Kwestie dotyczące szatni szczegółowo reguluje rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn. DzU 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.), a przede wszystkim załącznik nr 3 „Wymagania dla pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych".

Informacje zawarte w tym akcie prawnym należy uwzględniać już na etapie projektowania zakładu pracy. W przeciwnym razie może okazać się, że pracodawca nie będzie dysponował odpowiednimi pomieszczeniami, w których zatrudnieni mogliby przechowywać swoją odzież.

Dwa warianty

Zgodnie z zasadą wyrażoną w § 4 ww. załącznika odzież powinna być przechowywana w szatniach albo w odpowiednich pomieszczeniach, które zapewniają pracownikom warunki do higienicznego przechowywania odzieży własnej (domowej), roboczej i ochronnej. Przy czym tę drugą możliwość mogą wykorzystywać firmy zatrudniające mniej niż 20 osób.

Dalsza część rozporządzenia nie precyzuje, jakie przechowywanie odzieży można nazwać higienicznym. Istotne jest jednak, aby pomieszczenie udostępnione podwładnym w tym celu było ogrzewane, oświetlone i wentylowane zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi i Polskimi Normami.

Płaszcz pod ręką

Dla pracowników biurowych ustawodawca przewidział możliwość przechowywania odzieży w przeznaczonych do tego miejscach w pomieszczeniach, gdzie świadczona jest praca. W tym wypadku nie ma konieczności tworzenia osobnych szatni. Wystarczy, aby pracodawca udostępnił zatrudnionym np. szafę, w której podwładni będą mogli trzymać swoje kurtki czy płaszcze.

W tym wypadku jednak dobrze, żeby odzież była przechowywana w zasięgu wzroku pracownika. Jej umieszczenie w jednej zbiorczej garderobie w dużym pomieszczeniu typu open space nie uchroni pracodawcy przed możliwością kradzieży.

Wymagania techniczne

Co do zasady pomieszczenia dla kobiet i mężczyzn powinny być odrębne. Przy czym reguła ta nie dotyczy zakładów pracy, w których pracuje nie więcej niż dziesięcioro pracowników na jednej zmianie – pod warunkiem jednak, że pracodawca zapewni możliwość osobnego korzystania z szatni przez kobiety i mężczyzn.

Szczegółowe warunki, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia do przechowywania odzieży (szatnie) określa § 6 i nast. załącznika nr 3 do powołanego rozporządzenia. Należy je urządzić w oddzielnych lub wydzielonych pomieszczeniach. Oznacza to, że szatnia dla pracowników nie może znajdować się np. na hali produkcyjnej.

Bez światła, ale z wentylacją

Wprawdzie najlepiej, aby szatnie oświetlone były światłem dziennym. Dopuszcza się jednak ich urządzanie w sutenerach lub piwnicach, pod warunkiem zastosowania odpowiedniej izolacji ścian zewnętrznych i podłóg, która zabezpiecza przez wilgocią i nadmiernymi stratami ciepła. Wymiana powietrza w szatniach bez otwieralnych okien powinna odbywać się co najmniej cztery razy na godzinę. W przypadku szatni przeznaczonych dla co najmniej 25 pracowników, trzeba zainstalować wentylację mechaniczną.

Ustawodawca zadbał także, aby pracownicy w trakcie przebierania mogli usiąść. W szatni powinny być miejsca siedzące dla co najmniej 50 proc. zatrudnionych na najliczniejszej zmianie.

Pomieszczenie to powinno być ponadto dostosowane do rodzaju prac, stopnia narażenia pracownika na zabrudzenie ciała i zanieczyszczenia jego odzieży substancjami szkodliwymi, trującymi lub materiałami zakaźnymi.

Nie znajdziemy natomiast minimalnych wymiarów pomieszczenia, w którym ma być szatnia. Jednak można je wyliczyć. Jak stanowi załącznik nr 3, szerokość przejść między dwoma rzędami szaf oraz głównych przejść komunikacyjnych powinna być nie mniejsza niż 1,5 m. Natomiast minimalna szerokość przejść między rzędami szaf a ścianą to 1,1 m.

Podział według zastosowania

Szatnie dzieli się na:

- odzieży własnej pracowników – do przechowywania odzieży należącej do zatrudnionych osób (domowej), jeżeli ze względów higienicznych nie powinna ona stykać się z odzieżą roboczą i środkami ochrony indywidualnej,

- odzieży roboczej i ochronnej –do trzymania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej,

- podstawowe – do przechowywania odzieży własnej pracowników oraz odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej,

- przepustowe – składające się z części przeznaczonej na odzież własną pracowników, części przeznaczonej na odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej oraz przepustowego zespołu sanitarnego z natryskami, łączącego obie te części.

Na własne ciuchy

Pierwsza z rodzajów szatni – odzieży własnej pracowników – powinna być wyposażona w szafy przeznaczone do indywidualnego użytku każdego zatrudnionego. Można ją także urządzić w formie szatni wieszakowej, jeżeli nie ma do tego przeciwwskazań ze względu na rodzaj pracy, warunki jej wykonywania, rodzaje występujących zanieczyszczeń itp. oraz jeżeli jest zapewniona szybka obsługa. Takie pomieszczenie musi spełniać następujące wymagania:

- powinny być urządzone osobne szatnie dla mężczyzn i kobiet; jedną wspólną szatnię mogą urządzić zakłady pracy, które na jednej zmianie zatrudniają mniej niż pięć osób, ale dodatkowo muszą być wtedy kabiny do przebierania się,

- przyjmować i wydawać odzież z szatni powinien wyznaczony personel,

- szatnię trzeba wyposażyć w stojaki wieszakowe na odzież własną pracowników; odzież ta powinna być przechowywana na indywidualnych wieszakach,

- stojaki wieszakowe powinny być jednopoziomowe i mieć w dolnej części siatkowe półki na obuwie, a w górnej – półki na nakrycia głowy, teczki itp.,

- przejście dla obsługi szatni nie może być węższe niż 1,1 m między rzędami wieszaków na dwóch sąsiednich stojakach i nie mniejsze niż 0,95 m między ścianą a zewnętrznym rzędem wieszaków,

- w szatni musi być przebieralnia wyposażona w miejsca do siedzenia i wieszaki na odzież; miejsc do siedzenia powinno być nie mniej niż dla 30 proc. liczby zatrudnionych na najliczniejszej zmianie.

Co ważne, w szatniach wieszakowych, z których korzysta personel niemający obowiązku stosowania odzieży roboczej i ochronnej, nie trzeba organizować przebieralni. Nie ma również potrzeby tworzenia osobnych szatni dla kobiet i mężczyzn.

Wydawanie i odbiór odzieży od pracowników powinno leżeć w zakresie obowiązków wyznaczonej osoby lub osób. Najlepiej aby była to osoba zatrudniona w zakładzie, do której pracodawca ma zaufanie. Wraz z nawiązaniem stosunku pracy pracodawca bierze bowiem na siebie zobowiązanie do zapewnienia pracownikom odpowiednich warunków pracy, w ramach którego mieści się również obowiązek pieczy nad ich rzeczami wniesionymi do zakładu w związku z pracą.

Podkreślał to Sąd Najwyższy w wyroku z 17 października 1977 r. (I PR 89/77). Z obowiązku tego wynika również konieczność naprawy szkody w przypadku wystąpienia kradzieży w mieniu pracownika.

W pomieszczeniu szatni własnej na każdego zatrudnionego, który z niej korzysta, powinno przypadać co najmniej 0,3 m2 wolnej powierzchni podłogi.

Robocze ubrania

Szatnia odzieży roboczej i ochronnej powinna być urządzona – niezależnie od tej na odzież własną pracowników – dla zatrudnionych przy pracach powodujących znaczne zabrudzenie odzieży (stwarzające możliwość zanieczyszczenia wnętrz szafy do przechowywania odzieży) lub jej zamoczenie oraz dla osób, których odzież robocza, z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy, musi spełniać szczególne wymagania higieniczno-sanitarne (§ 13 ust. 1 rozporządzenia).

Szatnia ta powinna być wyposażona w szafy przeznaczone do indywidualnego użytku każdego pracownika. Wobec powyższego w przypadku osób, których odzież robocza będzie ulegała znacznemu zabrudzeniu, konieczne jest urządzenie obok szatni na odzież własną również tej na ciuchy robocze.

Także i w tej szatni pracodawca powinien zapewnić każdemu pracownikowi, który będzie z niej korzystał, co najmniej 0,3 m2 wolnej powierzchni podłogi. Szatnia ta powinna mieć bezpośrednie połączenie z umywalnią, natryskami i szatnią odzieży własnej pracowników. Utworzenie szatni odzieży roboczej i natrysków na dwóch różnych końcach zakładu pracy jest wbrew treści rozporządzenia.

Nieduże zabrudzenia

W przypadku niewielkiego zabrudzenia odzieży roboczej, które nie stwarza możliwości zanieczyszczenia własnej odzieży pracowników, można urządzić jedną szatnię – podstawową – zamiast osobnych na odzież własną i roboczą.

Pomieszczenie to powinno mieć bezpośrednie połączenie z umywalnią (§ 14 ust. 1 rozporządzenia). Powinno być wyposażone w dwie szafy pojedyncze lub jedną podwójną dla każdego korzystającego z niej pracownika.

Każda z szaf pojedynczych lub jedna z części szafy podwójnej powinna być przeznaczona na odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej, a druga – na odzież własną pracownika. W przypadku szatni wieszakowej powinny być osobne stojaki na odzież własną pracowników i osobne na odzież roboczą i ochronną.

W tego typu szatni trzeba jednak zaplanować więcej, bo 0,5 m2 wolnej powierzchni podłogi na każdego pracownika, który będzie z niej korzystał.

Groźba skażenia

Szatnię przepustową trzeba urządzić dla pracowników zatrudnionych przy pracach związanych ze stosowaniem lub wydzielaniem się substancji trujących, zakaźnych, promieniotwórczych, drażniących lub uczulających oraz innych substancji o nieprzyjemnym zapachu, a także przy pracach pylących, w wilgotnym i gorącym mikroklimacie lub powodujących intensywne brudzenie.

Część szatni przeznaczoną na odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej należy wyposażyć w szafy przeznaczone do indywidualnego użytku każdego pracownika. Każda z osób powinna mieć co najmniej 0,3 m2 wolnej powierzchni.

Pozostała jej część – na odzież własną pracowników – powinna natomiast odpowiadać ogólnym wymogom dla tych pomieszczeń (§ 11 lub § 12 załącznika). Pomiędzy tymi dwoma pomieszczeniami powinien znajdować się zespół sanitarny z natryskami.

Przy zatrudnianiu pracowników, którzy mają kontakt z substancjami trującymi lub zakaźnymi, powinna być urządzona odrębna szatnia przepustowa, spełniająca powyższe wymagania.

Krąg uprawnionych

Przepisów dotyczących organizacji szatni pracodawca powinien przestrzegać zarówno wobec własnych pracowników, jak i pracowników tymczasowych. W myśl art. 14 ust. 2 pkt 1 ustawy z 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (DzU nr 166, poz. 1608 ze zm.) pracodawca użytkownik ma obowiązek zapewnić pracownikowi tymczasowemu bezpieczne i higieniczne warunki pracy w miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy tymczasowej.

Przykład

Pracodawca sezonowo przyjmuje do wykonywania u siebie zadań pracowników tymczasowych. Nie może jednak zapewnić, tak jak własnym pracownikom, osobnych szafek na przechowywanie odzieży.

Postanowił przeznaczyć na te potrzeby jedno po-mieszczenie, w którym osoby te mogą zostawiać swoje rzeczy osobiste. Takie działanie jest niezgodne z przepisami rozporządzenia. Skoro pracodawca użytkownik ma obowiązek zapewnić pracownikom tymczasowym odpowiednie warunki bhp, to powinien udostępnić czasownikom osobne szafki, nawet gdy świadczą na jego rzecz pracę czasowo.

Zgodnie z art. 283 § 1 k.p. za nieprzestrzeganie przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawcy grozi kara grzywny od 1 tys. do 30 tys. zł.

Pracodawca naraża się na karę wówczas, gdy nie zapewni w ogóle pomieszczenia, w którym pracownicy będą mogli przechowywać swoją odzież bądź pomieszczenie to będzie niezgodne z wymogami technicznymi opisanymi z załączniku nr 3.

BRAK INGERENCJI Z ZEWNĄTRZ

Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 29 czerwca 2012 r. (I OSK 108/12) zapewnienie szatni dla zachowania przepisów o bhp to obowiązek pracodawcy. Gdyby inspektor pracy w nakazie miał określać konkretnie, ile szatni trzeba urządzić, naruszyłby zasady swobody działalności gospodarczej pracodawcy. Ingerowałby w ten sposób w technologiczne sprawy spółki.

Zdaniem ww. sądu, to na firmie, jako przedsiębiorcy i pracodawcy, spoczywa obowiązek zapewnienia pracownikom pozostającym w narażeniu na działanie substancji toksycznych szatni przepustowych, a ich liczba i rozmieszczenie powinny być odpowiednio przez niego dostosowane zarówno do potrzeb zatrudnionych w takich warunkach pracowników, jak i możliwości technicznych samego przedsiębiorstwa.

Autorka jest radcą prawym w kancelarii Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy sp. k.