Pomieszczenia stałej pracy powinny być, w miarę możliwości, oświetlone światłem dziennym. To oznacza, że w pomieszczeniach pracy powinny być otwory okienne lub dachowe, które umożliwiają bezpośredni dopływ światła dziennego.

Warunku tego nie wymaga się w stosunku do pomieszczeń tak zlokalizowanych, że nie ma technicznych możliwości zapewnienia oświetlenia dziennego oraz w sytuacji, gdy jest to niewskazane ze względu na technologię produkcji (np. ciemnie fotograficzne). Aby jednak móc użytkować takie pomieszczenie, trzeba uzyskać zgodę właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, którą wydaje on w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.

Z widokiem na świat

W pomieszczeniu przeznaczonym na pobyt ludzi stosunek powierzchni okien, liczony w świetle ościeżnic do powierzchni podłogi powinien wynosić co najmniej 1:8. Natomiast w innym pomieszczeniu, w którym oświetlenie naturalne jest wymagane ze względów na przeznaczenie, musi to być co najmniej 1:12.

Okna i świetliki trzeba wyposażyć w odpowiednie urządzenia eliminujące nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy, np. rolety, żaluzje, czy markizy.

Jeżeli okna i świetliki są jednocześnie przeznaczone do wietrzenia pomieszczeń, powinny być wyposażone w urządzenia pozwalające na otwieranie ich w sposób łatwy i bezpieczny z poziomu podłogi oraz ustawianie części otwieranych w pożądanym położeniu.

Natomiast w pomieszczeniu pracy o dużej wilgotności powietrza (np. kuchnie, przetwórstwo żywności) okna, świetliki i naświetla powinny być wykonane w sposób zapobiegający skraplaniu się na nich pary wodnej. W przypadku szczególnie dużego zaparowania pomieszczenia i możliwości spadania kropel wody na stanowisko pracy, należy zainstalować rynienki lub inne urządzenia odprowadzające wodę z okien, świetlików i naświetli.

Szyby w oknach i świetlikach powinny być czyste. Muszą też przepuszczać dostateczną ilość światła, co oznacza, że trzeba je okresowo myć od wewnątrz i zewnątrz. Dlatego organizując stanowiska pracy należy pamiętać, aby zapewnić dogodny i bezpieczny dostęp do okien i świetlików.

Oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładności. Stosunek wartości średnich natężenia oświetlenia w pomieszczeniach sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja wewnętrzna, nie powinien być większy niż 5 do 1. Przy wyjściu z pomieszczeń, w których ze względów technologicznych praca jest wykonywana w ciemności (np. ciemnie optyczne), trzeba zapewnić warunki umożliwiające stopniową adaptację wzroku.

W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii oświetlenia mogą wystąpić zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, trzeba zapewnić oświetlenie awaryjne. Musi ono się włączać samoczynnie i działać do czasu opuszczenia pomieszczenia przez pracowników, np. z dużej hali produkcyjnej czy biurowca o skomplikowanym układzie komunikacyjnym, i/lub do czasu zakończenia rozpoczętych czynności, np. dokończenia operacji w szpitalu, zakończenia procesu technologicznego.

Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polską Normą „PN-EN 12464-1:2004 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach".

Oświetlenie elektryczne

W tej normie podano minimalne natężenia oświetlenia elektrycznego w zależności od rodzaju stanowiska pracy oraz rodzaju czynności wykonywanych w danym pomieszczeniu.

Dla przykładu liczba luksów w różnych pomieszczeniach wynosi:

• w strefie komunikacyjnej i korytarzach – 100 lx

• na schodach i chodnikach – 150 lx,

• w pomieszczeniach przy wykonywaniu czynności związanych z:

–obróbką skrawaniem zgrubną i średnią 300 lx oraz precyzyjną - 500 lx,

– obróbką skrawaniem materiałów o grubości powyżej 5 mm – 200 lx

– trasowaniem lub sprawdzaniem dokładności wykonywania – 750 lx,

– montażem i wykonywaniem narzędzi, produkcją urządzeń tnących – 750 lx.

W razie konieczności można również stosować przenośne źródła światła elektrycznego, np. w postaci lamp przenośnych.

Oświetlenie pomieszczeń lub stanowisk pracy nie może przy tym powodować:

• wydłużonych cieni,

• olśnienia wzroku,

• zmiany barwy znaków lub zakłóceń odbioru i postrzegania sygnałów oraz znaków stosowanych w transporcie,

• zjawisk stroboskopowych.

Instalacje oświetleniowe w pomieszczeniach, w których znajdują się miejsca pracy oraz w korytarzach powinny być dobrane i wykonane tak, aby nie narażały pracownika na wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego oświetlenia – tj. odpowiednio wysoko.

Konstrukcja i obudowa oraz sposób zasilania w energię elektryczną lamp przenośnych nie mogą powodować zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym (np. przez stosowanie obniżonego napięcia zasilania).

Powietrze, ale nie przeciąg

W pomieszczeniu pracy należy zapewnić wymianę powietrza wynikającą z jego potrzeb użytkowych i funkcji, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych. W szczególności w pomieszczeniu, w którym wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia, trzeba zapewnić taką wymianę powietrza, aby nie były przekraczane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji.

W pomieszczeniach pracy, w których następuje znaczne wydzielanie się ciepła przez promieniowanie (np. obróbka cieplna materiałów, piekarnia) należy stosować nawiewną wentylację miejscową.

Urządzenia lub ich części, z których mogą wydzielać się szkodliwe gazy, pary lub pyły, powinny być zhermetyzowane. W razie braku możliwości zhermetyzowania, trzeba je wyposażyć w miejscowe wyciągi, np. w laboratoriach chemicznych, stolarniach, spawalniach.

Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia.

Klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń pracy. Ale wymóg ten nie dotyczy wentylacji awaryjnej.

Strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie powinien być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy – na pracownika.

Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie może przekraczać 70°C przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż 3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pracy i 45°C – w pozostałych przypadkach.

W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej należy zapewnić:

• stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia i rozprzestrzeniania się hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych,

• odpowiednią konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych oraz wentylacyjnych w celu niedopuszczenia do awarii,

• okresowe czyszczenie i odkażanie całego systemu, aby nie dopuścić do rozwoju bakterii chorobotwórczych (np. powodujących chorobę zakaźną legionelozę).

Jeżeli jednak awaria wentylacji może zagrażać zdrowiu pracowników, np. w związku z wydzielaniem się w procesie pracy substancji szkodliwych dla zdrowia, należy zastosować system kontrolny sygnalizujący stan zagrożenia.

Przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicznej z recyrkulacją powietrza ilość powietrza świeżego nie powinna być mniejsza niż 10 proc. ogólnej ilości wymienianego powietrza.

Recyrkulacji nie stosuje się w pomieszczeniach pracy, w których występują szkodliwe czynniki biologiczne lub chemiczne stwarzające zagrożenia albo materiały wydzielające nieprzyjemne lub uciążliwe zapachy. Jest to wykluczone również wtedy, gdy istnieje ryzyko nagłego zwiększenia stężenia niebezpiecznych substancji chemicznych, a także w przestrzeniach zagrożonych wybuchem.

Musi być ciepło

W pomieszczeniach pracy powinny być zainstalowane urządzenia grzewcze, które pozwolą na ich ogrzewanie w okresach chłodów. Temperatura w pomieszczeniach pracy powinna być dostatecznie wysoka i jednocześnie dostosowana do rodzaju wykonywanej pracy.

Nie może jednak być niższa niż 14°C, chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają, np. w zakładach przetwórstwa mięsa, czy chłodniach. Natomiast w pomieszczeniach pracy, w których zatrudnieni wykonują lekką pracę fizyczną i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18°C. Dla zapewnienia minimalnych temperatur nie ma znaczenia pora roku ani występowanie bardzo trudnych warunków atmosferycznych.

Pewien problem stanowi fakt, że przepisy nie określają maksymalnej temperatury w pomieszczeniach i miejscach pracy. Zależy ona bowiem od ciężkości wykonywanej pracy – im praca cięższa (większy wydatek energetyczny organizmu) tym powinna być bardziej zbliżona do temperatury optymalnej, wynoszącej przykładowo dla średnio ciężkiej pracy – o średnim tempie metabolizmu (prace stolarskie, ślusarskie, malowanie):

• zimą: 18÷20° C, przy wilgotności względnej 40÷60 proc. i prędkości ruchu powietrza do 0,2 m/s,

• latem: 20÷23° C, przy wilgotności względnej 40÷55 proc. i prędkości ruchu powietrza do 0,4 m/s.

W temperaturze powyżej 25° C człowiek odczuwa problemy natury psychofizycznej, a od 30° C występują zaburzenia fizjologiczne dotyczące szczególnie pracy serca i układu krążenia. Dlatego praca w takich warunkach dla wielu osób może być szkodliwa, a nawet niebezpieczna.

Wybór urządzeń grzewczych nie może być przypadkowy. Na przykład w pomieszczeniach, w których wykonywane są prace powodujące duże zapylenie lub mgłę olejową, nie wolno stosować urządzeń grzewczych z otwartym ogniem, np. piecyków gazowych, a także grzejników elektrycznych z otwartą spiralą.