Podstawowym założeniem prowadzenia przez przedsiębiorcę działalności badawczo-rozwojowej jest możliwość wykorzystywania wyników prowadzonych badań przemysłowych w działalności gospodarczej i osiąganie z nich korzyści. Prowadzenie prac badawczych nie tylko przyczynia się do rozwoju, ale wpływa na konkurencyjność podmiotu na rynku.

W ramach działalności badawczo-rozwojowej (B+R) przedsiębiorca może prowadzić badania podstawowe, stosowane i przemysłowe. Najczęściej badania podstawowe i stosowane prowadzone są przez jednostki naukowe. Natomiast przedsiębiorcy prowadzą badania przemysłowe.

Badania przemysłowe to badania mające na celu zdobycie nowej wiedzy oraz umiejętności w celu opracowywania nowych produktów, procesów i usług lub wprowadzania znaczących ulepszeń do istniejących produktów, procesów i usług. Uwzględniają one tworzenie elementów składowych systemów złożonych, budowę prototypów w środowisku laboratoryjnym lub w środowisku symulującym istniejące systemy, a także budowę linii pilotażowych, w tym do uzyskania dowodu w przypadku technologii generycznych.

Przedsiębiorca może też prowadzić prace rozwojowe, czyli opracowywać prototypy, projekty pilotażowe, testować nowe lub ulepszone produkty, procesy lub usługi, jak również opracowywać prototypy i projekty pilotażowe, które można wykorzystać do celów komercyjnych, a jego produkcja wyłącznie do celów demonstracyjnych i walidacyjnych jest zbyt kosztowna.

Najwyższy udział przedsiębiorstw pracujących nad badaniami przemysłowymi i pracami rozwojowymi widoczny jest w branży elektromaszynowej, środków transportu oraz w przemyśle chemicznym.

Jakie problemy

Większość przedsiębiorców nie identyfikuje prowadzonej przez siebie działalności jako badawczo-rozwojowej. Twierdzą, że prowadzona przez nich działalność nie ma takiego charakteru. Tak więc pomimo prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej uważają, że nie mają możliwości skorzystania ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.

Po drugie, dla przedsiębiorcy prowadzącego działalność badawczo-rozwojową podjęcie współpracy z jednostkami naukowymi może okazać się utrudnione ze względu na zawiłość regulacji prawnych dotyczących komercjalizacji, w szczególności nabywania wyników badań naukowych i prac rozwojowych od jednostek naukowych.

Komercjalizacja wyników badań naukowych i prac rozwojowych jest skomplikowana i wielostopniowa. Jej znajomość jest niezbędna dla przedsiębiorcy rozpoczynającego współpracę z uczelnią ze względu na jego interes w zapewnieniu sobie praw do wyników badań.

Przedsiębiorcy podejmując współpracę z jednostkami naukowymi mają do wyboru, co do zasady dwa tryby współpracy wskazane ustawowo w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym: komercjalizację bezpośrednią oraz pośrednią.

Komercjalizacja bezpośrednia, prowadzona przez Centrum Transferu Technologii, następuje poprzez sprzedaż wyników badań naukowych i prac rozwojowych lub know-how związanego z tymi wynikami, albo oddawanie do używania tych wyników lub know-how, w szczególności na podstawie umowy licencyjnej, najmu czy dzierżawy.

Komercjalizacja pośrednia natomiast, prowadzona przez spółkę celową uczelni, następuje poprzez obejmowanie lub nabywanie udziałów lub akcji w spółkach w celu wdrożenia lub przygotowania do wdrożenia wyników badań naukowych, prac rozwojowych lub know-how związanego z tymi wynikami.

Dla przedsiębiorcy podejmującego współpracę z jednostką naukową w związku z udziałem w konkursie NCBR ważny jest nie tylko wybór modelu współpracy, ale również znajomość procesu komercjalizacji. Bowiem zgodnie z regulaminami konkursów NCBR to przedsiębiorcy powinny przysługiwać prawa majątkowe do wyników badań przemysłowych i prac rozwojowych będących rezultatem współpracy i to przedsiębiorcy są zobowiązani do zawarcia umów z podwykonawcami, w wyniku których przysługiwać im będą wszelkie prawa majątkowe do tych wyników.

W praktyce jednostki naukowe dysponujące wynikami badań naukowych, zbywają je najczęściej już po ich uzyskaniu. Jednakże przedsiębiorca może być zainteresowany nabyciem wyników, które powstaną dopiero w ramach realizacji projektu. Wówczas umowa powinna zostać zawarta pod warunkiem uzyskania tych wyników badań przez jednostki naukowe. Jednakże umowy takie są wysoce ryzykowne, gdyż należy liczyć z tzw. ryzykiem badawczym, co oznacza, że wynik badań naukowych może nie zostać uzyskany.

Podsumowując należy zaznaczyć, że niedogodnością polskiego systemu komercjalizacji jest jego dualność polegająca na niejasnym podziale kompetencji pomiędzy spółkami celowymi powołanymi w celu wsparcia modelu spółki spin-off, a Centrami Transferu Technologii (CTT) utworzonymi w celu rozwijania modelu licencyjnego, co utrudnia przedsiębiorcy podejmowanie współpracy z jednostkami naukowymi a w rezultacie może prowadzić do jej zaniechania.

Jednak istnieją również korzyści z prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej w tym w szczególności wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa, możliwość skorzystania z ulgi badawczo-rozwojowej, fundusz innowacyjny w CBR.

Są istotne odliczenia

W uldze badawczo-rozwojowej odlicza się od podstawy opodatkowania części kosztów uzyskania przychodów poniesionych na prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej. Podstawa opodatkowania jest pomniejszana o koszty, które zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, a dotyczyły (koszty kwalifikowane) wynagrodzeń pracowników zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej oraz związanych z nimi składek na ubezpieczenia społeczne, nabycie materiałów i surowców bezpośrednio związanych z prowadzoną działalnością badawczo-rozwojową, ekspertyz, opinii, usług doradczych i usług równorzędnych, a także nabycie wyników badań naukowych, świadczonych lub wykonywanych na podstawie umowy przez jednostkę naukową na potrzeby prowadzonej działalności badawczo - rozwojowej, odpłatnego korzystania z aparatury naukowo - badawczej wykorzystywanej wyłącznie w prowadzonej działalności badawczo – rozwojowej.

Pożądany status

W przypadku prowadzenia przez przedsiębiorcę działalności badawczo - rozwojowej możliwe jest uzyskanie statusu Centrum Badawczo-Rozwojowego. Podmioty ubiegające się o status CBR, który nadaje minister właściwy do spraw gospodarki, muszą spełnić łącznie następujące warunki:

- przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość 1,2 mln euro (w rozumieniu przepisów ustawy o rachunkowości),

- 20 proc. tych przychodów stanowią przychody ze sprzedaży własnych usług badawczo-rozwojowych,

- podatnik nie zalega z zapłatą podatków oraz składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Kluczowa korzyść podatkowa dotycząca prowadzenia przez podatników działalności B+R w ramach CBR związana jest z możliwością zaliczania do kosztów uzyskania przychodów odpisów na tzw. fundusz innowacyjności. Podatnik ma prawo do rozpoznania kosztu podatkowego już w momencie wpłaty środków pieniężnych na rachunek tego funduszu. Fundusz innowacyjności powstaje z odpisu wynoszącego nie więcej niż 20 proc. przychodów uzyskanych w danym miesiącu przez podatnika posiadającego status centrum badawczo-rozwojowego.

Zdaniem autorki

Małgorzata Wilińska, szef Działu B+R, kancelaria Domański Zakrzewski Palinka

Podsumowując, prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej przez przedsiębiorcę po pierwsze wpływa na poprawę konkurencyjności przedsiębiorcy. Przedsiębiorca ma też możliwość ubiegania się o środki na prowadzenie takiej działalności z środków NCBR, jak i skorzystania z zachęt podatkowych takich jak ulga badawczo-rozwojowa, czy fundusz innowacyjności w centrum badawczo-rozwojowym.