Kodeks pracy reguluje przypadki wygaśnięcia zakazu rozumianego jako wygaśnięcie obowiązku pracownika do przestrzegania klauzuli konkurencyjnej przy równoczesnym obowiązku szefa wypłaty odszkodowania.

[srodtytul]Trzeba przelewać[/srodtytul]

Zarówno gdy ustają przyczyny uzasadniające ustanowienie zakazu konkurencji, jak i gdy przełożony nie wywiązuje się z wypłaty odszkodowania, umowa o zakazie konkurencji nadal wiąże pracodawcę co do obowiązku zapłaty podwładnemu odszkodowania. Natomiast były pracownik jest zwolniony z zakazu. [b]Sąd Najwyższy kilkakrotnie rozpatrywał takie sytuacje. Przykładowo zrobił to w uchwale z 11 kwietnia 2001 r. (III ZP 7/01, OSNAPiUS 2002 r., z. 7, poz. 155) oraz w wyrokach z:

- 5 lutego 2002 r. (I PKN 873/00, OSNAPiUS – wkładka 2002 r., z. 22, poz. 9),

- 14 maja 1998 r. (I PKN 121/98, OSNAPiUS 1999 r., z. 10, poz. 342),

- 11 stycznia 2005 r. (I PK 96/04, Sł. Prac. 2006 r., z. 5, poz. 13). [/b]

[b]Ustanie obowiązywania zakazu konkurencji (art. 101[sup]2[/sup] § 2 kodeksu pracy) dotyczy tylko zobowiązania, jakie przyjął na siebie pracownik w umowie po ustaniu stosunku pracy. Nie dotyczy natomiast zobowiązania szefa do wypłaty odszkodowania. [/b]Z art. 101[sup]2[/sup] § 2 kodeksu pracy wynika jedynie, że w razie ustania przyczyn uzasadniających zakaz (np. pracodawca trwale zaprzestał określonego rodzaju działalności lub ujawni wiadomości, które miał pracownik) pracownik może podjąć działalność określoną w umowie jako konkurencyjna. Inny skutek z mocy prawa w razie „ustania przyczyn” nie następuje[b] (por. wyrok Sądu Najwyższego z 17 listopada 1999 r., I PKN 358/99, OSNAPiUS 2001 r., z. 7, poz. 217). [/b]Jednak według literatury stanowisko Sądu Najwyższego w tym wyroku jest dyskusyjne. Krytykuje się go za naruszenie zasady wzajemności świadczeń.

[srodtytul]Świadome i trwałe zaniechanie przełożonego[/srodtytul]

Zakaz konkurencji ustaje, gdy znikną przyczyny uzasadniające taki zakaz. W literaturze trafnie uznano, że przyczyna zakazu ustaje, gdy traci on swoje dawne znaczenie prawne i ekonomiczne. Przykładowo posiadane przez pracownika informacje nie są już informacjami prawnie chronionymi, a tym samym ich ujawnienie nie naraża pracodawcy na szkodę. Może to mieć miejsce wskutek ujawnienia danych, zmian technologicznych i prawnych.

[b]Zakaz konkurencji ustaje także, gdy pracodawca nie wywiązuje się z wypłaty odszkodowania. Kodeks pracy nie precyzuje, na czym to polega. Chodzi tu o przypadki, w których szef świadomie i trwale zaniechał regulowania odszkodowania lub jego rat albo na skutek sytuacji ekonomicznej nie jest w stanie ich wypłacić.[/b] Nie dotyczy to jednak nienależytego wywiązywania się. Przepis nie używa bowiem pojęcia „nienależyte wywiązywanie się”. Z tego powodu przypadki zawinionego nawet opóźnienia w płatnościach nie zwalniają pracownika z zakazu. Wypłata odszkodowania po upływie uzgodnionego terminu nie musi być traktowana jako niewykonanie tego obowiązku prowadzące do ustania zakazu konkurencji. Może zostać oceniona jako nienależyte jego wykonanie (opóźnienie lub zwłoka) powodujące sankcje przewidziane w art. 481 i 491 kodeksu cywilnego. [b]Tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 10 października 2003 r. (I PK 528/02, OSNP 2004 r., z. 19, poz. 336)[/b]. O tym, kiedy ustaje obowiązek pracownika powstrzymania się od działalności konkurencyjnej, decydować będą okoliczności każdej konkretnej sytuacji.

[srodtytul]Swoboda wyboru[/srodtytul]

Pracownik ma prawo do odszkodowania, mimo zwolnienia go przez pracodawcę z obowiązku powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej, ale tylko wówczas, gdy jej nie podejmuje i wypełnia swoje obowiązki zgodnie z umową. Pracownik, który podjął działalność konkurencyjną, traci prawo do odszkodowania za czas naruszenia zakazu. Były zatrudniony sam decyduje o tym, czy powstrzymuje się od działalności konkurencyjnej i zachowuje roszczenie o wypłatę odszkodowania, czy z niego rezygnuje i podejmuje działalność konkurencyjną. W praktyce istotne będzie ustalenie dotyczące okresu, kiedy pracownik nie przestrzegał zakazu konkurencji, gdyż to ten czas wyznacza dług pracodawcy [b](por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2006 r., II PK 118/05, OSNP 2006 r., z. 23 – 24, poz. 349).[/b]

Inne okoliczności, które nie są wyraźnie wskazane w umowie, nie stanowią przyczyny powodującej wcześniejsze ustanie obowiązywania umowy o zakazie konkurencji. Chodzi np. o bardzo krótki okres zatrudnienia pracownika i wypowiedzenie umowy o pracę przez podwładnego, którego wiąże z pracodawcą wzajemna klauzula konkurencyjna. [b]Za tym opowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 7 lipca 2000 r. (I PKN 731/99, OSNAPiUS 2002 r., z. 2, poz. 41). [/b]

Okolicznością zwalniającą szefa z obowiązku zapłaty odszkodowania nie jest także to, że świadczenie pracownika stało się niemożliwe z przyczyn, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności. Według orzecznictwa nie stosuje się tu art. 495 § 1 kodeksu cywilnego [b](por. wyrok SN z 28 marca 2002 r., I PKN 6/01, OSNP 2004 r., z. 5, poz. 84).[/b] Pracodawcę obciąża natomiast wzajemne zobowiązanie do zapłaty uzgodnionego odszkodowania wówczas, gdy po ustaniu stosunku pracy nie obawia się już konkurencji ze strony byłego pracownika [b](por. wyrok SN z 14 maja 1998 r., I PKN 121/98, OSNP 1999 r. nr 10, poz. 342).[/b]

[ramka][b]Przykład [/b]

Pracownik nie mógł wykonywać pracy w trakcie trwania zakazu konkurencji, bo chorował. To, że był na zwolnieniu lekarskim i pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy, nie zwalnia pracodawcy z obowiązku wypłaty mu odszkodowania.[/ramka]

[srodtytul]W ugodzie wszystko wolno[/srodtytul]

Pracownik może jednak skutecznie zrzec się w ugodzie zawartej z pracodawcą odszkodowania za zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy, jeżeli jest to połączone ze zwolnieniem go z tego zakazu (art. 101[sup]2[/sup] § 1 i 3 kodeksu pracy). W taki sposób zinterpretował te przepisy[b] Sąd Najwyższy w wyrokach z 12 maja 2004 r. (I PK 603/3) i z 7 września 2005 r. (II PK 296/04, OSNP 2006 r., z. 13 – 14, poz. 208).[/b] Strony mogą zawsze z góry postanowić w umowie, że zwolnienie pracownika z zakazu, spowodowane ustaniem przyczyn to uzasadniających, wywoła skutek w postaci wygaśnięcia umowy [b](por. uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego z 26 lutego 2003 r., I PK 139/02, OSNP 2004 r. nr 14, poz. 241).[/b]