[i][b]Odpowiada Katarzyna Dulewicz, partner w CMS Cameron McKenna Dariusz Greszta Spółka Komandytowa[/b][/i]
Pracownik może odmówić wykonania pracy wówczas, gdy polecenie pracodawcy jest sprzeczne z ustawą lub umową o pracę. Oceny tego, czy polecenie jest sprzeczne z prawem, pracownik dokonuje samodzielnie i zwykle nie stanowi to podłoża konfliktu. Przykładowo kobieta w ciąży może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych.
Trudniejsze do oceny jest, czy wydane polecenie jest zgodne z zawartą umową o pracę. Pracownik może na przykład odmówić wykonania polecenia sprzecznego z zakresem jego obowiązków wynikających z treści umowy o pracę.
W szczególności może odmówić, gdy zadanie jest sprzeczne z jego kwalifikacjami lub poniżające. Warto pamiętać, iż zakres obowiązków pracownika może wynikać z umowy o pracę, ale też może być określony w odrębnym dokumencie lub wynikać z rodzaju zajmowanego stanowiska. Pracownik nie może odmówić wykonania polecenia przełożonego, uznając, że jest ono nieuzasadnione, błędne lub szkodliwe dla zakładu pracy. Krytyczny stosunek do poleceń pracodawcy nie zwalnia go z obowiązku ich wykonania.
W przypadku, gdy pracownik odmówi wykonania polecenia, pracodawca może nałożyć na niego karę upomnienia lub nagany za nieprzestrzeganie organizacji i porządku w pracy. Dodatkowo pracodawca może nałożyć karę pieniężną, ale tylko w przypadku, gdyby odmowa wykonania polecenia naruszała przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy lub gdyby pracownik, który odmówił wykonania polecenia, oddalił się bez usprawiedliwienia z miejsca pracy.
Pracodawca może jednak bez nakładania kary od razu wypowiedzieć pracownikowi umowę o pracę, a w szczególnych przypadkach rozwiązać ją w trybie natychmiastowym. Rozwiązanie umowy o pracę w trybie natychmiastowym będzie możliwe, jeśli pracownik, odmawiając wykonania polecenia, będzie działał z winy umyślnej lub w sposób rażąco niedbały.
[b]Co zatem powinien zrobić podwładny, aby nie spotkała go żadna z wymienionych kar?[/b]
Aby uniknąć powyższych konsekwencji, nie wystarczy stosować się do wszystkich poleceń pracodawcy. Wykonanie bezprawnych poleceń przełożonego może bowiem spowodować wypowiedzenie umowy o pracę [b](patrz SN w wyroku z 10 września 1997 r., I PKN 244/97)[/b].
Wynika to z faktu, iż jednym z podstawowych obowiązków pracownika jest dbałość o dobro zakładu pracy.
Niezależnie od powyższego pracownik może odmówić wykonania pracy, gdy jej warunki nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo innych osób. Pracodawca nie może wyciągać żadnych negatywnych konsekwencji wobec pracownika za takie zachowanie i musi mu za ten czas przerwy płacić wynagrodzenie.
Prawa do odmowy pracy w powyższych okolicznościach nie ma pracownik, do którego zadań służbowych należy ratowanie życia lub mienia. Jeżeli taki pracownik odmówiłby wykonania pracy, wówczas może się narazić na rozwiązanie z nim umowy o pracę nawet w trybie natychmiastowym.
