Najprościej mówiąc, prokura to szczególny rodzaj pełnomocnictwa, a więc upoważnienia do czynności prawnych ze skutkiem dla mocodawcy. Od zwykłego pełnomocnictwa prokurę odróżnia jednak kilka cech.
Po pierwsze, [b]mocodawcą może być tylko przedsiębiorca wpisany do rejestru przedsiębiorców.[/b]
Po drugie, zakres umocowania prokurenta jest określony przez samą ustawę i strony nie mogą go dowolnie kształtować. Po trzecie, prawo ogranicza krąg osób, które mogą być prokurentami.
[srodtytul]Koniecznie na piśmie[/srodtytul]
Prokury udzielić może tylko przedsiębiorca wpisany do odpowiedniego rejestru. Przedsiębiorcą może być dowolna osoba znana polskiemu prawu cywilnemu – fizyczna, prawna lub ułomna, ale [b]w Krajowym Rejestrze Sądowym nie wpisuje się osób fizycznych będących przedsiębiorcami. To praktycznie uniemożliwia takim przedsiębiorcom udzielenie prokury[/b].
Prokury udziela mocodawca poprzez jednostronną czynność prawną. Z oświadczenia musi wynikać, że chodzi właśnie o prokurę, a nie np. o zwykłe pełnomocnictwo. Prokurent nie musi składać oświadczenia o przyjęciu prokury, natomiast jej odrzucenie unicestwia umocowanie.
Do udzielenia prokury wymagana jest forma pisemna pod rygorem nieważności. Niezachowanie tego wymogu powoduje bezwzględną nieważność umocowania. Zarówno udzielenie, jak i wygaśnięcie prokury musi być zgłoszone do rejestru przedsiębiorców.
[srodtytul]Tylko fachowcy[/srodtytul]
W przypadku zwykłego pełnomocnictwa [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]kodeks cywilny[/link] pozwala, aby przedstawicielem była osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych. Prokura jest jednak pełnomocnictwem szczególnym, związanym z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Wymaga nie tylko wyjątkowego zaufania, ale też wiedzy i doświadczenia.
Prokurent będzie kontaktował się z wieloma kontrahentami i rozstrzygał sprawy kluczowe dla przedsiębiorcy, którego reprezentuje. Dlatego ustawodawca przesądził, [b]że prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych.[/b] Nakaz ten wyklucza osoby nieletnie, ubezwłasnowolnione, ale także osoby prawne. Tak więc nie ma możliwości, aby prokurentem spółki była inna spółka.
Prokura nie może być również przeniesiona na inną osobę. Wykluczona jest możliwość tzw. prokury substytucyjnej. Nie ma natomiast przeszkód, aby prokurent ustanowił pełnomocnika (zwykłego) do jakiejś czynności lub nawet danego rodzaju czynności. Pełnomocnik taki będzie działał w imieniu i ze skutkiem dla mocodawcy, a jego umocowanie nie może oczywiście przekroczyć uprawnień prokurenta.
[srodtytul]Bez konsultacji [/srodtytul]
Prokura jest umocowaniem do czynności sądowych i pozasądowych, związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokurent może reprezentować przedsiębiorcę przed sądami i urzędami, ale też np. zawierać umowy sprzedaży lub dotyczące świadczenia konkretnych usług, podpisywać weksle czy oddać rzecz do używania.
Prokury nie można też ograniczyć ze skutkiem dla osób trzecich. Czy to oznacza, że przedsiębiorca nie ma wpływu na działania swojego prokurenta?
Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Przedsiębiorca może umownie nałożyć na prokurenta obowiązek konsultowania z nim wszystkich istotnych decyzji. Umowa taka nie ma jednak znaczenia dla osób trzecich, z którymi prokurent będzie się kontaktował w imieniu przedsiębiorcy.
Jeśli na przykład prokurent bez konsultacji sprzeda firmowy samochód, to umowa taka będzie ważna. Jednakże taki niezdyscyplinowany prokurent może odpowiadać wobec przedsiębiorcy za wyrządzoną mu szkodę.
Prokurent składa na dokumentach własnoręczny podpis zgodny z wzorem podpisu znajdującym się w aktach rejestrowych, wraz z dopiskiem wskazującym na prokurę.
[srodtytul]Czasem dodatkowe upoważnienie[/srodtytul]
Prokura jest pełnomocnictwem o bardzo szerokim zakresie, ale istnieją czynności, które wymagają dodatkowego umocowania. [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]Kodeks cywilny[/link] mówi, że na podstawie prokury nie można zbyć lub oddać przedsiębiorstwa do czasowego korzystania oraz zbyć i obciążać nieruchomości.
Chodzi więc o sprawy najpoważniejsze, związane z całą działalnością przedsiębiorcy, a także o nieruchomości jako rzeczy o szczególnym znaczeniu i wartości. Pojęcie nieruchomości nie budzi większych wątpliwości. Trudniej jest z przedsiębiorstwem.
W uproszczeniu jest to zorganizowany zespół składników (materialnych i niematerialnych) przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Jest to m.in. nazwa przedsiębiorstwa, własność rzeczy, wierzytelności, wszelkie licencje, patenty, tajemnice gospodarcze oraz dokumenty.
[b]Przedsiębiorstwo jest pewną zorganizowaną całością, której prokurentowi nie wolno zbyć lub oddać do czasowego korzystania.[/b]
Jeśli zatem prokurent ma zbyć nieruchomość lub przedsiębiorstwo, to musi otrzymać dodatkowe upoważnienie. Należy też pamiętać, że może się to wiązać z wymogiem szczególnej formy prawnej, np. zbycie nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego, a więc i pełnomocnictwo będzie musiało być udzielone w tej formie.
[srodtytul]Dla jednego oddziału lub kilku[/srodtytul]
Jednym z ograniczeń nakładanych na prokurenta jest prokura oddziałowa. Pod tą nazwą kryje się umocowanie pełnomocnika do prowadzenia wyłącznie spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa.
Prokura może być zatem ograniczona tylko do jednego oddziału, może również dotyczyć prowadzenia spraw kilku oddziałów. Przepis ten pozwala na elastyczne zarządzanie przedsiębiorstwem i dobieranie fachowców do każdego rodzaju działalności.
[srodtytul]Łącznie kilka osób[/srodtytul]
Prokura może być udzielona kilku osobom oddzielnie lub łącznie. W przypadku prokury łącznej należy również zdecydować o sposobie jej wykonywania. Mocodawca ma w tym zakresie pełną swobodę. Można wymagać zgodnego działania wszystkich prokurentów albo tylko niektórych.
Można również tworzyć zespoły przedstawicieli tylko na czas konkretnej czynności prawnej. Prokura łączna i sposób jej wykonywania muszą być ujawnione w rejestrze przedsiębiorców. W braku zastrzeżenia, że prokura ma charakter łączny, przyjmuje się, że jest to prokura samoistna.
Ciekawym i kontrowersyjnym zagadnieniem jest tzw. prokura łączna nieprawidłowa. Chodzi o przypadek, gdy mocodawca zastrzega, że prokurent może działać wyłącznie z inną osobą niebędącą prokurentem. Sąd Najwyższy dopuścił taką możliwość, choć jego stanowisko spotkało się z krytyką.
Przeważa opinia, że pomimo takiego ograniczenia prokurent może działać samodzielnie, a ograniczenie to dotyczy wyłącznie innej osoby (np. członka zarządu), a nie samego prokurenta. Przykładowo, jeżeli umowa stanowi, że w imieniu spółki działa członek zarządu wraz z prokurentem, to można bronić stanowiska, że – pomimo tego zapisu – prokurent ma prawo do samodzielnej reprezentacji spółki.
[ramka][b]Odwołanie w każdym czasie[/b]
Prokura opiera się na zaufaniu do pełnomocnika. Z tego powodu musi istnieć możliwość natychmiastowego odwołania go z pełnionej funkcji. Prokurenta można odwołać w każdym czasie. Prawa do odwołania nie można ani ograniczyć, ani się go zrzec.
W spółkach osobowych (jawna, partnerska, komandytowa) prokurenta odwołać może każdy wspólnik, który ma prawo do prowadzenia spraw spółki. W spółkach kapitałowych (sp. z o.o. i akcyjna) uprawnienie to przysługuje każdemu z członków zarządu. Odwołanie następuje przez jednostronne oświadczenie złożone prokurentowi. Nie wymaga żadnej formy szczególnej, chyba że strony zastrzegły taką formę we wzajemnej umowie.
Prokura wygasa w przypadku wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru, ogłoszenia upadłości, otwarcia likwidacji, przekształcenia przedsiębiorcy oraz śmierci prokurenta. Za przesłanki wygaśnięcia uważa się także zrzeczenie się prokury lub jej odrzucenie przez samego prokurenta. [/ramka]
[i]Autor jest wspólnikiem w RMS Rastawicki Sawicki sp.k.[/i]