Gdy ZUS nie chce umorzyć składek, warto wnieść o oddłużenie z odsetek

W lutym 2013 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny (I SA/Bd 19/13)

zajmował się ciekawą sprawą dotyczącą zasad umarzania zaległości składkowych. Spór sprowadzał się do rozstrzygnięcia, czy zgodna z prawem jest decyzja ZUS umarzająca postępowanie wszczęte na wniosek strony skarżącej o umorzenie zaległości ze składek w części finansowanej przez zatrudnionych pracowników.

Sąd orzekł, że nie. A to dlatego, że możliwa jest częściowa redukcja długu – wolno umorzyć odsetki od nieumarzanych składek. Skoro tak, to umorzenie postępowania jest niezgodne z prawem.

Ogólne zasady

Zgodnie z art. 28 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej ustawa o sus) należności ze składek mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUS, ale tylko gdy są całkowicie nieściągalne. Jedynie jeśli zadłużenie dotyczy danin za osobę prowadzącą własny biznes, darowane mogą być zaległości mimo braku ich całkowitej nieściągalności (art. 28 ust. 3a ustawy o sus).

Umorzenie składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty (art. 28 ust. 4 ustawy o sus). Jednak nawet bankrut nie pozbędzie się w pełni długu, jeśli zalega z opłatami na ZUS za swoich podwładnych (pracowników, zleceniobiorców i innych ubezpieczonych). Część składki finansowana przez ubezpieczonego nie podlega umorzeniu. Przesądza o tym bezpośrednio art. 30 ustawy o sus, który stanowi, że w takiej sytuacji nie stosuje się art. 28 i art. 29 tej ustawy.

O co chodziło

Skarżący domagał się zarówno umorzenia zaległości z tytułu składek w części finansowanej przez ubezpieczonych (zatrudnionych pracowników), jak i odsetek za zwłokę. ZUS umorzył postępowanie – na podstawie art. 105 § 1 kodeksu postępowania administracyjnego – z racji braku należności składkowych podlegających umorzeniu. Bydgoski WSA nie podzielił stanowiska organu rentowego.

Sąd orzekł, że rzeczywiście – zgodnie z powołanym art. 105 § 1 k.p.a. – postępowanie w części odnoszącej się do żądania umorzenia zaległości składkowych jest bezprzedmiotowe, gdyż art. 30 ustawy o sus jednoznacznie wyłącza możliwość umorzenia tych danin. Rozpatrzeniu natomiast należało poddać wniosek w części odnoszącej się do odsetek.

Różne interpretacje

Sąd nie zgodził się z tezą ZUS, że z art. 28 ust. 4 i art. 30 ustawy o sus wynika zakaz umarzania samych odsetek za zwłokę czy kosztów egzekucyjnych. Art. 28 ust. 4 ustawy o sus stanowi, że umorzenie składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty. Pod pojęciem składek należy rozumieć daniny na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe.

Gdy zostaną darowane, z mocy prawa następuje również umorzenie należnych od nich odsetek za zwłokę. Przepis ten – zdaniem sądu – reguluje wyłącznie byt wtórnych w stosunku do zaległych składek należności pieniężnych, w tym odsetek, gdy te składki przestają istnieć, tj. zostają umorzone.

Granica wspaniałomyślności

Jednak art. 28 ust. 4 ustawy o sus nie przeszkadza umorzyć samych odsetek. A to dlatego, że nie reguluje on zakresu dopuszczalności samej abolicji, lecz określa skutki, jakie wywołuje umorzenie. Takie stanowisko zajął już wcześniej Sąd Najwyższy w wyroku z 7 kwietnia 2006 r. (I UK 240/05).

Stwierdził m.in., że „umorzeniu niektórych należności z tytułu składek nie sprzeciwia się art. 28 ust. 4 ustawy o sus. Przepis ten rozstrzyga jedynie, iż w przypadku umorzenia należności z tytułu składki, bezprzedmiotowe jest dochodzenie należności z tytułu odsetek za zwłokę oraz dodatkowej opłaty". O tym, jakie należności mogą być umarzane i na jakich warunkach, stanowią art. 28 ust. 1 – ust. 3b, art. 30 i art. 32 ustawy o sus.

Pomocne orzecznictwo

Potwierdzenie tezy, że dopuszczalne jest umorzenie odsetek od nieumarzalnych składek (tych finansowanych przez pracowników płatnika), można znaleźć w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego.

W wyroku z 29 września 2008 r. (II GSK 322/08) NSA wyjaśnił, że „art. 30 ustawy systemowej stanowi, że do składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek nie stosuje się art. 28 i art. 29.

Dokonane w nim wyłączenie stosowania unormowań obejmujących umarzanie, odraczanie terminu płatności i rozkładanie na raty należności z tytułu składek, dotyczy jedynie składek opłacanych przez pracodawcę za ubezpieczonego pracownika. Nie można tu w żadnym razie utożsamiać ani zamiennie posługiwać się precyzyjnie wyodrębnionymi pojęciami - składek i należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne – z których ostatnie ma strukturę wieloczłonową". NSA stwierdził wówczas, że niemożność umorzenia składek finansowanych przez ubezpieczonych nie stanowi przeszkody przy umarzaniu pozostałych elementów należności z tytułu składek.

Ponadto w wyroku z 21 stycznia 2009 r. (II GSK 679/08) NSA stwierdził, że art. 28 ust. 4 ustawy o sus wprowadza rozszerzony skutek umorzenia składek. Umorzenie samych składek powoduje z mocy prawa umorzenie także innych „należności z tytułu składek" (odsetek za zwłokę, kosztów egzekucyjnych, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty). Nie oznacza to jednak, że umorzenie innych niż składki należności z tytułu składek jest możliwe tylko przy umorzeniu samych składek. Przeciwnie, nawet wtedy gdy umorzenie samych składek jest niedopuszczalne, możliwe jest umorzenie innych „należności z tytułu składek", jeśli zachodzą stosowne warunki.

Zielone światło dla ulgi

Szukając granicy dla umorzenia danin, trzeba pamiętać o samym pojęciu „należności z tytułu składek". Objęte nim są „składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata". Z kolei podstawę prawną do umarzania w całości lub w części samych odsetek za zwłokę od składek stanowi art. 28 ust. 1 i ust. 2 ustawy o sus.

Oczywiście przy badaniu, czy można daną zaległość umorzyć, należy uwzględnić także art. 30 ustawy o sus, który wyłącza z abolicji składki finansowane przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, jak i jej art. 32.

Ten przepis z kolei do składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie umorzeń nakazuje stosować odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne.