Przy zgłaszaniu podejrzenia, rozpoznawaniu i stwierdzaniu chorób zawodowych uwzględnia się tylko te, które są ujęte w ich wykazie. Choroba musi być spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy bądź w wyniku wykonywania obowiązków przez podwładnego.

Podejrzenie o taką chorobę oraz jej rozpoznanie zgłasza się zarówno wobec obecnego, jak i byłego pracownika w okresie jego zatrudnienia lub po zakończeniu pracy w takich warunkach. Nie może to być jednak później niż w czasie, który określa wykaz chorób zawodowych.

Przy zmianie firmy

Sprawa się komplikuje, kiedy zatrudniony zmieniał pracę. Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, kto w tej sytuacji ponosi odpowiedzialność za  chorobę zawodową.

Jeżeli w  ostatnim zakładzie zatrudniającym podwładnego istniały warunki pracy narażające go na taką chorobę i w okresie pracy tam stwierdzono ją u niego, a wskutek tych niedomagań doznał uszczerbku na zdrowiu, odpowiada za to ostatnia firma.

Nawet jeśli okres pracy w niej był krótki i pracownika wcześniej zatrudniał inny zakład, w którym również występowały warunki szkodliwe, mogące wpływać na powstanie choroby zawodowej (wyrok SN z 2 czerwca 1998 r., II UKN 90/98).

Dodatkowe dane

Jeżeli informacje z dokumentacji nie wystarczą lekarzowi do wydania orzeczenia, występuje o ich uzupełnienie m.in. do pracodawcy. Ten podaje dane na temat przebiegu oraz organizacji pracy zatrudnionego:

- w godzinach nadliczbowych,

- w narażeniu zawodowym obejmującym także wyniki pomiarów czynników szkodliwych na stanowiskach, na których pracownik był zatrudniony,

- stosowania przez pracownika środków ochrony indywidualnej, a w razie narażenia go na czynniki uczulające (alergeny) przekazuje na żądanie lekarza próbki substancji w ilości niezbędnej do przeprowadzenia badań diagnostycznych (§ 6 ust. 5 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych, DzU nr 105, poz. 869).

Jeśli u pracownika lekarz rozpozna chorobę zawodową, pracodawca musi:

- ustalić przyczyny jej powstania oraz charakter i rozmiar zagrożenia nią, działając w porozumieniu z właściwym organem PIS,

- przystąpić niezwłocznie do  usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,

- zapewnić realizację zaleceń lekarskich (art. 235 § 3 k.p.).

Po diagnozie

Jeśli u pracownika orzeczenie potwierdzi niezdolność do wykonywania dotychczasowych zajęć wskutek choroby zawodowej, szef musi go przenieść do odpowiedniej pracy, stosownej do jego kwalifikacji. Tak nakazuje art. 231 k.p. Wymóg ten powstaje, gdy niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek choroby zawodowej nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W myśl art. 12 tej ustawy za niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do  pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania takiej zdolności po przekwalifikowaniu. Ten obowiązek będzie więc dotyczył pracownika, u którego w następstwie choroby zawodowej prawdopodobnie wystąpi przejściowa niemoc do wykonywania dotychczasowych zadań.

Gdy przesunięty do innych zajęć, wskutek tego otrzyma niższe wynagrodzenie, na pracodawcy ciąży wymóg wypłacenia mu dodatku wyrównawczego, ale nie dłużej niż przez sześć miesięcy.

Pracodawca musi też systematycznie analizować przyczyny chorób zawodowych i innych związanych z warunkami środowiska pracy. Na podstawie wyników tych analiz stosuje właściwe środki zapobiegawcze. Taki wymóg wynika z  art. 236 k.p. Nie może więc ograniczyć się tylko do stwierdzenia choroby zawodowej.

Z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę medyczną nad załogą okresowo sprawdza niezdolności do pracy podwładnych z powodu choroby pod kątem ujawniania schorzeń powiązanych z warunkami pracy.

Śmierć pracownika nie uzasadnia odstąpienia od stwierdzenia u niego choroby zawodowej, ponieważ z jej stwierdzeniem wiążą się nie tylko określone uprawnienia pracownika, lecz także obowiązki zakładu, a w szczególności obowiązek stosowania właściwych środków zapobiegawczych (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w  Warszawie z 15 lutego 1983 r.,  II SA 2082/82).

Czego nie wolno pominąć

Gdy pojawi się choroba zawodowa, pracodawca:

- niezwłocznie zgłasza PIS i inspektorowi pracy każdy przypadek rozpoznania choroby zawodowej albo podejrzenia o nią,

- udziela lekarzowi wydającemu orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania informacji, jeżeli informacje wynikające z wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego nie wystarczą do wydania orzeczenia,

- ustala przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakteru i rozmiaru zagrożenia nią, działając w porozumieniu z właściwym organem PIS,

- niezwłocznie usuwa czynniki powodujące powstanie choroby zawodowej i stosuje inne niezbędne środki zapobiegawcze,

- realizuje zalecenia lekarskie,

- przenosi pracownika do innej pracy nienarażającej go na działanie czynnika, który wywołał objawy wskazujące na powstawanie choroby zawodowej, w terminie i na czas określony w orzeczeniu,

- przenosi do innej odpowiedniej pracy tego, kto stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowych zajęć wskutek choroby zawodowej i nie nabył prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy,

- o skutkach choroby zawodowej zawiadamia Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera w Łodzi oraz PIS,

- prowadzi rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o nie,

- systematycznie analizuje przyczyny chorób zawodowych i innych związanych z warunkami środowiska pracy oraz na podstawie ich wyników stosuje właściwe środki zapobiegawcze.

Rejestr i zawiadomienie

Pracodawca ma też prowadzić rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o nie (art. 235 § 4 k.p.). Przepisy nie określają jego treści. W  praktyce powinny się w nim znaleźć m.in.

- imię i nazwisko pracownika, u którego stwierdzono chorobę zawodową,

- stanowisko, na którym go zatrudniono i rodzaj wykonywanej przez niego pracy,

- czynnik, który spowodował chorobę,

- data zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej,

- adnotacja, kto dokonał zgłoszenia,

- informacja o orzeczeniu lekarskim o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania,

- informacja o decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzji o braku podstaw do jej stwierdzenia.

Po zakończeniu postępowania mającego ustalić uszczerbek podwładnego na zdrowiu lub jego niezdolność do pracy w  związku ze stwierdzonymi niedomaganiami zdrowotnymi szef zawiadamia o skutkach choroby zawodowej Zakład Epidemiologii Instytutu Medycyny Pracy oraz właściwego państwowego inspektora sanitarnego.

Jakie świadczenia

Pracownicy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, m.in. z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tzw. ubezpieczenie wypadkowe).

Składkę na nie w całości finansuje pracodawca. Dzięki tej comiesięcznej opłacie podwładny ma prawo do świadczeń w razie wypadku przy pracy albo choroby zawodowej. Następstwa wypadków przy  pracy i chorób zawodowych obciążają ZUS.

Pracodawca musi wypłacać świadczenia z ubezpieczenia społecznego, gdy zgłasza do  niego powyżej 20 osób. Jednak za okres po ustaniu ubezpieczenia, np. po rozwiązaniu angażu, zasiłki zawsze wypłaca ZUS.

Inna i odpowiednia praca

Nakaz przeniesienia do odpowiedniej pracy należy odróżnić od przeniesienia do innej pracy, gdy powstało podejrzenie choroby zawodowej. Różnica między tymi wymogami wynika przede wszystkim ze stopnia utraty zdolności pracownika do wykonywania dotychczasowej pracy.

W przepisach nie uregulowano, jak ma postąpić szef, gdy z obiektywnych powodów nie może zatrudnić chorego na dozwolonym stanowisku. W takim wypadku należy jednak dopuścić rozwiązanie umowy z zastrzeżeniem, że w czasie wymówienia pracownik nie może wykonywać zadań na dotychczasowej posadzie.

Jeśli szef nie przenosi podwładnego do innej pracy, popełnia wykroczenie i na mocy art. 283 § 1 k.p. podlega grzywnie.

W tej sytuacji chory ma prawo rozwiązać umowę bez wypowiedzenia z winy pracodawcy (na podstawie art. 55 § 1 k.p.). 

Autorka jest radcą prawnym i dyrektorem departamentu prawa pracy w TGC Corporate Lawyers