Odpowiedzialność karna za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa jest uregulowana w art. 23 ust. 1 do 3 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz. 419 ze zm.; dalej: u.z.n.k.) oraz w art. 266 § 1 kodeksu karnego.

Czytaj także: Tajemnica przedsiębiorstwa: jak wzmocnić ochronę firmowych sekretów w umowach z pracownikami

Ustawowe trzy rodzaje

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji przewiduje trzy rodzaje przestępstw dotyczących naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa:

1) przestępstwo popełnione przez osobę, która legalnie uzyskała informacje, a następnie – wbrew obowiązkowi wobec przedsiębiorcy – naruszyła tajemnicę przedsiębiorstwa, wyrządzając mu poważną szkodę (art. 23 ust. 1 u.z.n.k.),

2) przestępstwo popełnione przez osobę, która nielegalnie weszła w posiadanie informacji, a następnie naruszyła tajemnicę przedsiębiorstwa (art. 23 ust. 2 u.z.n.k.),

3) przestępstwo popełnione przez osobę, która zapoznała się z informacją biorąc udział w rozprawie lub w innych czynnościach postępowania sądowego albo przez dostęp do akt takiego postępowania (art. 23 ust. 3 u.z.n.k.).

Pozyskane legalnie...

Odpowiedzialność karną na podstawie art. 23 ust. 1 u.z.n.k. ponoszą osoby, które legalnie weszły w posiadanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa, a następnie je ujawniły lub wykorzystały we własnej działalności gospodarczej. Dotyczy to przede wszystkim pracowników i byłych pracowników, ale nie tylko. Mogą to być również osoby, które współpracują z przedsiębiorcą np. na podstawy umowy zlecenia, o dzieło i wszyscy, którzy podpisali umowy o zachowaniu poufności, aktualni lub byli członkowie zarządu, członkowie rady nadzorczej, urzędnicy, osoby zajmujące się udzielaniem zamówień publicznych. Zasadniczo chodzi więc o wszystkie osoby, które pozyskały informacje legalnie.

Warunkiem odpowiedzialności karnej jest w tym przypadku wyrządzenie przedsiębiorcy poważnej szkody. Poważna szkoda to taka, której wartość przekracza tysiąckrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia (tj. 760 zł x 1000 = 760 000 zł). Jeżeli nie ma poważnej szkody, nie dojdzie to popełnienia tego przestępstwa. W takiej sytuacji pracodawca może zastosować art. 266 § 1 kodeksu karnego (o którym mowa dalej), który nie przewiduje warunku w postaci poważnej szkody.

... z nielegalnego źródła...

Drugi rodzaj przestępstwa polega na nielegalnym wejściu w posiadanie informacji, a następnie naruszeniu tajemnicy przedsiębiorstwa (art. 23 ust. 2 u.z.n.k.). Przesłankę odpowiedzialności paradoksalnie naruszają pracodawcy, którzy pozyskują cudzą tajemnicę przedsiębiorstwa bezprawnie, najczęściej od nowego pracownika.

W szczególności chodzi o sytuacje wykorzystania tych informacji bez zgody uprawnionego do korzystania z nich lub rozporządzania nimi i wynika z nieuprawnionego dostępu, przywłaszczenia, kopiowania dokumentów, przedmiotów, materiałów, substancji, plików elektronicznych obejmujących te informacje lub umożliwiających wnioskowanie o ich treści (art. 11 ust. 3 u.z.n.k.).

... lub w związku z rozprawą

Trzeci rodzaj to przestępstwo naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa popełnione przez osobę, która zapoznała się z informacją biorąc udział w rozprawie lub w innych czynnościach postępowania sądowego albo przez dostęp do akt takiego postępowania (art. 23 ust. 3 u.z.n.k.). Wprowadziła je ustawa zmieniająca ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 5 lipca 2018 r. (DzU poz. 1637).

Zgodnie z art. 23 ust. 3 u.z.n.k., przestępstwo popełnia ten, kto ujawnia lub wykorzystuje informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, z którą zapoznał się, biorąc udział w rozprawie lub w innych czynnościach postępowania sądowego dotyczącego roszczeń z tytułu czynu nieuczciwej konkurencji, polegającego na naruszeniu tajemnicy przedsiębiorstwa albo przez dostęp do akt takiego postępowania, jeżeli w postępowaniu tym została wyłączona jawność rozprawy.

Celem tego przepisu jest zabezpieczenie tajemnic przedsiębiorstwa, które są ujawniane w toku postępowania sądowego. To nowe przestępstwo, więc na pierwsze wyroki sądów trzeba poczekać.

regulacje Karne

Odpowiedzialność za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa reguluje również art. 266 § 1 kodeksu karnego, który brzmi: „Kto, wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2".

Przepis ten reguluje odpowiedzialność nie tylko za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, ale również za ujawnienie informacji poufnych niestanowiących tajemnicy przedsiębiorstwa, do zachowania których pracownik był zobowiązany na podstawie art. 100 § 2 pkt 4 kodeksu pracy. Dodatkowo przepis ten znajdzie zastosowanie, gdy mimo naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa nie wystąpiła poważna szkoda, będąca warunkiem odpowiedzialności karnej z art. 23 ust. 1 u.z.n.k.

Wobec pracownika może być orzeczona grzywna czy kara ograniczenia wolności, nawet jeśli w ogóle nie wystąpiła szkoda po stronie pracodawcy. Może to wynikać np. z ujawnienia samej tajemnicy. Ujawnienia w jak najszerszym aspekcie, nawet przez mimikę, gest. Dla realizacji znamion karnych istotne jest dojście do informacji objętej dyskrecją do osoby, która wcześniej tej informacji nie znała. To przestępstwo można popełnić nawet w formie zaniechania. Szkoda realna nie jest wymagalna. Musi jednak istnieć obowiązek utrzymania tajemnicy wobec osoby ujawniającej.

Naprawienie szkody lub nawiązka

Jeśli pracodawca poniósł szkodę wyrządzoną przestępstwem, w sprawie karnej może złożyć wniosek, by sąd orzekł obowiązek jej naprawienia. Jeżeli orzeczenie naprawienia szkody jest znacznie utrudnione z uwagi na brak dostatecznych dowodów, w zamian sąd może orzec nawiązkę w wysokości do 200 000 zł na rzecz pokrzywdzonego.

Decydując się na zastosowanie tego środka kompensacyjnego z art. 46 § 1 k.k., sąd stosuje przepisy kodeksu cywilnego. W szczególności uwzględnia art. 361-363 k.c. Oznacza to, że sprawca przestępstwa ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą tylko za normalne następstwa swojego działania bądź zaniechania, z którego wynikła wyrządzona przez niego szkoda. Normalne następstwo to taki skutek zdarzenia, który stanowi obiektywny rezultat oddziaływania tego zdarzenia (szerzej na ten temat A. Koch, Komentarz do art. 361 KC [w:] Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44911, pod redakcją M. Gutowskiego). Przykładem typowego następstwa jest utrata klienta pracodawcy na skutek ujawnienia jego tajemnicy.

Wysokość szkody obejmuje:

- tzw. rzeczywistą stratę (damnum emergens), np. poniesione koszty związane z prowadzeniem działalności, utratę kontraktu poprzez utratę zaufania do pracodawcy związaną np. z faktem, iż dany pracownik obsługując klienta pracodawcy dopuścił się naruszenia tajemnicy, przez co „pokrzywdzony" zerwał relacje handlowe z pracodawcą, oraz

- utracone korzyści (lucrum cessans), np. zarobki, których pokrzywdzony nie uzyskał ze względu na zerwany kontrakt.

Naruszenie zasad poufności

Zachowanie w tajemnicy istotnych dla pracodawcy informacji to obowiązek każdego pracownika. Dla pracodawcy istotne są wszystkie informacje, które prawo uznaje za tajemnicę przedsiębiorstwa.

Znowelizowania ustawa doprowadziła do zmiany dotychczasowego brzmienia art. 11 u.z.n.k. w zakresie zawartej w tym przepisie definicji tajemnicy przedsiębiorstwa. Obecnie art. 11 ust. 2 u.z.n.k. brzmi: „Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności".

Wynoszenie informacji wrażliwych dla pracodawcy na zewnątrz, czy też nieautoryzowany dostęp do danych chronionych przez pracodawcę, to bardzo częste przypadki naruszeń obowiązku przestrzegania tajemnicy. Dopuszczając się tego, pracownik postępuje nie tylko sprzecznie z treścią stosunku pracy łączącego go z pracodawcą, lecz także może naruszyć przywołane przepisy u.z.n.k.

Firmowe przepisy

Obowiązek utrzymania poufności został wprost wskazany w art. 100 § 2 pkt 5 k.p., który brzmi: „Pracownik jest obowiązany w szczególności (...) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach (...)". Te odrębne przepisy to nic innego, jak np. wprowadzony przez pracodawcę regulamin pracy w przedsiębiorstwie, polityka prywatności czy odpowiednie zapisy w umowach o pracę. Jest to również zawarcie odpowiednich klauzul w umowach z kontrahentami (uregulowanie przy tym także umów cywilnoprawnych), które wyjaśniają pojęcie tajemnicy przedsiębiorstwa oraz sankcjonują ich odpowiedzialność za jej ujawnienie.

Zakres tajemnicy przedsiębiorstwa jest różnie interpretowany pod względem biznesowym. Powoduje to, że jest różnie wdrażany do praktyki przedsiębiorstw.

Zwolnienie dyscyplinarne...

Konsekwencją naruszenia obowiązku zachowania poufności informacji pracodawcy może być wypowiedzenie umowy pracownikowi z art. 52 § 1 pkt 1 k.p. (tzw. wypowiedzenie dyscyplinarne). Naruszeniem może być tu nie tylko nieprzestrzeganie obowiązującej tajemnicy, ale również świadome uzyskiwanie informacji, do których dostępu pracownik nie ma uprawnienia pracodawcy (wyrok Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2000 r., I PKN 697/99).

Należy rozumieć przez nią nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności (art. 11 ust. 4 u.z.n.k.).

Definicja tajemnicy przedsiębiorstwa ma o tyle istotne znaczenie, że wyznacza granice między tym, co stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, a tym, co jest dozwolone. Pisaliśmy o tym 17 stycznia 2019 r. w artykule „Tajemnica przedsiębiorstwa: odpowiedzialność cywilna pracownika za kradzież dla konkurencji".

...z grzywną lub więzieniem

Złamanie przez pracownika art. 100 § 2 pkt 4 k.p. powoduje odpowiedzialność również z art. 266 § 1 k.k., który brzmi: „Kto, wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2".

Karę zapłaci spółka

Spółka, która ponosi odpowiedzialność za działania osoby skazanej na podstawie art. 23 u.z.n.k. (członka zarządu, pracownika, pełnomocnika, itd.), może zostać zobowiązana do zapłacenia kary pieniężnej w wysokości od 1 tys. zł do 5 mln zł, nie wyższej jednak niż 3 proc. przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego (art. 7 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych).

Monika Matyjasik-Staszewska adwokat, prowadzi Kancelarię Adwokacką

Warto pamiętać, że przestępstwo z art. 266 § 1 kodeksu karnego jest czynem tzw. bezwzględnie wnioskowym. Oznacza to, że warunkiem wszczęcia albo kontynuowania postępowania jest – w myśl § 3 art. 266 k.k. – wniosek pokrzywdzonego o ściganie. Brak takiego wniosku pochodzącego od osoby uprawnionej uniemożliwia postępowanie (art. 17 § 1 pkt 10 kodeksu postępowania karnego). Zatem pracodawca, który chce, aby nielojalny pracownik poniósł odpowiedzialność karną na tej podstawie, musi o to zawnioskować.