Tak wynika z orzeczeń Sądu Najwyższego z 27 marca 2007 r. (II UK 158/06) i 3 października 2006 r. (III UK 84/06).
Art. 28 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm., dalej ustawa) przewiduje możliwość umorzenia w całości lub w części należności ze składek. Co do zasady warunkiem takiej decyzji jest całkowita nieściągalność tych kwot.
ZUS może więc zrezygnować z nich tylko wtedy, gdy dalsze prowadzenie egzekucji jest bezcelowe lub nieopłacalne. Art. 28 ust. 3 ustawy wskazuje także szczególną sytuację. Przewiduje ona, że należności ze składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek wolno w uzasadnionych wypadkach umorzyć, nawet mimo braku ich całkowitej nieściągalności > patrz ramka. Innymi słowy także wówczas, gdy istnieje możliwość skutecznego odzyskania należności składkowych, zostaną one niekiedy umorzone.
Aby jednak z tego skorzystać, przedsiębiorca musi uważnie sprawdzić swoją sytuację. Zgodnie z art. 24 ust. 2 ustawy "należności z tytułu składek" obejmują (poza składkami) także odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia oraz tzw. dodatkową opłatę. Każdy z tych elementów może być zatem umorzony w całości lub części.
Z kolei art. 28 ust. 3 a ustawy odnosi się wyłącznie do należności ze składek na ubezpieczenie społeczne "ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia". Ubezpieczonymi są osoby fizyczne podlegające chociaż jednemu z ubezpieczeń społecznych. Natomiast płatnikami składek są w pierwszym rzędziepracodawcy wobec zatrudnianych pracowników (art. 4 ustawy).
Stąd przewidziana w art. 28 ust. 3 a ustawy możliwość umorzenia należności ze składek na ubezpieczenie społeczne dotyczy tylko zaległości ze składek na ubezpieczenie własne płatnika (wyrok SN z 3 października 2006 r., III UK 84/06). Nie jest to dopuszczalne przy składkach od zatrudnionych przez pracodawcę pracowników.
W taki sposób Sąd Najwyższy zinterpretował art. 28 ust. 3 a ustawy w wyroku z 27 marca 2007 r. (II UK 158/06). Wskazał w nim, że umorzenie zaległości ze składek w razie braku ich całkowitej nieściągalności dotyczy wyłącznie składek na własne ubezpieczenie społeczne płatnika. Nie odnosi się natomiast do umorzenia należności składkowych za zatrudnionych.
Całkowita nieściągalność składek zachodzi, gdy:
¦ dłużnik zmarł i nie ma następców prawnych ¦ sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości lub umorzył postępowanie upadłościowe ¦ przedsiębiorca przestał prowadzić działalność, nie ma majątku, następców prawnych i podstaw do odpowiedzialności osób trzecich ¦ przedsiębiorca nie ma środków po zakończeniu postępowania likwidacyjnego ¦ wysokość nieopłaconej składki jest znikoma ¦ organ egzekucyjny stwierdził brak majątku ¦ w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.
