Urlop bezpłatny - jak go udzielać

Istotą tej bezpłatnej przerwy jest zwolnienie stron stosunku pracy z ich zasadniczych obowiązków, czyli pracownika ?– z wykonywania pracy, a firmy ?– z wypłacania wynagrodzenia. Choć nadal łączy ich etatowe powiązanie, faktycznie jest ono zawieszone.

Jak przyznać

Pracodawca ma prawo dać pracownikowi urlop bezpłatny na jego pisemny wniosek. Tak stanowi art. 174 § 1 k.p. Przepis ten określa zatem stronę ?i sposób występowania. Formalnie więc wyłączono tu inicjatywę pracodawcy. Firma nie może zatem siłą wysłać załogi na taką przerwę, a występujące czasami w praktyce sytuacje udzielania niejako przymusowych takich urlopów, które najczęściej wynikają z przestojów i problemów finansowych pracodawców, są sprzeczne ?z kodeksem pracy. Jak podkreślał Sąd Apelacyjny w Łodzi ?w wyroku z 15 października 1996 r. (III AUa 34/96), udzielenie etatowcowi urlopu bezpłatnego – niezgodnie z art. 174 § 1 k.p. – z inicjatywy zakładu ?i bez pisemnego wniosku o jego udzielenie – jest w świetle prawa bezskuteczne. Ponadto, w razie przymusowego wysłania pracownika na urlop bezpłatny z powodu np. przerwy w produkcji, ten, nie godząc się z takim postępowaniem, może domagać się od pracodawcy zapłaty wynagrodzenia za czas przestoju na podstawie art. 81 § 1 i 2 k.p. Gdyby szef odmówił, ma prawo dochodzić jego zasądzenia przed sądem pracy.

Natomiast pracodawca może w zasadzie swobodnie odmówić etatowcowi udzielenia urlopu bezpłatnego bez podawania uzasadnienia. Podwładnemu nie służy tu żadne roszczenie wobec przełożonego i nie może on np. dochodzić udzielenia tego urlopu przed sądem. Wyjątki dotyczą młodocianych (patrz ramka) oraz działaczy związkowych powołanych do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem.

Długość urlopu bezpłatnego nie jest limitowana. Kodeks pracy nie określa ani minimalnego, ani maksymalnego czasu jego trwania. Jednak przy udzielaniu urlopu bezpłatnego dłuższego niż trzy miesiące, strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z ważnych przyczyn (art. 174 § 3 k.p.). W razie wprowadzenia takiego postanowienia uznać należy, że jest to uprawnienie przysługujące tylko pracodawcy. Pracownik nie może zatem skutecznie przerwać urlopu bezpłatnego i domagać się na mocy takiego zapisu dopuszczenia go wcześniej do pracy. Stronom wolno jednak te kwestie ustalić inaczej, według własnych uzgodnień. Ponadto nawet gdy pierwotnie podano, że urlop zostaje udzielony na np. dwa lata, można następnie w dowolnym czasie skrócić go i za obopólnym porozumieniem stwierdzić, że skończy się po roku.

Choroba pracownika na urlopie bezpłatnym nie wyłącza trwania tej niedyspozycji ?z okresu wolnego i nie przedłuża go o czas niedomagań. ?W żaden sposób więc choroba nie wpływa na długość bezpłatnej przerwy.

Jest ochrona

W czasie tego urlopu etatowiec nadal pozostaje w stosunku pracy. Oznacza to m.in., że stosuje się do niego przepisy o trwałości stosunku pracy, które chronią go przed rozwiązaniem angażu. W szczególności zaś działa art. 41 k.p., w myśl którego szef nie może wymówić angażu w czasie urlopu pracownika, a także innej jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia. Gwarancja ta obejmuje także wypowiedzenie zmieniające (art. 42 k.p.).

Nie wlicza się do stażu

Okresu, w którym podwładny miał bezpłatną przerwę ?w zatrudnieniu, nie wlicza się przy ustalaniu różnych uprawnień pracowniczych (art. 174 ?§ 2 k.p.). Wyjątek dotyczy urlopów udzielanych w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony ?w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami (art. 1741 k.p.).

Niewykluczone, że korzystanie z takiego urlopu spowoduje, iż pracownik będzie miał krótsze wymówienie lub niższą odprawę pieniężną. Uprawnienia te bowiem wiążą się z długością zakładowego stażu pracy, do którego nie wlicza się miesięcy czy lat urlopu bezpłatnego. W tym czasie pracownik nie nabywa też uprawnień do innych świadczeń, np. nagrody jubileuszowej.

Tego okresu nie zalicza się także do okresów składkowych i nieskładkowych, co może mieć istotne znaczenia zwłaszcza dla nabycia prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

O czym pamiętać

- ?w razie śmierci pracownika podczas urlopu bezpłatnego jego rodzinie przysługuje odprawa pośmiertna

- ?jeśli pracownik nie stawi się do pracy po tym okresie, firma może go zwolnić bez wypowiedzenia

- ?przebywający na takiej przerwie nie korzysta z ochrony zatrudnienia, jeśli firma ogłasza upadłość lub likwidację

Czego unikać

- ?zmuszania załogi do korzystania ?z urlopu bezpłatnego

- ?wypowiadania umowy lub warunków pracy i płacy przebywającemu na takim urlopie

- ?wliczania okresu bezpłatnej przerwy ?do stażu pracy

- ?odwoływania etatowca z niej przed ustalonym terminem

Dla młodocianego

Firma musi na wniosek młodocianego, ucznia szkoły dla pracujących udzielić mu w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym dwóch miesięcy (art. 205 § 4 k.p.).

W tym przypadku okres bezpłatny wlicza się do okresu pracy, ?od którego zależą uprawnienia pracownicze. To niejako obligatoryjna przerwa bez wynagrodzenia, gdyż szef musi ją zapewnić w sytuacji określonej w tym przepisie.