Ograniczenie to następuje przede wszystkim na podstawie art. 41
1
. Wskazuje on, że w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy nie należy stosować art. 38, 39 i 41 k.p. ani przepisów szczególnych dotyczących ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę.
Przepis ten wyłącza więc stosowanie regulacji przewidujących:
• konsultacje związkowe przy wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony,
• ochronę pracowników w wieku przedemerytalnym oraz nieobecnych w pracy z przyczyn usprawiedliwionych (np. z powodu choroby).
Podkreślić trzeba, że art. 41
1
§ 1 k.p. ma zastosowanie tylko w razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika (art. 15
; dalej prawo upadłościowe).
Nie może się nim posłużyć pracodawca, który ogłosił upadłość z możliwością zawarcia układu (art. 14 ust. 1 tej ustawy). Tak też wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z 16 marca 2010 (I PZP 1/10).
Identyczne stanowisko zajął SN także we wcześniejszym wyroku z 4 kwietnia 2007 (III PK 1/07), co wskazuje, że jego stanowisko jest już w tym zakresie ugruntowane.
Taka interpretacja art. 41
1
k.p. wynika z tego, że należy odróżnić upadłość likwidacyjną (która wiąże się z niemożnością dalszego zatrudniania pracowników, ponieważ jej celem jest ostatecznie zamknięcie firmy) od upadłości przewidującej możliwość zawarcia układu z wierzycielami.
Zgodnie bowiem z art. 14 ust. 1 prawa upadłościowego, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu wierzyciele zostaną zaspokojeni w wyższym stopniu, niż zostaliby zaspokojeni po przeprowadzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika, ogłasza się upadłość dłużnika z możliwością zawarcia układu.
Zatem ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu zmierza do zachowania przedsiębiorstwa pod warunkiem spłaty zadłużenia na zasadach określonych w układzie zawartym z wierzycielami i nie powoduje konieczności zwalniania pracowników. Firma może bowiem dalej funkcjonować.
Dopiero gdyby kontynuowanie działalności firmy okazało się niemożliwe, sąd powinien zmienić sposób prowadzenia postępowania na upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego (art. 17 prawa upadłościowego).
W razie takiej zmiany sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego można by – zdaniem SN – stosować dyspozycję art. 41
1
k.p. i zwolnić za wypowiedzeniem także pracowników przebywających na zwolnieniach lekarskich. Natomiast dopóki postępowanie upadłościowe toczy się z możliwością zawarcia układu z wierzycielami, dopóty nie ma podstaw do stosowania art. 41
1
k.p. i do wyłączenia przepisów ochronnych.
W czasie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku pracodawcy możliwe jest też rozwiązanie umowy o pracę ze szczególnie chronionymi działaczami związkowymi.
Pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym w uchwale zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy (art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych).
Jednak w razie ogłoszenia upadłości pracodawcy przepis ten nie ma zastosowania (art. 41
1
§ 1 k.p.). Potwierdził to też
SN w wyroku z 10 września 1998 (I PKN 310/98).
Przykład
Pan Adam był działaczem związkowym podlegającym szczególnej ochronie. Firma, w której pracował, z powodu problemów finansowych wystąpiła o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu.
Sąd ogłosił jej upadłość z możliwością zawarcia układu z wierzycielami. Wówczas szef przesłał panu Adamowi pocztą wypowiedzenie umowy o pracę, podając jako przyczynę ogłoszenie upadłości firmy. Pan Adam nie zgodził się z tym i złożył pozew do sądu pracy, żądając przywrócenia do pracy w związku z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów o pracę.
Pracodawca podnosił, że wypowiedzenie jest zgodne z prawem, bo ogłoszono upadłość firmy i nie działa już szczególna ochrona działaczy związkowych. Sąd uwzględnił jednak powództwo i przywrócił pana Adama do pracy, bo pracodawca mający możliwość zawarcia układu nie może zastosować art. 41
1
k.p.
Wymówić angaże terminowe
Ogłoszenie upadłości daje także możliwość wypowiedzenia wszelkiego rodzaju umów terminowych przez każdą ze stron za dwutygodniowym wypowiedzeniem (art. 41
1
§ 2 k.p.).
Dotyczy to także tych umów, które w zasadzie nie podlegają wypowiadaniu. Dalsze zatrudnianie większości pracowników staje się wówczas zbędne. Jednak i w tym wypadku możliwość ta dotyczy tylko upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego.
Zatem w razie upadłości z możliwością zawarcia układu pracodawca nie może wypowiedzieć terminowych umów o pracę, opierając się na treści art. 41
1
§ 2 k.p.
Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach
