Zastaw skarbowy wolno ustanowić na wszystkich rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych stanowiących własność podatnika (lub współwłasność łączną podatnika i jego małżonka). Prawo do jego ustanowienia, na mocy art. 41 ordynacji podatkowej, przysługuje Skarbowi Państwa a także jednostkom samorządu terytorialnego reprezentowanym przez właściwe organy podatkowe.

Nie tylko zaległości

Zastaw przysługuje z tytułu zobowiązań podatkowych powstających z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego, a także zaległości podatkowych stanowiących ich dochód oraz odsetek za zwłokę od tych zaległości.

Zobowiązaniem podatkowym – jak wynika z wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku – jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego (wyrok z 4 grudnia 2012 r., I S.A./Gd 1132/12).

Nie każda jednak rzecz lub prawo mogą być przedmiotem zastawu. Wartość poszczególnych ma wynosić w dniu ustanowienia zastawu co najmniej 12 300 zł (to kwota obowiązująca w 2013 r., w każdym bowiem roku ulega ona zmianie na podstawie obwieszczenia ministra finansów, w przyszłym z pewnością będzie nieco wyższa). Jeśli dana rzecz lub prawo przedstawia niższą wartość niż wspomniana kwota, nie może być przedmiotem zastawu, a tym samym nie znajdzie się w kręgu zainteresowania urzędników skarbowych.

Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jednak, że ustawodawca w art. 41 § 1 ordynacji podatkowej nie ograniczył Skarbu Państwa bądź jednostki samorządu terytorialnego w możliwości łączenia wartości udziałów w danej spółce z o.o. w celu przyjęcia wartości tych udziałów, jako jednego prawa majątkowego do ustanowienia na nim zastawu skarbowego (orzeczenie z 17 lipca 2013 r., II FSK 2119/11).

Kilka warunków do spełnienia

Sama wartość rzeczy lub prawa, na którym ma być ustanowiony zastaw skarbowy, to nie wszystko. Urzędnicy muszą pamiętać o kolejnych ograniczeniach. Otóż zastawu nie można ustanowić na rzeczach lub prawach majątkowych niepodlegająych egzekucji oraz mogących być przedmiotem hipoteki.

Zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym nie podlegają m.in. narzędzia i inne przedmioty (a więc np. maszyny) niezbędne do pracy zarobkowej wykonywanej osobiście przez zobowiązanego, z wyłączeniem środka transportu, oraz surowce niezbędne do tej pracy na okres siedmiu dni czy odszkodowania otrzymane z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń majątkowych.

Zastaw skarbowy nie może być też ustanowiony po ogłoszeniu upadłości. Z art. 81 prawa upadłościowego i naprawczego  wynika, że po ogłoszeniu upadłości (z pewnymi wyjątkami) nie można obciążyć składników masy upadłości zastawem skarbowym w celu zabezpieczenia wierzytelności, chociażby powstała ona przed ogłoszeniem upadłości. Potwierdzają to również organy podatkowe, przykładem jest interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 16 lutego 2009 r. (IBPBI/2/423-1162/08/AM).

Musi być decyzja

Aby właściwy organ podatkowy mógł wpisać zastaw do rejestru, potrzebna jest decyzja podatkowa. Wpis dokonywany jest na jej podstawie. W myśl art. 44 ordynacji podatkowej chodzi o doręczoną decyzję ustalającą wysokość zobowiązania podatkowego, określającą wysokość zobowiązania podatkowego, wysokość odsetek za zwłokę, decyzję o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta, o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, o odpowiedzialności spadkobiercy, a także decyzję określającą wysokość zwrotu podatku.

Podstawą wpisu zastawu może być również deklaracja podatkowa, jeżeli wykazane w niej zobowiązanie podatkowe nie zostało wykonane (w odniesieniu do zobowiązań podatkowych powstających z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże taki skutek).

Przed transakcją lepiej mieć wypis

Urząd skarbowy ma obowiązek zawiadomienia zastawcy, czyli podatnika, płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osoby trzeciej odpowiadającej za zaległości podatkowe, o wpisie do rejestru zastawów skarbowych (a także o wykreśleniu zastawu z tego rejestru). Z dniem wpisu do rejestru powstaje bowiem zastaw. Wpis zastawu skarbowego nie jest jednak możliwy wcześniej niż po upływie 14 dni od upływu terminu płatności zobowiązania podatkowego.

Zastaw wpisany wcześniej ma pierwszeństwo przed wpisanym później. Dodatkowo jest skuteczny wobec każdego kolejnego właściciela przedmiotu zastawu i ma pierwszeństwo przed jego wierzycielami osobistymi. W praktyce oznacza to tyle, że fiskus może zaspokoić się z przedmiotu zastawu bez względu na zmianę jego właściciela.

To ważna informacja zwłaszcza dla osób, które kupują (lub zamierzają kupić) przedmioty mogące być przedmiotem zastawu. Aby uchronić się przed odpowiedzialnością za cudze zobowiązania podatkowe, warto postarać się – zanim transakcja dojdzie do skutku – o wypis z rejestru informujący o tym, czy dana rzecz jest takim zastawem obciążona.

W dokumencie takim, poza informacją o obciążeniu rzeczy lub prawa zastawem, znajdzie się również informacja o wysokości zabezpieczonego w ten sposób zobowiązania podatkowego lub zaległości podatkowej.

Wypis taki wydawany jest na wniosek zainteresowanego. Wydaje go organ prowadzący rejestr, czyli naczelnik urzędu skarbowego właściwy miejscowo dla podatnika, którego rzeczy lub prawa majątkowe zostały obciążone zastawem. We wniosku należy podać, dlaczego wypis z rejestru jest nam potrzebny.

Istnieje też Centralny Rejestr Zastawów Skarbowych prowadzony przez ministra finansów, który zawiera dane z rejestrów prowadzonych przez poszczególnych naczelników urzędów skarbowych. Więcej informacji na ten temat można znaleźć pod adresem: http://www.mf.gov.pl

Kiedy można się uwolnić

Zastaw skarbowy wygasa z mocy prawa z dniem wygaśnięcia zobowiązania podatkowego (bo nie może istnieć bez wierzytelności,      którą zabezpieczał) albo z dniem egzekucyjnej sprzedaży przedmiotu zastawu. Zastaw wygasa także z dniem wykreślenia wpisu z rejestru.

Przepisy ordynacji podatkowej ograniczają możliwość wystąpienia o wykreślenie z rejestru jedynie do sytuacji, gdy rzecz lub prawo obciążone zastawem skarbowym nie stanowiły własności zastawcy. W myśl art. 42a  wykreślenie następuje, jeżeli rzecz lub prawo obciążone zastawem skarbowym w dniu jego uprawomocnienia nie stanowiły własności podatnika, płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osoby trzeciej odpowiadającej za zobowiązania podatkowe.

Wniosek taki należy złożyć w ciągu siedmiu dni od dnia, w którym osoba powołująca się na swoje prawo własności powzięła wiadomość o ustanowieniu zastawu. Może z nim wystąpić np. osoba, której rzecz została obciążona zastawem, mimo że nie odpowiada za zobowiązania podatkowe jako osoba trzecia.

Co istotne, podatnik, płatnik, inkasent, następca prawny lub osoba trzecia odpowiadająca za zaległości podatkowe, której rzecz lub prawo obciążone zostało zastawem skarbowym sprzecznie z prawem, może – po uprzednim wezwaniu na piśmie naczelnika urzędu skarbowego, który zastaw ten ustanowił, do usunięcia naruszenia prawa – skierować skargę do sądu administracyjnego. Potwierdził to WSA w Opolu w wyroku z 8 listopada 2006 r. (I S.A./Op 210/06).

podstawa prawna: ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2012 r. poz. 749)

Informacja kosztuje

Za wypis z rejestru trzeba zapłacić. To ile, zależy z którego rejestru będzie wydawany. Jeśli z rejestru prowadzonego przez naczelnika urzędu skarbowego – opłata wynosi 20 zł, jeśli z centralnego rejestru – już 50 zł (stawki określa rozporządzenie ministra finansów z 24 grudnia 2002 r.; tekst jedn. DzU z 2013 r. poz. 152). Mimo że ten drugi wypis jest droższy, podatnik oszczędza czas. To dlatego,  że zwalnia on z konieczności poszukiwania organów podatkowych, które mogły określoną rzecz lub prawo obciążyć zastawem skarbowym. Daje też większą gwarancję: w centralnym rejestrze ujawniane są przecież dane z całego kraju.

Wzór wniosku

Jan Iksiński                                                            Warszawa, 10 października 2013 r.

ul. Przykładowa 1/10

00-001 Warszawa

Naczelnik Urzędu Skarbowego

WNIOSEK O WYDANIE WYPISU

Z REJESTRU ZASTAWÓW SKARBOWYCH

Na podstawie art. 46 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 749 ze zm.) wnoszę o wydanie mi wypisu z rejestru zastawów skarbowych dotyczącego podatnika Jana Kowalskiego zam. w Warszawie przy ul. Dowolnej 5/1.

Wypis z rejestru zastawów jest mi niezbędny ze względu na planowaną transakcję zakupu należącego do niego samochodu osobowego.

Jan Iksiński