Arbitraż Międzynarodowej Izby Handlowej (International Chamber of Commerce, ICC) jest jednym z najpowszechniejszych forów rozstrzygania międzynarodowych sporów gospodarczych, czasami także pomiędzy podmiotami krajowymi. Jest to popularny mechanizm, znajdujący najczęściej zastosowanie w sporach handlowych, budowlanych, inwestycyjnych, dotyczących nowych technologii i praw własności intelektualnej a także w wielu innych.
1 stycznia wszedł w życie nowy regulamin arbitrażowy ICC (poprzedni obowiązywał od 1 stycznia 1998).
Nowy regulamin ICC będzie miał zastosowanie do sporów wszczętych po 1 stycznia 2012. Określa podstawowe zasady, tryb i koszty postępowania w sporach arbitrażowych, administrowanych przez Międzynarodowy Sąd Arbitrażowy ICC, począwszy od złożenia wniosku o arbitraż, poprzez wyznaczenie arbitrów i udzielanie środków ochrony tymczasowej, na wydaniu wyroku kończąc. Podstawowym celem nowego regulaminu jest lepsze dostosowanie reguł postępowania do wymagań rynku >patrz ramka.
Bez tajemnic
Regulamin ICC jest krótkim dokumentem. Wersja z 1998 roku liczyła 35 artykułów, nowa – 41. Dla porównania polski kodeks postępowania cywilnego ma ponad 1200 artykułów. Siłą rzeczy regulamin ICC jest więc stosunkowo ogólnym dokumentem, który określa jedynie główne zasady postępowania arbitrażowego ICC, kwestie szczegółowe pozostawiając praktyce.
Jest to zresztą normą w arbitrażu, podobny zakres uregulowań znajdziemy w regulaminie Londyńskiego Sądu Arbitrażu Międzynarodowego (LCIA), Instytutu Arbitrażowego Sztokholmskiej Izby Gospodarczej (SCC) czy Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie i Sądu Arbitrażowego przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych „Lewiatan”.
Nowym rozwiązaniem jest wprowadzenie obowiązku odbycia na początku postępowania konferencji w sprawie zarządzania sprawą
W konsekwencji w Sądzie Arbitrażowym ICC, który – mówiąc w uproszczeniu – zarządza postępowaniami arbitrażowymi ICC od strony administracyjnej, wykształciło się wiele praktyk i niepisanych zasad. Jest to zjawisko naturalne i pożądane.
Jednak, biorąc pod uwagę, że zasady te nie były oficjalnie spisane i powszechnie udostępnione, były znane jedynie „wtajemniczonym”, głównie prawnikom regularnie zaangażowanym w postępowania arbitrażowe ICC czy to jako arbitrzy, czy pełnomocnicy stron. W konsekwencji niektóre zasady postępowania nie były przejrzyste dla tych stron i ich prawników, którzy nie mieli częstszej styczności z tą formą rozwiązywania sporów.
Aby uczynić arbitraż ICC bardziej przyjaznym dla nowych użytkowników, niektóre z tych zasad zapisano w nowym regulaminie. Ponadto część postanowień uszczegółowiono, tak że niektóre kwestie, które do tej pory wynikały z regulaminu w sposób dorozumiany, są obecnie wyrażone w nim wprost.
Poufność na wniosek
Dla przykładu w art. 22(3) nowego regulaminu wskazano, że na wniosek którejkolwiek ze stron trybunał arbitrażowy może wydawać zarządzenia o poufności postępowania. Może więc np. zarządzić, że informacje o postępowaniu nie mogą być ujawniane przez strony oraz przedsięwziąć inne środki zmierzające do ochrony informacji poufnych. W poprzednim regulaminie postanowienia takiego nie było. Pomimo tego uprawnienie do wydawania tego typu zarządzeń uznawano za dorozumiane.
Podobnie rzecz się ma z wymaganiami dotyczącymi bezstronności i niezależności arbitrów. Zgodnie z art. 11 nowego regulaminu wymaga się, aby arbitrzy byli bezstronni i niezależni od stron.
Zgodnie z dosłownym brzmieniem art. 7, który regulował tę kwestię w starym regulaminie z 1998 r., od arbitrów wymagało się jedynie niezależności, a o bezstronności przepis nie wspominał. Jednak, w praktyce Sądu Arbitrażowego ICC także pod rządami starego regulaminu, od arbitrów wymagano niezależności i bezstronności.
Wiele stron, jeden spór
Istotną zmianą jest wprowadzenie do regulaminu ICC postanowień dotyczących możliwości włączenia dodatkowych stron do udziału w postępowaniu. Poprzedni regulamin takiej możliwości nie przewidywał. Co prawda, mimo tego, Sąd Arbitrażowy ICC w określonych sytuacjach zezwalał na włączenie dodatkowych stron do udziału w postępowaniu, jednak postanowienia nowego regulaminu dają większe możliwości w tym zakresie.
Zgodnie z art. 7 nowego regulaminu ICC strona postępowania arbitrażowego (powód lub pozwany) może dołączyć dodatkową stronę do postępowania, składając przeciwko niej wniosek o arbitraż do sekretariatu Sądu Arbitrażowego ICC. Oczywiście aby dodatkowa strona mogła zostać skutecznie wezwana do udziału w postępowaniu, musi być stroną umowy o arbitraż ICC (tzw. zapis na sąd polubowny ICC). Dzień wpłynięcia wniosku do sekretariatu jest uznawany za dzień wszczęcia postępowania arbitrażowego przeciwko dodatkowej stronie, co przerywa bieg przedawnienia roszczeń według polskiego prawa.
W praktyce procedura dołączania do udziału w postępowaniu dodatkowych stron jest i będzie z pewnością wykorzystywana przede wszystkim do tzw. dopozywania. Chodzi o sytuacje, gdy pozwany wzywa inny podmiot do udziału w postępowaniu po jego stronie (np. pozwany generalny wykonawca obiektu budowlanego może wezwać do udziału w postępowaniu swego podwykonawcę, którego zakresu prac dotyczy powództwo).
Szybciej, taniej
Twórcy regulaminu mieli na uwadze potrzebę skrócenia średniego czasu postępowania i ograniczenia kosztów. Zapewne nie należy się łudzić, że nowe przepisy spowodują, że średni czas postępowania drastycznie się skróci czy że jego koszty gwałtownie spadną. Jednak niektóre z rozwiązań mogą przyczynić się do usprawnienia i przyspieszenia postępowania oraz lepszego zarządzania kosztami.
Po pierwsze, nowe rozwiązania w art. 13 powinny przyspieszyć proces nominacji arbitrów (dotyczy to głównie arbitra przewodniczącego, bo arbitrów bocznych nominują na ogół strony).
Przyjęte rozwiązania pozwolą w szczególności na pominięcie w procesie nominacji kandydata komitetu narodowego ICC, jeżeli nie zostanie on wskazany w wyznaczonym terminie. Po drugie, w uzasadnionych przypadkach Sąd Arbitrażowy ICC może w ogóle pominąć komitet narodowy przy nominacji arbitrów.
Zarzut braku jurysdykcji
Zmieniono także procedurę rozstrzygania zarzutów braku jurysdykcji trybunału arbitrażowego. Dotychczas, gdy zarzut taki był zgłoszony, musiał być wstępnie rozstrzygnięty przez Sąd Arbitrażowy ICC. Do czasu, gdy sąd zebrał się na sesji, postępowanie stało więc w miejscu.
Po zapoznaniu się z podstawami zarzutu braku jurysdykcji, jeżeli sąd prima facie uznał, że strony mogą być rzeczywiście związane zapisem na sąd polubowny, mógł postanowić, że postępowanie będzie kontynuowane, pozostawiając ostateczną decyzję co do jurysdykcji trybunałowi arbitrażowemu.
Aby skrócić procedurę rozstrzygania zarzutów jurysdykcyjnych, w nowym regulaminie ustalono, że wstępnej oceny zarzutów jurysdykcyjnych będzie dokonywał sekretarz generalny sądu, przedstawiając do rozstrzygnięcia sądu jedynie te zarzuty, które wzbudzają rzeczywiste wątpliwości co do istnienia jurysdykcji trybunału.
Takich jest stosunkowo niewiele, zapewne w granicach kilkunastu procent. Dzięki temu w większości przypadków postępowanie nie będzie więc wstrzymywane do czasu następnej sesji sądu i zarzutami jurysdykcyjnymi będzie niemal od razu mógł zająć się sam trybunał arbitrażowy.
Wstępne ustalenia kwestii proceduralnych
Zupełnie nowym rozwiązaniem jest wprowadzenie obowiązku odbycia na początku postępowania konferencji w sprawie zarządzania sprawą (case management hearing). Może się ona odbyć na odległość, na przykład w formie wideokonferencji. Celem takiej konferencji ma być ustalenie kwestii proceduralnych tak, aby postępowanie przebiegało jak najsprawniej i najmniej kosztownie.
W szczególności strony mogą ustalić, że zastosowanie powinna znaleźć któraś z technik zarządzania postępowaniem wskazanych w załączniku nr IV do regulaminu. Na przykład postępowanie może zostać podzielone na części dotyczące osobnych zagadnień, zakończone wydaniem wyroków częściowych.
Mogą też zostać zidentyfikowane zagadnienia, które rozstrzygnięte zostaną wyłącznie na podstawie dokumentów bez potrzeby przesłuchiwania świadków i prowadzenia rozprawy, lub też wyodrębnione kwestie, które rozstrzygnięte zostaną przez ekspertów lub w drodze porozumienia przez same strony.
Możliwe jest także organizowanie posiedzeń w formie telekonferencji lub wideokonferencji. Zastosowanie którejś z powyższych lub innych technik może przyczynić się do ograniczenia zakresu postępowania i tym samym czasu jego trwania i kosztów.
Arbiter od nagłych wypadków
Nowym rozwiązaniem jest wprowadzenie instytucji arbitra doraźnego (emergency arbitrator). Rozwiązanie to pozwala na wystąpienie z wnioskiem o zastosowanie środków tymczasowych lub zabezpieczających jeszcze przed wszczęciem właściwego postępowania arbitrażowego.
Arbiter doraźny będzie mógł np. zakazać stronie pozwanej zbywania pewnych składników jej majątku na czas trwania sporu, korzystania z gwarancji bankowej otrzymanej od drugiej strony czy w inny sposób uregulować prawa i obowiązki stron do czasu rozstrzygnięcia sprawy przez trybunał arbitrażowy. Postanowienie arbitra doraźnego może zostać wydane dopiero po tym, gdy strona przeciwna miała możliwość wypowiedzenia się i przedstawienia swych racji.
Teoretycznie uzyskanie postanowienia zabezpieczającego roszczenie powinno być możliwe w terminie od kilkunastu do około dwudziestu dni od momentu złożenia wniosku. Czas pokaże, czy terminów tych rzeczywiście uda się dochować. Istnieje ryzyko, że strona, przeciwko której skierowany zostanie wniosek o wydanie środka tymczasowego lub zabezpieczającego, będzie mogła starać się przedłużać postępowanie, wykorzystując różne zabiegi proceduralne.
Cztery grupy zmian
Zmiany, które wprowadza regulamin ICC, można podzielić na cztery główne grupy. Pierwsze polegają na skodyfikowaniu i dookreśleniu dotychczas niepisanych praktyk stosowanych w arbitrażu ICC, tak aby jego zasady stały się bardziej przejrzyste dla „niewtajemniczonych”.
Zmiany z drugiej grupy mają na celu usprawnienie postępowania. Trzecia grupa zmian to wprowadzenie zupełnie nowych rozwiązań, stanowiących odpowiedź na wyzwania rynku, takich jak arbiter doraźny (emergency arbitrator), który może w krótkim czasie udzielić zabezpieczenia roszczenia jeszcze przed wszczęciem właściwego postępowania.
Czwarta grupa to mniej lub bardziej kosmetyczne zmiany redakcyjne. Niektóre ze zmian można oczywiście zaliczyć do więcej niż jednej z grup, np. część nowych rozwiązań ma na celu usprawnienie postępowania, a więc można je zaliczyć zarówno do drugiej, jak i trzeciej grupy. Dotyczy to np. wprowadzenia obowiązkowej konferencji w sprawie zarządzania postępowaniem (case management conference).
Piotr Bytnerowicz
Komentuje Piotr Bytnerowicz, adwokat w dziale sporów sądowych i arbitrażu kancelarii White & Case
Zmiany wprowadzone w nowym regulaminie ICC należy ocenić pozytywnie. Prowadzą one do zapewnienia większej przejrzystości postępowania dla samych stron, zmierzają w kierunku odpowiedzenia na potrzeby rynku i nowe wyzwania a także mogą przyczynić się do sprawniejszego, szybszego i nieco mniej kosztownego przebiegu postępowań arbitrażowych ICC.
Nowa instytucja arbitra doraźnego też jest ciekawym rozwiązaniem, które w niektórych przypadkach może okazać się pomocne. Jednak, z uwagi na komplikacje związane z ewentualną potrzebą zapewnienia wykonalności postanowień w przedmiocie zabezpieczenia roszczeń i stosunkowo wysokie koszty postępowania (opłata od wniosku wynosi 40 tys. USD), może nie znaleźć szczególnie szerokiego zastosowania.
