanie tych reguł grozi nie tylko odpowiedzialność cywilna, ale także karna. Ma to na celu ochronę interesów obligatariuszy inwestujących swój kapitał w cudzy biznes.

Kary za nieprawidłową sprzedaż

W celu zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania rynku papierów wartościowych przepisy ściśle określają, kto może emitować obligacje, a także w jakich warunkach i zgodnie z jakimi zasadami powinno się to odbywać. Złamanie tych zasad, a więc emisja obligacji bez uprawnienia lub emisja przy niezachowaniu warunków określonych w ustawie o obligacjach, zagrożona jest karą grzywny do 5 mln zł i karą pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do pięciu lat.

Na podstawie tego przepisu (art. 38 ustawy o obligacjach) do odpowiedzialności karnej mogą zostać pociągnięte przede wszystkim osoby, które podejmują decyzję o emisji obligacji, pomimo, że w świetle prawa nie mają zdolności emisyjnej. Ustawa o obligacjach zawiera bowiem katalog podmiotów, które taką zdolność posiadają i tylko one mogą w ten sposób pozyskiwać kapitał z zewnątrz >patrz ramka.

Te podmioty mają szansę

Kto ma prawo do emisji obligacji:

- Skarb Państwa,

- Narodowy Bank Polski,

- podmioty prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną, a także spółki komandytowo-akcyjne,

- spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe oraz Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa,

- gminy, powiaty, województwa, a także związki tych jednostek oraz miasto stołeczne Warszawa,

- inne podmioty posiadające osobowość prawną, upoważnione do emisji obligacji na podstawie innych ustaw,

- instytucje finansowe, których członkiem jest Polska lub Narodowy Bank Polski, lub przynajmniej jedno z państw należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), lub bank centralny takiego państwa, czy instytucje, z którymi Polska zawarła umowy regulujące działalność takich instytucji na terenie Polski i zawierające stosowne postanowienia dotyczące emisji obligacji.

Podstawa prawna: art. 2 i 3 ustawy o obligacjach.

Jeżeli zatem np. wspólnik spółki cywilnej, wspólnik spółki jawnej czy osoba prowadząca działalność gospodarczą wyemituje obligacje, to złamią prawo i zostaną pociągnięci do odpowiedzialności karnej. Kara za to przestępstwo będzie groziła nie tylko, gdy dana osoba skutecznie wyemituje obligacje. Odpowiedzialność karna grozi bowiem za podejmowanie wszelkich czynności, które mają na celu zbycie obligacji, a więc co najmniej ich oferowanie.

Na podstawie tego przepisu karalne jest także wyemitowanie obligacji przez uprawniony do tego podmiot, ale bez zachowania przewidzianych ustawą o obligacjach wymogów. Chodzi tu między innymi o formę i treść, jaką powinny zawierać te papiery wartościowe, dokumentów, jakie powinny być do nich dołączone, ich zabezpieczeń czy sposób ich wprowadzenia na rynek. Jest to więc przestępstwo indywidualne, które może być popełnione zarówno przez działanie, jak i zaniechania.

Karze pozbawienia wolności i wysokim grzywnom podlegają także osoby, które nie zachowują warunków przeprowadzenia emisji, działając w imieniu lub w interesie osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. Chodzi tu w szczególności o osoby zarządzające podmiotami dokonującymi czynu zabronionego, jak np. członkowie zarządu spółki kapitałowej lub spółdzielni, wspólnicy uprawnieni do reprezentacji spółki osobowej albo pełnomocnicy, likwidatorzy, kuratorzy osoby prawnej. Także osoba fizyczna działająca w imieniu przedsiębiorcy może odpowiadać zarówno za nielegalną emisję obligacji, jak i łamanie przepisanych prawem procedur.

Podawanie nieprawdziwych danych

Przepisy w sposób szczególny chronią również prawa obligatariuszy do rzetelnych i prawdziwych informacji. Zgodnie bowiem z art. 39 ust. 1 ustawy o obligacjach, kto przy emisji obligacji podaje nieprawdziwe lub zataja prawdziwe dane, które mogą w istotny sposób wpłynąć na ocenę zdolności emitenta do wywiązania się z zobowiązań wynikających z obligacji, popełnia przestępstwo. Grozi za to kara grzywny do 5 mln zł i kara pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do pięciu lat.

Na podstawie tego przepisu karalne jest zarówno podawanie informacji nieprawdziwych, jak i zatajanie informacji zgodnych z prawdą. Nie ma znaczenia przy tym czy takie działanie lub zaniechanie doprowadziło do rzeczywistej szkody w majątku obligatariusza lub czy został on rzeczywiście wprowadzony w błąd. Wystarczy, że fałszywa informacja zostanie ujawniona publicznie.

Za popełnienie tego przestępstwa odpowiedzialności karnej podlegają również osoby działające w imieniu lub w interesie osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Przepis ten chroni interesy obligatariuszy, którzy zdecydują się na nabycie obligacji, których emisja nie podlega przepisom ustawy o ofercie publicznej. Propozycja nabycia takich obligacji musi zawierać dane, które stosownie do rodzaju emitenta i obligacji pozwalają na ocenę sytuacji finansowej przedsiębiorcy. Emitent w takiej sytuacji zobowiązany jest do udostępnienia informacji dotyczących w szczególności:

- celów emisji, jeżeli są określone,

- wielkości emisji,

- wartości nominalnej i ceny emisyjnej obligacji lub sposobu jej ustalenia,

- warunków wykupu,

- warunków wypłaty oprocentowania,

- wysokości i formy ewentualnego zabezpieczenia i oznaczenia podmiotu udzielającego zabezpieczenia,

- wartości zaciągniętych zobowiązań na ostatni dzień kwartału poprzedzającego udostępnienie propozycji nabycia oraz perspektywy kształtowania zobowiązań emitenta do czasu całkowitego wykupu obligacji proponowanych do nabycia,

- danych umożliwiających potencjalnym nabywcom obligacji orientację w efektach przedsięwzięcia, które ma być sfinansowane z emisji obligacji, oraz zdolności emitenta do wywiązania się z zobowiązań wynikających z obligacji, jeżeli przedsięwzięcie jest określone,

Kto przy emisji obligacji podaje nieprawdziwe lub zataja prawdziwe dane, które mogą w istotny sposób wpłynąć na ocenę zdolności emitenta do wywiązania się z zobowiązań wynikających z obligacji, popełnia przestępstwo

- zasad przeliczania wartości świadczenia niepieniężnego na świadczenie pieniężne,

- w przypadku ustanowienia zastawu lub hipoteki jako zabezpieczenia wierzytelności wynikających z obligacji emitent zobowiązany jest poddać przedmiot zastawu lub hipoteki wycenie przez uprawnionego biegłego.

Wszystkie te informacje powinny być zamieszczone w warunkach emisji ogłaszanych w dzienniku ogólnopolskim.

Także w celu zapewnienia obligatariuszom dostępu do rzetelnych informacji ustawa wprowadza surową odpowiedzialność karną za nieudostępnianie sprawozdań finansowych. Zaniechanie udostępnienia obligatariuszom sprawozdań finansowych, o których mowa w art. 10 ust. 3–5 i art. 23a ust. 5 ustawy o obligacjach zagrożone jest grzywną, karą ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.

W przypadku firm zabronione jest zatem ukrywanie sprawozdań: sporządzonych na dzień bilansowy przypadający nie wcześniej niż 15 miesięcy przed datą publikacji warunków emisji obligacji niepublicznych, wraz z opinią biegłego rewidenta przez emitenta prowadzącego działalność dłużej niż rok, rocznych sprawozdań finansowych wraz z opinią biegłego rewidenta w okresie od dokonania emisji do czasu całkowitego wykupu obligacji, a także zawierających dane o sumie przychodów z przedsięwzięcia, które wpłynęły na rachunek, oraz o kwotach wypłaconych obligatariuszom oraz emitentowi z rachunku w okresie od poprzedniej wypłaty świadczeń, a także omówień struktury przychodów z przedsięwzięcia oraz struktury kosztów ponoszonych przez emitenta na utrzymanie przedsięwzięcia w tym okresie. Ostatnie sprawozdanie dotyczy obligacji przychodowych.

Rygorystyczne dysponowanie środkami

W przypadku przyznania obligatariuszom prawa do zaspokojenia swoich roszczeń z przychodów z określonego przedsięwzięcia – tzw. obligacje przychodowe, wszystkie przychody z takiego przedsięwzięcia powinny wpływać na rachunek bankowy, przeznaczony wyłącznie do ich gromadzenia i dokonywania wypłat. Emitent nie może dokonywać wypłat środków z tego rachunku dla celów innych niż zaspokojenie roszczeń obligatariuszy, a wypłaty są dozwolone wyłącznie co do kwot przewyższających sumę wystarczającą do zaspokojenia ich roszczeń wynikających z obligacji w okresie następnych 12 miesięcy i to o ile możliwość taką przewidziano w warunkach emisji.

Takie zasady gromadzenia i dysponowania środkami z emisji obligacji przychodowych muszą być restrykcyjnie przestrzegane zarówno przez emitenta, jak i osoby działające w jego imieniu. Osoba, która nie przechowuje środków będących przychodami z przedsięwzięcia na rachunku bankowym albo wypłaca je niezgodnie z przepisami, może zostać ukarana grzywną do 5 mln zł, karą pozbawienia wolności do dwóch lat albo obu tymi karami łącznie.

Taka sama surowa kara grozi również osobie, która przeznacza środki pochodzące z emisji obligacji na inne cele niż określone w warunkach emisji

Uprawnienia banków

Bankom przysługuje prawo do emisji obligacji. Art. 5 i 6 prawa bankowego zawierają katalog czynności, które mogą być wykonywane przez banki. Uprawnienie tych instytucji do emisji obligacji wynika m.in. z art. 6 ust. 1 pkt 7 prawa bankowego, który zezwala bankom na świadczenie innych niż wymienione enumeratywnie w art. 6 ust. 1 pkt 1 – 6 ustawy usług finansowych.

Natomiast zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 8 prawa bankowego banki mają prawo wykonywać inne czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego. Do takich uprawnień zalicza się m.in. emisja obligacji. Wynika ono z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy, który podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą, posiadającym osobowość prawną, przyznaje prawo emitowania obligacji.

Jakie dane będą potrzebne

Na papierze wartościowym muszą znaleźć się np. informacje:

- powołanie podstawy prawnej emisji,

- nazwa (firma) i siedziba emitenta, miejsce i numer wpisu do właściwego rejestru albo wskazanie jednostki samorządu terytorialnego, związku tych jednostek lub miasta stołecznego Warszawy, będących emitentem,

- nazwa obligacji i cel jej wyemitowania, jeżeli jest określony,

- wartość nominalna i numer kolejny obligacji,

- opis świadczeń emitenta ze wskazaniem w szczególności wysokości tych świadczeń lub sposobu ich ustalania, terminów, sposobów i miejsc ich spełniania,

- oznaczenie obligatariusza przy obligacji imiennej,

- ewentualny zakaz lub ograniczenie zbywania obligacji imiennej,

- data, od której nalicza się oprocentowanie, wysokość oprocentowania, terminy jego wypłaty i miejsce płatności – jeżeli warunki emisji przewidują oprocentowanie oraz warunki wykupu,

- zakres i forma zabezpieczenia albo informacja o jego braku,

- miejsce i datę wystawienia obligacji,

- podpisy osób uprawnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu emitenta, przy czym podpisy te mogą być odtwarzane sposobem mechanicznym,

- do obligacji dołącza się arkusz kuponowy oprocentowania, jeśli warunki emisji to przewidują, oraz arkusz wykupu obligacji.

Podstawa prawna: art. 5 ustawy o obligacjach.

Podstawa prawna:

Ustawa z 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (Dz U z 2001 r. nr 120, poz. 1300 ze zm.)

Autor jest asesorem Prokuratury Rejonowej Warszawa Ochota w Warszawie