Wyegzekwowanie przez przedsiębiorcę należności od jego kontrahenta – dłużnika powoduje często trudności. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy dłużnik ma zamiar pokrzywdzić wierzycieli, np. – wyzbywa się majątku lub przedłuża postępowanie sądowe. Warto zatem zabezpieczyć swoje roszczenie przy wykorzystaniu instytucji zabezpieczenia roszczenia, którą przewiduje kodeks postępowania cywilnego.

Celem postępowania zabezpieczającego jest udzielenie tymczasowej ochrony prawnej na czas toczącego się postępowania, a także zabezpieczenie wykonania wyroku czy postanowienia, które może zapaść w przyszłości. Ma ono jednak charakter tymczasowy, gdyż postanowienia wydawane w trakcie postępowania normują sytuację prawną jedynie do czasu wydania merytorycznego rozstrzygnięcia sądu lub do czasu zmiany okoliczności, na których podstawie zostało wydane postanowienie.

W każdej sprawie

Zgodnie z art. 730 k.p.c. w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia, co oznacza, że bez znaczenia dla możliwości wniesienia wniosku jest tryb postępowania (nieprocesowy lub procesowy) oraz wymagalność roszczeń. Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia może być wydane jeszcze przed wytoczeniem powództwa (złożenie wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego) albo już w trakcie postępowania.

Po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego, a więc po uzyskaniu klauzuli wykonalności dopuszczalne jest udzielenie zabezpieczenia tylko wtedy, jeżeli ma ono na celu zabezpieczenie roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił. Przykładowo roszczeniami takimi są roszczenia alimentacyjne albo roszczenia o rentę.

Kto ma legitymację

Udzielenia zabezpieczenia może żądać strona, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia, zatem legitymację do złożenia wniosku o zabezpieczenie ma nie tylko powód, ale także pozwany, wnioskodawca i każdy uczestnik postępowania nieprocesowego oraz interwenient uboczny. Przesłankami udzielenia zabezpieczenia jest uprawdopodobnienie roszczenia oraz istnienie interesu prawnego w jego udzieleniu.

Ustawodawca wyjaśnia, że interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.

W praktyce dla wykazania interesu prawnego wskazuje się na niemożność ochrony przysługujących stronie praw, w związku z możliwością wyzbycia się majątku przez dłużnika, nieregulowania zobowiązań kontraktowych lub publicznoprawnych, nieracjonalnym obchodzeniem się z majątkiem oraz grożącą zobowiązanemu upadłością.

Zabezpieczenie udzielane jest na wniosek uprawnionego, a w przypadkach, w których postępowanie może być wszczęte z urzędu – także z urzędu (np. o należności pracowników w sprawach z zakresu prawa pracy). W praktyce udzielenie zabezpieczenia z urzędu przewidują również przepisy szczególne. Przykładowo, zgodnie z art. 492 § 1 k.p.c. wydanie przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym prowadzi do powstania tytułu zabezpieczającego z mocy prawa.

W toku postępowania wnioski o zabezpieczenie rozpoznaje sąd, przed którym sprawa się toczy. W przypadku braku możliwości określenia właściwego sądu, wniosek rozpoznaje sąd, w którego okręgu ma być wykonane postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia. W sytuacji wielości okręgów, w których zabezpieczenie miałoby być dokonane, właściwy miejscowo jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy.

Co we wniosku

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia zwykle składany jest w pozwie (wniosku o wszczęcie postępowania) albo w toku postępowania. Powinien on odpowiadać wymaganiom dla pisma procesowego. Ponadto, powinien zawierać:

- dokładne określenie żądania obejmujące wskazanie roszczenia podlegającego zabezpieczeniu oraz sposobu zabezpieczenia;

- przytoczenie i uprawdopodobnienie podstaw zabezpieczenia (okoliczności uzasadniających zabezpieczenie);

- w sprawach o roszczenia pieniężne wskazanie sumy zabezpieczenia, której złożenie przez dłużnika wystarcza do zabezpieczenia,

Wniosek składany przed wszczęciem sprawy powinien dodatkowo zawierać zwięzłe przedstawienie przedmiotu sprawy.

Przedsiębiorca we wniosku może wnosić o zastosowanie kilku sposobów zabezpieczenia, żądanie może być również określone w sposób alternatywny bądź ze wskazaniem kolejności zabezpieczenia.

Obligatoryjnym elementem wniosku, gdy chodzi o roszczenie pieniężne, jest wskazanie sumy zabezpieczenia, której złożenie przez dłużnika wystarcza do zabezpieczenia. Suma zabezpieczenia nie może być wyższa od dochodzonego roszczenia liczonego wraz z odsetkami do dnia wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia oraz z kosztami wykonania zabezpieczenia. Suma ta może obejmować także przewidywane koszty postępowania.

Jakie są sposoby

Sąd rozpoznaje wniosek przedsiębiorcy o udzielenie zabezpieczenia w jego granicach, które wyznacza żądanie wniosku co do sposobu zabezpieczenia i wskazanie w uzasadnieniu podstawy zabezpieczenia. Sposoby zabezpieczenia dla roszczeń pieniężnych określa art. 747 k.p.c. Może ono nastąpić poprzez:

- zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego;

- obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową;

- ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu;

- obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską;

- ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu;

- ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym zobowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią, albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.

W odróżnieniu od roszczeń pieniężnych, zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych może nastąpić w sposób dowolny. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, nie później niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu. Wniosek podlega opłacie stałej – 100 zł.

WNIOSEK

Celem postępowania zabezpieczającego jest udzielenie tymczasowej ochrony prawnej na czas toczącego się postępowania

Autorka jest prawnikiem

Autor jest radcą prawnym z Kancelarii Radców Prawnych i Doradców Podatkowych Bernatowicz Komorniczak Mazur sp.p.