Rozwój (liczbowy) międzyzakładowych organizacji związkowych (moz) to wynik działania kilku czynników. Najważniejsze z nich to intensywne procesy restrukturyzacji (w szczególności podziałów przedsiębiorstw) oraz coraz większy udział w gospodarce i na rynku pracy małych i średnich przedsiębiorstw.
W tych ostatnich tworzenie zakładowych organizacji związkowych napotykałoby trudne do przezwyciężenia przeszkody, głównie ze względu na małe zatrudnienie i wynikającą stąd obiektywną niemożność zrzeszenia przynajmniej 10 pracowników. A to jest warunkiem wykonywania uprawnień przez taką organizację (art. 251 ust. 1 pkt 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, tekst jedn. DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm., dalej ustawa związkowa).
Najpierw trzeba się zebrać
Powołanie organizacji międzyzakładowej to najprostszy sposób osiągnięcia tego progu. Wystarczy zrzeszyć łącznie 10 pracowników u pracodawców objętych właściwością takiej organizacji, aby u każdego z tych pracodawców prowadzić działalność związkową. Jednak osiągnięcie takiego pułapu nie oznacza automatycznego objęcia ochroną działaczy związkowych.
Z uzyskaniem szczególnej gwarancji trwałości etatu działaczy związkowych takich organizacji przewidzianej w art. 32 ust. 1 ustawy związkowej już tak prosto nie jest. A to za sprawą art. 342 ustawy, który wprowadza szczególny sposób ustalania liczebności członków moz. Taki, który stosuje się tylko w odniesieniu do jednego uprawnienia tej organizacji, czyli korzystania przez jej działaczy ze szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy przewidzianej w art. 32 ust. 1 tej ustawy.
Zgodnie z § 1 art. 342 ustawy związkowej z ochrony korzystają działacze moz, która w co najmniej jednym zakładzie objętym jej działaniem zrzesza pracowników w liczbie wymaganej do uzyskania statusu organizacji reprezentatywnej w rozumieniu art. 24125a k.p. Zarząd takiej organizacji może objąć ochroną swoich działaczy w limicie ustalonym stosownie do punktu 1 lub 2 tego paragrafu. Najogólniej rzecz ujmując, wystarczy, że moz ma status reprezentatywnej w jednym z zakładów objętych jej działalnością, aby jej zarząd miał prawo wskazać pracowników objętych szczególną ochroną z art. 32 ust. 1 ustawy związkowej.
Gdy w żadnym z zakładów moz nie zrzesza tylu pracowników, aby uzyskać status organizacji reprezentatywnej w rozumieniu art. 24125a k.p., to możliwość objęcia ochroną już nie jest tak oczywista. Aby bowiem do tego doszło, trzeba spełnić warunek zrzeszania przynajmniej w jednym z zakładów objętych jej działalnością co najmniej 10 pracowników.
Co to oznacza w praktyce? Tylko i aż tyle, że jeżeli w żadnym zakładzie taka organizacja nie liczy najmniej 10 pracowników, to nie ma prawa do objęcia ochroną jej działaczy.
Jak policzyć
Wynika to stąd, że w myśl art. 342 ust. 2 ustawy związkowej liczba pracowników podlegających ochronie w takich moz nie może być wyższa od liczby zakładów objętych jej działalnością, które zatrudniają co najmniej 10 pracowników będących jej członkami. Skoro liczba zakładów spełniających ten warunek jest równa zeru, to w konsekwencji i limit działaczy do objęcia ochroną też wynosi 0.
Dopiero aktywność w tej organizacji 10 osób w przynajmniej jednym zakładzie pozwala objąć ochroną pracownika imiennie wskazanego przez zarząd (art. 32 ust. 6 ustawy związkowej) lub przewodniczącego związku (art. 32 ust. 8 ustawy). Przepisy nie wymagają przy tym, aby pracownik objęty ochroną był zatrudniony w zakładzie, w którym związek zrzesza co najmniej 10 pracowników. Taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 6 października 2011 r. (III PK 17/11).
W praktyce może to prowadzić do pozornych w istocie paradoksów, które można tak zilustrować.
Przykład 1
Międzyzakładowa organizacja związkowa A zrzesza 100 pracowników zatrudnionych w trzech zakładach – w dwóch po 33, w jednym 34. W żadnym z nich nie ma liczby pracowników niezbędnej do uzyskania statusu organizacji reprezentatywnej w rozumieniu art. 24125a k.p. Zgodnie z art. 342 ust. 2 ustawy związkowej zarząd tej organizacji może objąć ochroną 3 działaczy.
Przykład 2
Międzyzakładowa organizacja związkowa B liczy 100 zatrudnionych w trzech zakładach – w jednym 90, w dwóch po 5. W żadnym z nich nie ma tylu pracowników, aby uzyskać status organizacji reprezentatywnej według art. 241
25a
k.p.
Zgodnie z art. 342 ust. 2 ustawy związkowej zarząd tej organizacji może objąć ochroną jednego działacza.
Przykład 3
Międzyzakładowa organizacja związkowa C zrzesza 100 zatrudnionych w 11 zakładach. W każdym z nich ma mniej niż 10 pracowników i w żadnym nie zrzesza tylu, aby być organizacją reprezentatywną w myśl art. 24125a k.p. Zgodnie z art. 342 ust. 2 ustawy związkowej zarząd moz nie może skorzystać z uprawnienia do objęcia ochroną jej działaczy.
Jak widać, to nie liczba zakładów objętych działalnością moz jest istotna, aby skorzystać z uprawnienia do obejmowania działaczy szczególną ochroną trwałości stosunku pracy.
Ważna jest przede wszystkim ilość zrzeszonych w niej podwładnych w poszczególnych zakładach. To ona w istocie przesądza o istnieniu tego uprawnienia w takiej organizacji.
Autor jest radcą prawnym w spółce z o.o. Orłowski, Patulski, Walczak
