Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy przewiduje również przypadki, kiedy podejmowanie pracy przez cudzoziemca nie wymaga uzyskiwania od wojewody zezwolenia na pracę. Warunkiem jest, by obcokrajowiec legalnie przebywał na terytorium Polski na podstawie dokumentu, który nie wyklucza wykonywania przez niego pracy.
Przesądza status lub wiek
O zezwolenie na pracę nie trzeba występować m.in. dla cudzoziemca, który posiada w Polsce zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony. Zwolnienie z tego obowiązku dotyczy również:
- członków rodziny cudzoziemca w razie owdowienia, rozwodu, separacji, śmierci wstępnego lub zstępnego pierwszego stopnia,
- małżonka obywatela polskiego w razie owdowienia lub rozwodu, gdy przemawia za tym szczególnie ważny interes obcokrajowca,
- cudzoziemców posiadających zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE w celu podjęcia pracy, działalności gospodarczej, studiów lub szkolenia zawodowego,
- ofiar handlu ludźmi, studentów stacjonarnych studiów wyższych lub doktoranckich,
- cudzoziemca będącego naukowcem, który przebywa na terytorium RP w celu prowadzenia badań naukowych na podstawie umowy o przyjęciu w celu realizacji projektu badawczego, zawartej z placówką naukową zatwierdzoną przez ministra właściwego do spraw nauki.
Zezwolenie na pracę nie jest również wymagane od małżonka obywatela polskiego, jeśli posiada on zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Polski, które zostało udzielone w związku z zawarciem związku małżeńskiego. To samo dotyczy małżonka cudzoziemca, który jest uchodźcą albo któremu udzielono ochrony czasowej bądź uzupełniającej w Polsce bądź też posiada zezwolenie na osiedlenie w Polsce lub na pobyt rezydenta długoterminowego WE w RP albo jeżeli ma zgodę na pobyt tolerowany w Polsce.
Z wnioskiem o wydanie zgody na podjęcie pracy w Polsce nie trzeba również występować w stosunku do obcokrajowca, jeśli:
- jest on zstępnym obywatela polskiego lub cudzoziemca, należącego do jednej z ww. grup, w wieku do 21 lat lub pozostaje na jego utrzymaniu, jeżeli posiada zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Polski,
- posiada zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Polski udzielone w celu łączenia rodzin,
- przebywa na terytorium Polski i ma stempel w dokumencie podróży potwierdzający, że złożył w terminie wniosek o zezwolenie: na zamieszkanie na czas oznaczony, na pobyt rezydenta długoterminowego WE lub na osiedlenie się, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem tego podania był zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę na podstawie ww. okoliczności.
Prawie jak Polak
Również obcokrajowiec posiadający Kartę Polaka nie musi się martwić o zezwolenie na pracę w Polsce. Jest to dokument uregulowany ustawą z 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (DzU nr 180, poz. 1280 ze zm.). Potwierdza on przynależność do narodu polskiego. Wydaje go konsul właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy.
Kartę Polaka można przyznać wyłącznie osobie, która w dniu złożenia wniosku o jej wydanie posiada obywatelstwo Republiki Armenii, Republiki Azerbejdżańskiej, Republiki Białoruś, Republiki Estońskiej, Gruzji, Republiki Kazachstanu, Republiki Kirgiskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej, Republiki Tadżykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy lub Republiki Uzbekistanu. Takie uprawnienie przysługuje również osobie, która w jednym z tych państw posiada status bezpaństwowca.
O zezwolenie na pracę nie musi też starać się osoba, która się ubiega o nadanie statusu uchodźcy lub jest małżonkiem, w imieniu którego został złożony wniosek o nadanie statusu uchodźcy. Tutaj jednak obowiązuje warunek posiadania zaświadczenia o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Polski. Kwestie te szczegółowo reguluje ustawa z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 189,poz. 1472 ze zm.). Jeżeli po upływie sześciu miesięcy od dnia złożenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy nie została wydana decyzja w pierwszej instancji, a przyczyna nie leży po stronie wnioskodawcy, to na jego wniosek szef urzędu ds. cudzoziemców wydaje zaświadczenie potwierdzające okres, jaki upłynął od dnia wszczęcia postępowania, oraz fakt, że przyczyna niewydania decyzji w terminie sześciu miesięcy nie leży po stronie wnioskodawcy. Taki dokument wraz z tymczasowym zaświadczeniem tożsamości cudzoziemca stanowi podstawę do wykonywania pracy na terytorium Polski na zasadach i w trybie określonych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy zarówno dla wnioskodawcy, jak i małżonka, w imieniu którego wnioskodawca występuje. Zaświadczenie jest ważne do dnia, w którym decyzja o nadaniu statusu uchodźcy stanie się ostateczna.
Oddelegowanie do zadań
W Polsce może pracować bez zezwolenia cudzoziemiec, który posiada prawo do przebywania i wykonywania pracy na terytorium:
- państwa członkowskiego Unii Europejskiej,
- państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależącego do UE,
- Konfederacji Szwajcarskiej, który jest zatrudniony przez pracodawcę mającego siedzibę na terytorium tego państwa oraz czasowo delegowany przez niego w celu świadczenia usług na terytorium Polski.
W tej sprawie wypowiedział się m.in. Trybunał Sprawiedliwości UE. W wyroku z 9 sierpnia 1994 r. Raymond Vander Elst przeciwko Office des Migrations Internationales (sprawa C-43/9 ECRI-03803) orzekł, że pracownicy zatrudniani stale i zwyczajowo przez usługodawcę z siedzibą w państwie członkowskim (pochodzenia) mogą być delegowani do innego państwa członkowskiego (przyjmującego), bez konieczności spełniania w tym ostatnim państwie wymogów w rodzaju uzyskania pozwolenia na pracę.
Zatem przyjmujące państwo członkowskie nie może wymagać od pracowników delegowanych pochodzących z krajów trzecich (spoza Europejskiego Obszaru Gospodarczego) spełnienia dodatkowych formalności ani warunków, jeśli są oni legalnie zatrudnieni przez usługodawcę z siedzibą w innym państwie członkowskim. Państwo przyjmujące ma prawo sprawdzić, czy osoba ta jest legalnie zatrudniona w innym państwie członkowskim, z którego została delegowana.
Bez konieczności posiadania zezwolenia mogą też pracować w Polsce obcokrajowcy, jeśli jest to zgodne z umowami międzynarodowymi lub odrębnymi przepisami.
Uprzywilejowane profesje
, wskazuje na 22 przypadki legalnego wykonywania pracy przez cudzoziemców bez formalnej zgody. Dotyczą one m.in. pracowników, którzy:
- prowadzą szkolenia, biorą udział w stażach zawodowych, pełnią funkcję doradczą, nadzorczą lub wymagającą szczególnych kwalifikacji i umiejętności w programach realizowanych w ramach działań Unii Europejskiej,
- są nauczycielami języków obcych, którzy wykonują pracę w przedszkolach, szkołach, placówkach, ośrodkach, zakładach kształcenia nauczycieli lub kolegiach,
- są członkami sił zbrojnych lub personelu cywilnego,
- są stałymi korespondentami zagranicznych środków masowego przekazu,
- wykonują indywidualnie lub w zespołach, trwające do 30 dni w roku kalendarzowym, usługi artystyczne,
- wygłaszają, do 30 dni w roku kalendarzowym, okazjonalne wykłady, referaty lub prezentacje o szczególnej wartości naukowej lub artystycznej, jeżeli zachowują miejsce stałego pobytu za granicą,
- są sportowcami wykonującymi, do 30 dni w roku kalendarzowym, pracę dla podmiotu mającego siedzibę na terytorium Polski w związku z zawodami sportowymi,
- wykonują pracę w związku z wydarzeniami sportowymi rangi międzynarodowej na podstawie skierowania przez odpowiednią międzynarodową organizację sportową.
