Co prawda, przeglądając literaturę podatkową oraz doniesienia prasowe, można spotkać dwa stanowiska. Jedni uważają, że prawo do odliczenia podatku naliczonego z faktur VAT dokumentujących zakup samochodów osobowych oraz paliwa do nich nadal jest w pewnym stopniu ograniczone. Inni zaś, że teraz żadnych ograniczeń nie ma. Jaka jest prawda?

[srodtytul]Wykładnia przepisów ustawy [/srodtytul]

Analizując ten problem, w pierwszej kolejności należy zauważyć, że ustawa o VAT przewiduje w art. 86. ust. 3 ograniczenia w odliczaniu podatku naliczonego związanego z nabyciem przez podatników VAT samochodów osobowych oraz innych pojazdów samochodowych o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony. W tym przypadku kwotę podatku naliczonego stanowi 60 proc. kwoty podatku określonej w fakturze lub kwoty podatku należnego z tytułu wewnątrz-wspólnotowego nabycia towarów lub kwoty podatku należnego od dostawy towarów, dla której podatnikiem jest ich nabywca – nie więcej jednak niż 6000 zł.

Z kolei na mocy art. 86 ust. 7 ustawy o VAT ograniczenia te mają również zastosowanie do usługobiorców użytkujących samochody osobowe oraz inne pojazdy samochodowe na podstawie umowy najmu, dzierżawy, leasingu lub innej umowy o podobnym charakterze. Dodatkowo art. 88 ust. 1 pkt 3 ustawy o VAT wyłącza całkowicie prawo do odliczenia VAT od nabywanych przez podatnika paliw silnikowych, oleju napędowego oraz gazu, wykorzystywanych do napędu samochodów osobowych i innych pojazdów samochodowych, co do których stosuje się ograniczenie z art. 86 ustawy o VAT.

[srodtytul]Zmiany na niekorzyść [/srodtytul]

Przepisy w obecnym kształcie obowiązują od 22 sierpnia 2005 r. W okresie od 1 maja 2004 r. do 21 sierpnia 2005 r. ograniczenia w odliczaniu podatku naliczonego (przy zakupie, najmie, dzierżawie i leasingu) wynosiły odpowiednio 50 proc. wartości kwoty podatku naliczonego, lecz nie więcej niż 5000 zł (od zakupu paliwa był całkowity zakaz odliczenia). Jeśli chodzi o rodzaj samochodów, do których stosowane były ograniczenia, to dotyczyły one samochodów osobowych oraz pojazdów samochodowych, które nie przekraczały tzw. wzoru Lisaka (w praktyce były to pojazdy, które miały ładowność do 697 kg).

Do 30 kwietnia 2004 r., stosownie do treści art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy z 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym, obniżenia kwoty lub zwrotu różnicy podatku należnego nie można było stosować do nabywanych przez podatnika samochodów osobowych lub innych samochodów o dopuszczalnej ładowności do 500 kg. Obniżenia kwoty lub zwrotu różnicy podatku należnego nie można było również stosować do nabywanych paliw silnikowych benzynowych, oleju napędowego oraz gazu, wykorzystywanych do napędu wspomnianych pojazdów.

Widać zatem, że [b]możliwości dotyczące odliczenia VAT w tym zakresie przed 30 kwietnia 2004 r. były zdecydowanie szersze niż po 1 maja 2004 r. [/b]Jednocześnie ograniczenia nałożone przez samą ustawę z 1 maja 2004 r. były węższe od ograniczeń, jakie nałożyła na podatników jej nowelizacja z maja 2005 r. (z mocą obowiązującą od 22 sierpnia 2005 r.).

[srodtytul]Co zmienił wyrok ETS [/srodtytul]

Opierając się na treści [b]wyroku Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z 22 grudnia 2008 r. w sprawie Magoora (C-414/07)[/b], należy stwierdzić, że wszelkie ograniczenia dotyczące odliczenia podatku naliczonego z tytułu nabycia oraz użytkowania samochodów, a także paliwa do nich są sprzeczne z prawem wspólnotowym. Trzeba bowiem mieć na uwadze, na co wskazał również ETS, że elementem konstrukcyjnym VAT jest zasada neutralności, zgodnie z którą każdy podatnik ma pełne prawo odliczyć podatek naliczony związany z jego działalnością. Wprawdzie państwo członkowskie (czyli m.in. Polska) miało prawo w momencie wejścia w życie tej dyrektywy lub wstąpienia państwa do Wspólnoty utrzymać wszelkie wyłączenia przewidziane w prawie krajowym. Jednakże powinno tego dokonać na mocy:

- art. 17 ust. 6 VI dyrektywy, zgodnie z którym państwo członkowskie może utrzymać wszelkie wyłączenia przewidziane w prawie krajowym w momencie wejścia w życie tej dyrektywy lub też

- instytucji, jaką jest tzw. środek specjalny (zgodnie z art. 27 ust. 1 VI dyrektywy, Rada UE, działając jednomyślnie na podstawie propozycji Komisji, może upoważnić każde z państw członkowskich do wprowadzenia środków specjalnych, stanowiących wyjątek od przepisów dyrektywy, w celu uproszczenia procedury naliczania podatku lub zapobieżenia pewnym rodzajom uchylania się lub unikania opodatkowania).

Środka specjalnego w tym zakresie nie wprowadzono. Tym samym jedyna możliwość wprowadzenia ograniczeń w odliczaniu podatku naliczonego musiała wynikać z art. 17 ust. 6 VI dyrektywy, zgodnie z którym państwo członkowskie mogło utrzymać wszelkie wyłączenia przewidziane w prawie krajowym w momencie wejścia w życie tej dyrektywy. W Polsce VI dyrektywa weszła w życie 1 maja 2004 r., czyli w dniu, w którym Polska stała się państwem członkowskim Wspólnoty.

Trzeba zatem zauważyć, że obecnie obowiązujące przepisy w zakresie odliczania podatku naliczonego w związku z samochodami, a także przepisy obowiązujące w okresie od 1 maja 2004 r. do 21 sierpnia 2005 r., w porównaniu z przepisami obowiązującymi przed 1 maja 2004 r. znacznie ograniczyły możliwość odliczania podatku naliczonego.

[b]Tym samym wprowadzone po 1 maja 2004 r. przez polskiego ustawodawcę przepisy w zakresie odliczania VAT od samochodów osobowych są w całości sprzeczne z prawem wspólnotowym. Przepisy te jako sprzeczne z prawem wspólnotowym nie wiążą zatem polskich podatników.[/b]

[srodtytul]Racja po stronie podatników[/srodtytul]

Z racji niezgodności przepisów ograniczających prawo do odliczenia podatku naliczonego z tytułu nabycia oraz korzystania z samochodów osobowych oraz pojazdów samochodowych nieprzekraczających określonych parametrów (a także paliwa do tychże pojazdów) art. 86 ust. 3 – 7 oraz art. 88 ust. 1 pkt 3 ustawy, naszym zdaniem, nie znajdują zastosowania odnośnie do odliczenia podatku naliczonego. Z kolei z 1 maja 2004 r. przepisy ustawy o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym z 8 stycznia 1993 r., ograniczające możliwość odliczenia podatku naliczonego związanego z samochodami osobowymi zostały uchylone w całości – bez wyjątku – przez ustawodawcę na mocy art. 175 ustawy o VAT.

Tym samym w naszej opinii podatnicy obecnie posiadają pełne prawo do odliczenia podatku naliczonego z tytułu nabycia oraz użytkowania samochodów, a także nabycia paliwa bez względu na rodzaj oraz kategorię pojazdu.

[b]Aktualnie nie ma podstawy prawnej, z powołaniem na którą można skutecznie ograniczyć prawo do odliczenia VAT. Jedynym kryterium jest konieczność wykorzystywania samego pojazdu oraz wydatków z nim związanych do czynności opodatkowanych.[/b]

[srodtytul]Resort myśli inaczej[/srodtytul]

[b]W piśmie z 13 lutego 2009 r. (PT3/812/4/15//CZE/09/185) minister finansów[/b] wydał wytyczne dla dyrektorów izb i urzędów kontroli skarbowej w sprawie wykonania wyroku ETS z 22 grudnia 2008 r. Z pisma tego wynika, że prawo do odliczenia VAT z tytułu nabycia paliwa wykorzystywanego do napędu pojazdów samochodowych przysługuje, co do zasady, w przypadku gdy:

1. przepisy ustawy o VAT obowiązujące od 1 maja 2004 r. umożliwiają (-ły) odliczenie podatku,

2. przepisy ustawy o VAT obowiązujące od 1 maja 2004 r. uniemożliwiają (-ły) odliczenie podatku, ale przepisy o VAT obowiązujące na 30 kwietnia 2004 r. (a zatem przed wejściem do UE) umożliwiały odliczenie podatku.

Zgodnie z tym (pkt 1) prawo do odliczenia pełnej kwoty podatku przysługuje w odniesieniu do pojazdów samochodowych, w stosunku do których przepisy obowiązujące od 1 maja 2004 r. umożliwiały prawo do takiego odliczenia. Podatnicy (pkt 2) mają również prawo do pełnego odliczenia VAT (a także dokonania stosownej korekty deklaracji) od nabycia oraz użytkowania na podstawie umowy najmu, dzierżawy, leasingu samochodów osobowych, jeśli samochód spełniał warunki dla tzw. samochodów z kratką (na podstawie przepisów obowiązujących do końca kwietnia 2004 r.), a także paliwa wykorzystywanego do napędu tych pojazdów. Konieczne jest jednak posiadanie stosownych dokumentów potwierdzających prawo do odliczenia tego podatku, przy czym w przypadku tych samochodów jest to homologacja producenta lub importera, z której bezspornie wynika, że nie jest to samochód osobowy, a jego ładowność przekracza 500 kg. Do odliczenia VAT od paliwa niezbędne jest posiadanie przez podatnika oryginałów faktur VAT potwierdzających nabycie paliwa do napędu tych samochodów.

[srodtytul]Co na to sądy administracyjne[/srodtytul]

Niestety, sądy administracyjne nie są w tej sprawie zgodne, a większość z nich nakazuje stosować przepisy dotyczące odliczenia VAT, obowiązujące pod rządami ustawy z 8 stycznia 1993 r. dla zakupu samochodu czy paliwa w zakresie, w jakim nastąpiło pogorszenie przepisów prawa dla danego podatnika.[b] Tak orzekł przykładowo WSA w Rzeszowie w wyroku z 5 lutego 2009 r. (I SA/Rz 735/08). Podobnie stwierdziły WSA w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z 12 lutego 2009 r. (I SA/Go 39/09), WSA w Bydgoszczy w wyroku z 17 lutego 2009 r. (I SA/Bd 23/09) oraz WSA we Wrocławiu w wyroku z 19 lutego 2009 r. (I SA/Wr 969/08).[/b]

Jest jednak szansa. [b]WSA w Krakowie 3 kwietnia 2009 r. wydał wyrok (I SA/Kr 147/09)[/b], w którym stwierdził, że prawo do odliczenia VAT za paliwo przysługuje w odniesieniu do wszystkich samochodów wykorzystywanych w opodatkowanej działalności gospodarczej, w tym także do samochodów osobowych (a nie tylko pojazdów, które do 30 kwietnia 2004 r. były uważane za samochody ciężarowe).

[b]Potwierdziły to sądy w kolejnych wyrokach z 27 marca 2009 r. (I SA/Kr 154/09) oraz z 30 kwietnia 2009 r. (I SA/Kr 176/09).[/b]

Pozostaje mieć nadzieję, że spór sądów administracyjnych zostanie szybko rozstrzygnięty przez NSA

[ramka][b]Uwaga [/b]

Obecnie nie istnieją przepisy, które skutecznie mogłyby ograniczyć prawo do odliczenia podatku naliczonego związanego z zakupem samochodu osobowego lub paliwa. Stosowanie natomiast wykładni, która odwołuje się do przepisów ustawy nieobowiązującej (tzn. z 8 stycznia 1993 r.), jest sprzeczne z konstytucją. Tym samym każdy zakup auta czy paliwa, które będzie wykorzystywane w ramach prowadzonej działalności gospodarczej podatnika, będzie uprawniał do odliczenia podatku naliczonego w całości.[/ramka]

[ramka][b]Ministerstwo się myli[/b]

Nie podzielamy stanowiska zajętego przez Ministerstwo Finansów. Naszym zdaniem, w analizowanej sprawie, dla prawa do odliczenia bez znaczenia pozostaje rodzaj samochodu, a także moment nabycia danego samochodu. Trzeba bowiem zaznaczyć, że podatnicy posiadają prawo do odliczenia całego VAT z tytułu użytkowania samochodów nabytych przed 1 maja 2004 r. Organy podatkowe nie mają prawa wymagać od podatnika posiadania jakiejkolwiek homologacji dotyczącej określenia rodzaju pojazdu czy innych dokumentów wskazujących na to, czy samochód powinien być uznawany za osobowy czy też ciężarowy. Tym samym, według nas, podatnicy posiadają prawo do pełnego odliczenia VAT z tytułu nabycia oraz użytkowania samochodów, a także nabycia paliwa bez względu na rodzaj oraz kategorię pojazdu.[/ramka]

[i]Autorzy są ekspertami w ECDDP[/i]