Przepis art. 924 kodeksu postępowania cywilnego (dalsze przepisy bez nazwy ustawy oznaczają k.p.c. stanowi, że jednocześnie z wysłaniem dłużnikowi wezwania komornik sądowy przesyła do sądu właściwego do prowadzenia księgi wieczystej wniosek o dokonanie w księdze wpisu o wszczęciu egzekucji lub o złożenie wniosku do zbioru dokumentów. Na tej podstawie komornicy zobowiązani są do składania wniosków o wpis (wzmianki) o wszczęciu egzekucji względnie (wzmianki) o przyłączeniu się kolejnego wierzyciela do już toczącej się egzekucji z nieruchomości (art. 927).
Zgodnie z obowiązującymi przepisami:
w stosunku do dłużnika nieruchomość jest zajęta z chwilą doręczenia mu wezwania (art. 925 § 1 zd. 1),
w stosunku do każdego, kto wiedział o wszczęciu egzekucji, skutki zajęcia powstają z chwilą, gdy o wszczęciu egzekucji powziął wiadomość, choćby wezwanie nie zostało jeszcze dłużnikowi wysłane ani wpis w księdze wieczystej nie był jeszcze dokonany (art. 925 § 2),
w stosunku do dłużnika, któremu nie doręczono wezwania, jak też w stosunku do osób trzecich (erga omnes) nieruchomość jest zajęta z chwilą dokonania wpisu w księdze wieczystej lub złożenia wniosku komornika do zbioru dokumentów (art. 925 § 1 zd. 2).
Do 28 grudnia 2007 r. właściwy komornik, składając w trybie art. 924 wniosek, załączał do niego jako podstawę wpisu dokument urzędowy, tj. odpis swego wezwania do zapłaty długu, który równocześnie kierował do dłużnika.
Ustawa z 24 maja 2007 r. nowelizująca ustawę o komornikach sądowych i egzekucji
(DzU nr 112, poz. 769) jednocześnie uchyliła – 28 grudnia 2007 r. – art. 772 k.p.c. A właśnie ten przepis oraz art. 855 § 2, art. 865 § 3, art. 868 i art. 947 § 2 były podstawą
rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 9 marca 1968 r. w sprawie czynności komorników
(DzU nr 10, poz. 52 ze zm.; dalej: rozp.).
Uchylenie upoważnienia ustawowego powoduje uchylenie w sposób dorozumiany aktu wydanego na podstawie takiej delegacji. Nadal jednak obowiązują wskazane przepisy k.p.c. – oprócz art. 772 – a więc także te części rozporządzenia, które zostały wydane na ich podstawie.
Spośród nich egzekucji z nieruchomości dotyczy tylko art. 947 § 2, który mówi, iż “rozporządzenie ministra sprawiedliwości określi szczegółowy sposób przeprowadzenia opisu i oszacowania nieruchomości”.
Z logicznego punktu widzenia należy więc przyjąć, że ustawodawca uchylił (z wyjątkiem § 128 – 141 regulujących wyłącznie jedną czynność egzekucyjną: opis i oszacowanie zajętej nieruchomości) wszelkie przepisy rozporządzenia, które dotyczyły egzekucji z nieruchomości, w tym przepis § 122. Utracił on moc 28 grudnia 2007 r. Obecnie należy brać pod uwagę i wyłącznie przepisy k.p.c. dotyczące legitymacji procesowej czynnej: art. 924 jako wyjątek od art. 626
2
§ 5.
Z § 122 rozp. wynikało, że jeżeli wniosek o wszczęcie egzekucji dotyczy nieruchomości, z której egzekucja jest już prowadzona przez innego komornika, należy przesłać wniosek temu komornikowi, zawiadamiając o tym wnioskodawcę. Regulacja ta potwierdzała, że obowiązkiem takiego komornika było przekazanie wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego postanowieniem według właściwości, a nie występowanie do sądu wieczystoksięgowego o wpis wzmianki o wszczęciu egzekucji czy też wniosku o przyłączenie się do wcześniej wszczętej egzekucji prowadzonej przez innego właściwego komornika na wniosek innego wierzyciela. Ten przepis realizował nadal aktualną zasadę prowadzenia tylko jednego postępowania egzekucyjnego z jednej nieruchomości przez jednego, wyłącznie właściwego komornika w tym samym czasie. O ile regulacja z § 122 rozp. została skutecznie zastąpiona przez przepisy art. 773
1
§ 2 i 4 k.p.c., o tyle treść normatywna – zawarta w przepisach § 124 ust. 1 i 2 rozp. – nie została adaptowana do obecnego stanu prawnego.
Regulacje te stanowiły zaś, że:
wniosek o dokonanie wpisu o wszczęciu egzekucji w księdze wieczystej albo o złożenie tego wniosku do zbioru dokumentów komornik przesyła do państwowego biura notarialnego albo do sądu w zależności od tego, który z tych organów powołany jest do prowadzenia księgi wieczystej (ust. 1);
do wniosku komornik powinien dołączyć odpis wysłanego do dłużnika wezwania do zapłaty (ust. 2.).
W stanie prawnym obowiązującym od 28 grudnia 2007 r. ustawa nie przewiduje możliwości załączania do wniosku komornika składanego w trybie art. 924 dokumentu urzędowego jako podstawy wpisu. Nie czyni tego także rozporządzenie. Tak więc obecnie żaden przepis prawa nie wskazuje, jaka powinna być podstawa do wpisu w wypadku złożenia wniosku w trybie art. 924 przez komornika. W tej sytuacji wykluczyć należy z całą pewnością możliwość dokonywania wpisu (wzmianki) o wszczęciu egzekucji na podstawie dokumentu urzędowego – odpisu wezwania dłużnika do zapłaty długu, gdyż w wyniku ww. nowelizacji dokument ten od 28 grudnia 2007 r. utracił przymiot podstawy do wpisu.
Wpis w księdze wieczystej może być dokonany albo na podstawie dokumentu, albo przepisu prawa. Wskazuje na to § 10 ust. 1 pkt 1 i 3 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (DzU nr 102, poz. 1122 ze zm.). W postanowieniu z 24 czerwca 1997 r. SN zauważył, iż przepis prawa może stanowić podstawę do wpisu tylko wówczas, gdy stwierdza nabycie ex lege prawa podlegającego ujawnieniu w księdze wieczystej, bez ustawowego wymagania poświadczenia tego nabycia (II CKN 216/97, OSNC 1998 nr 1 poz. 7).
W związku z tym przed komornikami oraz sądami wieczystoksiegowymi stanął problem prawny: czy istnieje przepis prawa, który może stanowić samoistną podstawę do wpisu (wzmianki) o wszczęciu egzekucji. A chodzić musi o przepis, który obowiązywał także przed 28 grudnia 2007 r., skoro ww. nowelizacja k.p.c. nic pozytywnego w tej materii nie wniosła, a który nie był powoływany dotąd jako podstawa do wpisu.
Art. 6268 § 2 określa granice, w jakich może się poruszać sąd wieczystoksięgowy, wskazując, iż rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do niego dokumentów oraz treść księgi wieczystej i nie bada żadnych innych (postanowienia SN: z 17 listopada 2005 r. IV CSK 5/05; z 22 maja 2003 r. II CKN 109/01). Jak więc widać, zakres kognicji tego sądu wyklucza przeprowadzanie jakichkolwiek własnych dowodów i dokonywania na ich podstawie własnych ustaleń, a także rozstrzygania sporów.
Rola ksiąg wieczystych, w tym w szczególności prawne gwarancje prawidłowości dokonywanych wpisów i ich skutki, nie pozostają bez wpływu na zakres kognicji sądów wieczystoksięgowych, a badająca i orzekająca rola sądu w takim postępowaniu służy realizacji rządzących nim zasad (postanowienia SN: z 2 lipca 2004 r. II CK 265/04 i z 11 sierpnia 2004 r. II CK 11/04). Zasadą jest więc dokonywanie wpisu lub wykreślenia na podstawie dokumentu urzędowego. Korzystanie z przepisu prawa jako podstawy tego rodzaju czynności ma więc charakter wyjątkowy i z tego względu konieczność jego wykorzystania musi wynikać z treści takiej regulacji.
W procesie wykładni prawa, zwłaszcza rzeczowego, zasadnicze znaczenie ma wykładnia językowa, w tym jej dyrektywa in dubio pro principio – w razie wątpliwości rozstrzygać należy na korzyść zasady, a nie wyjątku.
W tej sytuacji poszukać należy odpowiedzi, czy wpis (wzmianki) o wszczęciu egzekucji może nastąpić na podstawie przepisu prawa – ex lege, skoro nie istnieje podstawa do wpisu (wzmianki) w postaci dokumentu urzędowego (wpisu przyłączenia się kolejnego wierzyciela do toczącej się egzekucji art. 927). Takiej podstawy prawnej nie ma.
Wynika więc z tego, że ustawodawca od 28 grudnia 2007 r. zablokował możliwość prowadzenia egzekucji z nieruchomości, albowiem bez wpisu w księdze wieczystej odpowiedniej wzmianki wykluczone jest prowadzenie egzekucji z nieruchomości.
Do takiej sytuacji do tej pory dochodziło, gdy sąd wieczystoksięgowy oddalał wniosek komornika o wpis bez względu na przyczynę (art. 924). Komornicy musieli umarzać postępowania egzekucyjne z nieruchomości, chyba że zachodziła zmiana żądania z wpisu (wzmianki) postaci dokumentu urzędowego na wpis przyłączenia się kolejnego wierzyciela do toczącej się egzekucji (art. 927).
Można próbować upatrywać takiej podstawy do ww. wpisu jedynie w art. 925 § 1 zd. 2 mówiącym jednakże nie o podstawie do wpisu, lecz jedynie o chwili zajęcia, tj. momencie, od którego liczy się skutki zajęcia powstające po dokonaniu wpisu z mocą wsteczną od chwili złożenia wniosku o wpis (art. 29 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece). Takie podejście z góry uznać należy za karkołomne, wręcz naciągane wbrew dyrektywie in dubio pro principio, za ukrywanie faktu nierzetelnej legislacji. Inne regulacje w ogóle z natury rzeczy nie wchodzą w rachubę.
Oddalanie wniosków komorników oznacza brak możliwości zajęcia nieruchomości, czyli uniemożliwienie w ogóle wykonywania tytułów wykonawczych.
Przepisy art. 45 konstytucji oraz art. 6 ust. 1 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności przewidują prawo do sądu. Oznacza to także prawo dostępu do postępowania egzekucyjnego (uchwała SN z 7 lutego 1997 r., III CZP 1/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 98 z aprobującą glosą mego autorstwa, “Rejent” 1998 nr 10). Jednakże o tym powinien myśleć ustawodawca, a nie sąd, którego zadaniem jest stosowanie istniejącego prawa, a nie zastępowanie władzy legislacyjnej. Wykładnia prawa nie może zastąpić jego tworzenia. Konstytucja wyklucza prawotwórczą rolę sądów.Ministerstwo Sprawiedliwości w ciągu niemal roku nie podjęło żadnych kroków, aby zapobiec fatalnym skutkom legislacyjnego niechlujstwa. Dopiero pod koniec kwietnia 2008 r. w dwóch pismach skierowanych do sądów dało wyraz temu, iż coś nie jest w porządku na skutek uchylenia art. 772 k.p.c., lecz samo nie jest za bardzo przekonane, iż tak jest w rzeczywistości.
Tymczasem natychmiastowa interwencja ustawodawcy jest niezbędna, ale przygotowana przez profesjonalistów i dokonana przez świadomych konsekwencji swych decyzji parlamentarzystów.