Z chwilą zawarcia umowy o zakazie konkurencji na pracownika zostają nałożone nowe obowiązki. Ich rodzaj i zakres będzie wynikał każdorazowo z umowy. W zależności od tego, czy obejmuje ona tylko okres zatrudnienia, czy również czas po jego ustaniu (istnieje możliwość zawierania takich umów mieszanych), termin przestrzegania przyjętych zobowiązań będzie odmienny.

Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest umową wzajemną i w sprawach nieuregulowanych w kodeksie pracy stosuje się, poprzez art. 300 kodeksu pracy, przepisy kodeksu cywilnego o umowach wzajemnych (art. 487 – 497).

[srodtytul]Niezbędne elementy[/srodtytul]

Kodeks pracy wymienia jedynie konieczne elementy treści zakazu konkurencji oraz formę dla tej umowy właściwą. Wszystko po to, aby uznać ją za umowę o zakazie konkurencji i aby była ona prawnie skuteczna.[b] Do elementów tych należą:

- zobowiązanie pracownika do powstrzymywania się od prowadzenia działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy lub świadczenia pracy na rzecz podmiotów prowadzących taką działalność,

- określenie zakresu zakazu konkurencji,

- zobowiązanie pracodawcy do wypłaty pracownikowi odszkodowania,

- określenie czasu obowiązywania umowy (przy umowach o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy). [/b]

Z istoty umowy wynika kształtowanie jej treści na zasadzie porozumienia stron. Zawierając umowę, strony mogą ułożyć stosunek prawny inaczej, niż wynika z wymienionych elementów, według swojego uznania, byle jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Przesądza o tym art. 353[sup]1[/sup] kodeksu cywilnego w związku z art. 300 kodeksu pracy. Zatem strony ustalają np., że pracodawca będzie wypłacał odszkodowanie za przestrzeganie przez pracownika zakazu konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy (chociaż w tym wypadku nie jest to wymóg ustawowy). Z kolei w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy wolno ustalić ratalną wypłatę odszkodowania byłemu pracownikowi w innych niż miesięczne odstępach. Tu jednak należy pamiętać, że w tej sprawie w literaturze pojawiają się pewne rozbieżności.

Nie ma też przeciwwskazań, aby do umowy wprowadzić postanowienia o karze umownej, zadatku, warunku, prawie odstąpienia od umowy lub jej wypowiedzeniu. W umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy wolno także nałożyć na podwładnego obowiązek składania oświadczeń o zgodnym z kontraktem przestrzeganiu zakazu w ustalonej przez strony formie.

Monitorowanie zachowań byłego pracownika może być trudne, dlatego z powodów psychologicznych i dowodowych dopuszcza się, aby umowa nakładała na niego wymóg raportowania o swojej aktywności zawodowej. Wolno nawet przewidzieć prawo do audytu, aby zbadać prowadzoną przez niego działalność gospodarczą.

[srodtytul]Jakie świadczenia [/srodtytul]

Świadczeniu pracodawcy odpowiada świadczenie pracownika (art. 487 kodeksu cywilnego w związku z art. 300 kodeksu pracy). Odszkodowanie stanowi rekompensatę dla byłego podwładnego za ograniczenie jego prawa do wolności pracy (art. 10 i 11 kodeksu pracy). Jego macierzysty szef zakazuje mu bowiem podejmowania działalności konkurencyjnej lub świadczenia pracy na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Świadczenie byłego pracodawcy, polegające na wypłacie odszkodowania, stanowi zatem ekwiwalent świadczenia byłego pracownika. Przy czym świadczenie szefa ma charakter jednorazowy, mimo że może być wypłacane w ratach, a świadczenie pracownika, polegające na zaniechaniu, ma charakter ciągły. Wyrażona w kodeksie cywilnym zasada jednoczesnego spełniania świadczeń wzajemnych (art. 488 § 1 k.c.) nie ma tutaj zastosowania, dlatego że jedno z tych świadczeń jest jednorazowe, a drugie ciągłe. [b]Z wzajemności świadczenia należy wywieść, że szef może wstrzymać się z wypłatą części odszkodowania lub żądać części już wypłaconej, jeżeli pracownik nie wypełnia tego, do czego się zobowiązał. Tymczasem z żadnego z przepisów o umowach wzajemnych nie da się wyprowadzić wniosku, że decyzja (nawet subiektywnie uzasadniona) jednej ze stron umowy o zaprzestaniu spełniania własnego świadczenia powoduje automatycznie – z mocy ustawy – ustanie obowiązku świadczenia wzajemnego przez drugą stronę.[/b] W szczególności nie da rady oprzeć na tych przepisach poglądu, że zwolnienie z zakazu konkurencji, będące konsekwencją ustania przyczyn uzasadniających ten zakaz lub zaprzestania przez pracodawcę wywiązywania się z wypłaty odszkodowania, pociąga za sobą wygaśnięcie całej umowy, a w rezultacie ustanie obowiązku pracodawcy wypłacania pracownikowi odszkodowania karencyjnego [b](por. uchwała Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2001 r., III ZP 7/01, OSNP z. 7, poz. 155).[/b]

[ramka][b]Przykład [/b]

Były pracownik związany umową o zakazie konkurencji chce się od niej uwolnić. Oszacował, że nie boi się odpowiedzialności odszkodowawczej. Celowo złamał zakaz konkurencji i lojalnie odesłał byłemu pracodawcy otrzymane raty odszkodowania. W ten sposób skutecznie nie rozwiąże jednak umowy. Samo naruszenie obowiązków nie powoduje jeszcze rozwiązania klauzuli antykonkurencyjnej.

Pracodawca co najwyżej uzna, że część lub całość odszkodowania może zatrzymać. Nie otrzymał bowiem świadczenia wzajemnego. Do czasu ustania umowy wciąż może wymagać od byłego pracownika, aby nie łamał zakazu.[/ramka]