W obecnych warunkach rynkowych, w których przedsiębiorcy coraz częściej zastanawiają się nad reorganizacją swojej działalności w celu m.in. zmniejszenia kosztów i zapewnienia jej większej efektywności, połączenia transgraniczne stają się coraz powszechniej stosowaną formą restrukturyzacji międzynarodowych grup kapitałowych. Forma ta jest dostępna nie tylko dla inwestorów zagranicznych, ale także dla polskich uczestników obrotu.

Ponad granicami

Połączenie transgraniczne, jak sama nazwa wskazuje, to takie, które odbywa się ponad granicami, obejmując spółki mające siedziby w dwóch lub więcej państwach, przy czym w obecnym stanie prawnym w grę wchodzą państwa członkowskie Unii Europejskiej oraz dodatkowo Norwegia, Islandia i Liechtenstein.

Otwarcie możliwości połączeń ponad granicami ma znaczenie m.in. z tego względu, iż obecnie na gruncie prawa polskiego nie jest możliwe proste przeniesienie siedziby spółki kapitałowej do innego kraju. Zgodnie z regulacjami kodeksu spółek handlowych uchwała wspólników o przeniesieniu siedziby spółki za granicę powoduje bowiem automatyczne otwarcie jej likwidacji.

Dla kogo

Połączenie transgraniczne nie jest jednak otwarte dla wszystkich form działalności gospodarczej.  Polskie spółki, które mogą wziąć udział w połączeniu transgranicznym, to: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna oraz spółka komandytowo-akcyjna. Ta ostatnia może być jedynie przejęta, nie może zaś być spółką przejmującą lub spółką nowo zawiązaną.

Jakie rodzaje i etapy

Spółki, które mają siedzibę w wyżej wskazanych krajach, mogą połączyć się w jedną poprzez przejęcie jednej spółki przez drugą albo poprzez zawiązanie zupełnie nowej spółki, na którą przejdą prawa i obowiązki wszystkich spółek łączących się.

Procedura transgranicznego łączenia dzieli się, tak jak zwykłe łączenie, na trzy fazy:

-  menedżerską, w której następuje przygotowanie fuzji,

-  właścicielską, w której wspólnicy podejmują decyzję o fuzji,

-  rejestracyjną, w której ma miejsce kontrola połączenia przez sąd albo inny właściwy organ rejestrowy.

Krok 1. – przygotowanie fuzji

W tej fazie konieczne jest podjęcie strategicznych decyzji co do koncepcji połączenia oraz przygotowanie kompletu dokumentów. Najważniejsze z potrzebnych dokumentów to: plan połączenia, sprawozdanie zarządu zawierające ekonomiczne i prawne uzasadnienie połączenia oraz projekty uchwał połączeniowych.

Plan połączenia jest podstawowym dokumentem zawierającym główne informacje, m.in. co do sposobu połączenia, wyceny łączących się spółek i parytetu wymiany udziałów lub akcji w spółce przejmowanej na udziały lub akcje w spółce przejmującej albo nowo zawiązanej.

Przygotowując plan połączenia polskiej spółki ze spółką zagraniczną, należy wziąć pod uwagę również przepisy prawa państwa, któremu podlega spółka zagraniczna. W planie połączenia należy podać zarówno informacje wymagane przez prawo polskie, jak i przez prawo obce, nawet jeśli pewne elementy z punktu widzenia prawa polskiego nie są obligatoryjne. Pozwoli to uniknąć problemów na późniejszym etapie postępowania rejestrowego, w szczególności przed sądem państwa obcego.

W przypadku wszystkich dokumentów połączeniowych należy zawczasu zwrócić uwagę na język, w którym zostaną sporządzone.

Plan połączenia należy ogłosić. Opłata za ogłoszenie w Polsce planu połączenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zależna jest od jego objętości. Wylicza się ją bowiem, biorąc pod uwagę liczbę wszystkich znaków, w tym spacji i znaków interpunkcyjnych. Opłata za każdy znak wynosi 0,70 zł. Dodatkowe koszty powstaną, jeśli w planie połączenia ma być stosowana specjalna czcionka lub pogrubienia. Formułując plan w sposób zwarty i rozsądny, można znacznie ograniczyć koszty jego ogłoszenia.

Plan połączenia musi być dostępny do wglądu dla wspólników i pracowników łączących się spółek. Ponadto musi zostać poddany badaniu przez biegłego, który sporządza o nim pisemną opinię. Warto wiedzieć, że z badania planu przez biegłego i sporządzenia przez niego opinii można zrezygnować. Potrzebna do tego jest pisemna zgoda wszystkich wspólników łączących się spółek. Rezygnacja oznaczać będzie w konkretnych okolicznościach znaczne skrócenie procedury oraz oszczędności.

Krok 2. – decyzja wspólników

Wspólnicy podejmują decyzję o połączeniu na zgromadzeniach. Dla przyspieszenia terminu zgromadzenia można wykorzystać tryb odbycia zgromadzenia bez oficjalnego zwołania. Do tego jednak wymagana jest obecność na zgromadzeniu wszystkich wspólników i wyrażenie przez nich zgody na taki tryb.

Trzeba jednak w takim wypadku uwzględnić także upływ innych terminów, których nie można skracać, np. wspólników należy zawiadomić dwukrotnie o zamiarze połączenia, a pomiędzy zawiadomieniami musi upłynąć wyznaczony okres dwóch tygodni. Uchwała wspólników wyrażająca zgodę na połączenie wymaga zaprotokołowania przez notariusza, z czym wiążą się koszty wynagrodzenia notariusza. Z tego wymogu nie można zrezygnować.

Przydzielenie wspólnikom spółek przejmowanych udziałów w spółce przejmującej wymaga co do zasady utworzenia nowych udziałów. Oznacza to konieczność podwyższenia kapitału zakładowego w spółce przejmującej. Z tego wymogu można zrezygnować np. w przypadku, gdy spółka matka przejmuje swoją spółkę córkę.

Krok 3. – rejestracja

Tryb postępowania rejestracyjnego różni się w zależności od tego, czy polska spółka uczestnicząca w połączeniu transgranicznym jest spółką przejmującą czy też przejmowaną.

W pierwszym przypadku połączenie należy zgłosić do polskiego sądu rejestrowego. Do zgłoszenia dołącza się m.in. zaświadczenie zagranicznego sądu lub innego organu rejestracyjnego o zgodności połączenia transgranicznego z prawem właściwym według siedziby spółki zagranicznej. Zaświadczenie to nie może być wydane wcześniej niż sześć miesięcy przed jego złożeniem. Powinno być przetłumaczone na język polski przez tłumacza przysięgłego.

W drugim przypadku właściwy do rejestracji połączenia jest zagraniczny sąd lub inny organ rejestracyjny według siedziby spółki przejmującej za granicą. Jednak i w tym przypadku nie obędzie się bez sądu polskiego. Zadaniem sądu polskiego jest bowiem wydanie zaświadczenia o zgodności procedury z prawem polskim w zakresie podlegającym prawu polskiemu.

W tym przypadku zaświadczenie musi zostać przedłożone za granicą w sądzie właściwym dla spółki obcej. Zaświadczenie to umożliwia kontrolę fuzji przez polski sąd. Na dalszych etapach postępowania rejestracyjnego toczącego się za granicą sąd obcy już nie sprawdza, czy przepisy prawa polskiego zostały zachowane.

Ważny dzień

Dniem, w którym następuje skutek połączenia, jest dzień rejestracji połączenia. Z tym dniem spółka przejmująca albo nowo zawiązana wchodzi w ogół praw i obowiązków spółki przejmowanej. Pracownicy spółki przejmowanej stają się pracownikami spółki przejmującej. Co do zasady, na nową spółkę przechodzą także zezwolenia, licencje i koncesje, chyba że przepis szczególny lub sama koncesja stanowi inaczej.

Zaskarżenie uchwał i ochrona wierzycieli

Po dniu rejestracji połączenia brak jest możliwości zaskarżenia uchwał o połączeniu.

Ochrona wierzycieli łączących się organizacji jest odrębnie uregulowana w zależności od tego, czy w Polsce siedzibę ma spółka przejmująca, nowo zawiązana czy też przejmowana.

W pierwszych dwóch przypadkach istnieje obowiązek odrębnego zarządu majątkiem każdej z połączonych spółek aż do dnia zaspokojenia lub zabezpieczenia wierzycieli, których wierzytelności powstały przed dniem połączenia. Wierzyciel może zażądać na piśmie zapłaty w ciągu sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia o połączeniu.

W okresie odrębnego zarządzania majątkami wierzycielom każdej spółki służy pierwszeństwo zaspokojenia z majątku swojej pierwotnej dłużniczki przed wierzycielami pozostałych łączących się spółek. Ponadto, jeśli wierzyciel zgłosił swoje roszczenia w terminie oraz uprawdopodobnił, że zaspokojenie jest zagrożone przez połączenie, może żądać, aby sąd udzielił stosownego zabezpieczenia jego roszczenia.

W trzecim przypadku wierzyciel polskiej przejmowanej spółki może w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia planu połączenia żądać zabezpieczenia swoich roszczeń, jeżeli uprawdopodobni, że ich zaspokojenie jest zagrożone przez połączenie. W razie sporu o udzieleniu zabezpieczenia rozstrzyga sąd właściwy według siedziby spółki zagranicznej na wniosek wierzyciela. Taki wniosek musi zostać złożony w terminie dwóch miesięcy od dnia ogłoszenia planu połączenia.

Co z pracownikami?

Jak już wskazano, połączenie powoduje skutek tzw. przejścia zakładu pracy. Pracownicy spółki przejmowanej stają się z dniem połączenia automatycznie pracownikami spółki przejmującej albo nowo zawiązanej.

Ponadto, jeśli przed połączeniem choćby w jednej z łączących się spółek występowały formy uczestnictwa pracowników w spółce, takie jak np. prawo wyboru lub rekomendowania członków rady nadzorczej, to należy pamiętać o zagwarantowaniu uczestnictwa pracowników także w spółce po połączeniu.

Kwestie te reguluje szczegółowo ustawa o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia się spółek.

Katarzyna Terlecka, radca prawny i partner w kancelarii Schoenherr

Istotne ułatwienia przewidziane są w przypadku transgranicznego łączenia się przez przejęcie spółki córki ze spółką matką, posiadającą wszystkie udziały lub akcje w spółce córce, o ile obie spółki są prywatne.

W takiej sytuacji wymagane jest podjęcie uchwały wyrażającej zgodę na połączenie jedynie przez spółkę matkę. Podejmowanie uchwały przez spółkę córkę jest zbędne, gdyż wynik tej uchwały w takiej sytuacji jest łatwy do przewidzenia. Także niektóre elementy planu połączenia są zbędne.

Nie trzeba np. określać stosunku wymiany udziałów ani dnia, od którego powstaje prawo do zysku w spółce przejmującej lub nowo zawiązanej. Ponadto plan połączenia nie wymaga czasochłonnego badania przez biegłego.

Uproszczenia w tej konstelacji są na tyle istotne, że można rozważyć poprzedzenie fuzji odpowiednią zmianą struktury właścicielskiej łączących się spółek dla uproszczenia procesu samego połączenia transgranicznego.

Jeśli w ramach grupy jest więcej spółek i odpowiednie zmiany są możliwe, można zastanowić się nad takimi zmianami w strukturze grupy, aby przed fuzją uzyskać stosunek matka – córka pomiędzy łączącymi się spółkami. Podobnych ułatwień nie przewidziano dla spółek sióstr mających tego samego wspólnika.

Komentuje Marta Nawłatyna, prawnik w kancelarii Schoenherr

Spółka przejmowana jest wykreślana z rejestru bez konieczności przeprowadzania postępowania likwidacyjnego. Wykreślenie następuje z urzędu na skutek zawiadomienia pomiędzy właściwymi sądami rejestrowymi.

W praktyce, ze względu na utrudnienia spowodowane koniecznością komunikacji pomiędzy sądami z różnych państw, zalecane jest monitorowanie postępowania rejestracyjnego w zakresie wykreślenia spółki przejętej.

W przeciwnym wypadku może się okazać, że przejęta spółka (już nieistniejąca) jeszcze przez długi czas będzie figurować w rejestrach, co może budzić wątpliwości kontrahentów.