Zasady odpowiedzialności za składki na ubezpieczenie społeczne określają przepisy ustawy z 13 października ?1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU ?z 2013 r., poz. 1442 ze zm.; dalej ustawa o sus). W art. 31 tej ustawy przewidziano jednak, że do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio przepisy ordynacji podatkowej. Jeden z nich – art. 112 – przewiduje, że nabywca przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą powstałe do dnia nabycia, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł się o nich dowiedzieć. Przy czym zakres odpowiedzialności nabywcy jest ograniczony do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.

Wskazana asekuracja

Jeśli więc osoba zbywająca przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część posiada zaległości wobec ZUS z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, to organ może nimi obciążyć również nabywcę tej firmy lub jej części.

Odpowiedzialność przechodzi na nabywcę bez względu na to, czy nabycie miało charakter odpłatny (np. w wyniku umowy sprzedaży) czy nieodpłatny (np. darowizny). Nabywcą w rozumieniu art. 112 ordynacji podatkowej będzie każdy podmiot, który na skutek umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nabył własność rzeczy lub innych praw majątkowych zbywcy zalegającego ze składkami (wyrok SA w Poznaniu z 19 grudnia 2012 r., III AUa 788/12).

Solidarna spłata

Odpowiedzialność zbywcy ?i nabywcy ma charakter solidarny. Oznacza to, że ZUS może żądać zapłaty całości lub części zaległości od wszystkich dłużników łącznie, od kilku ?z nich lub od każdego z osobna, a uregulowanie zobowiązania przez któregokolwiek ?z dłużników zwalnia pozostałych. Czyli ZUS może żądać zapłaty zaległych składek od zbywcy firmy lub nabywcy albo od obu łącznie według własnego uznania.

Zwłoka między wydaniem przez ZUS zaświadczenia a nabyciem firmy dłuższa niż 30 dni działa na niekorzyść przedsiębiorcy

Przy czym – zgodnie ?z art. 112 ust. 3 ordynacji podatkowej – zakres odpowiedzialności nabywcy jest ograniczony do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Zatem jego odpowiedzialność nie może przekroczyć wartości nabytego przedsiębiorstwa lub jego części. Chodzi tu ?o jego wartość rynkową. Czyli nabywca nie odpowiadałby za zaległości zbywcy z tytułu składek przekraczające wartość rynkową uzyskanego mienia. Stanowi to istotne ograniczenie zakresu jego odpowiedzialności.

Ograniczenie odpowiedzialności

Istotne jest też, że nabywca przedsiębiorstwa odpowiada za należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w części finansowanej z własnych środków przez zbywcę jako płatnika składek (pracodawcę). Nie odpowiada natomiast za należności z tytułu składek w części finansowanej przez ubezpieczonych pracowników (uchwała SN z 5 sierpnia 2008 r., I UZP 3/08).

Ponadto zakres odpowiedzialności nabywcy przedsiębiorstwa nie obejmuje składek na ubezpieczenia społeczne niepobranych oraz pobranych, ale niewpłaconych przez płatnika – zbywcę. Tak wskazywał SN w wyroku z 2 grudnia 2009 r. (I UK 177/09). Stanowi to dodatkowe ograniczenie zakresu jego odpowiedzialności.

Ratuje staranność

Odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części za zaległości składkowe nie powstaje, jeśli przy zachowaniu należytej staranności nie mógł on wiedzieć o tych zaległościach. Zachowanie należytej staranności jest więc okolicznością wyłączającą odpowiedzialność nabywcy. Ustalenie, kiedy ma miejsce zachowanie takiej staranności, jest ocenne i wymaga uwzględnienia okoliczności danego przypadku. ?W razie sporu rozstrzyga o tym sąd rozpoznający odwołanie od decyzji ZUS obciążającej nabywcę.

Okolicznością, która wskazuje na zachowanie takiej staranności, jest przede wszystkim uzyskanie zaświadczenia z oddziału ZUS odnośnie do zaległości składkowych ciążących na zbywcy. Na możliwość uzyskania takiego zaświadczenia pośrednio wskazuje treść art. 112 ust. 6 ordynacji podatkowej, zawierająca odwołanie do jej art. 306g. Przepis ten wprost przewiduje wydawanie takich zaświadczeń nabywcom w sprawach podatkowych. Tak też Sąd Najwyższy uzasadniał istnienie obowiązku wydania takiego zaświadczenia przez ZUS. W uchwale ?z 17 stycznia 2012 r. (I UZP 9/11) stwierdził, że na wniosek nabywcy przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części za zgodą zbywającego ZUS powinien wydać zaświadczenie ?o stanie zaległości składkowych zbywającego związanych z prowadzoną przez niego działalnością, powstałych do dnia nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.

Nabywca może więc przed dokonaniem transakcji zwrócić się do ZUS o wydanie takiego zaświadczenia i przez to wykazać, że zachował należytą staranność. Jeśli bowiem ?w zaświadczeniu nie zostaną wskazane żadne zaległości, to nabywca nie będzie ponosił odpowiedzialności. Natomiast gdyby wskazano w nim tylko część faktycznych zaległości obciążających zbywcę, to nabywca nie odpowiada za zaległości niewykazane w zaświadczeniu wydanym na podstawie art. 306g ordynacji podatkowej. Uchroni go więc działanie w zaufaniu do treści tego zaświadczenia.

Przedsiębiorca nie może jednak zwlekać z nabyciem. Będzie bowiem odpowiadał za zaległości powstałe po dniu wydania zaświadczenia, ?a przed dniem nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, jeżeli od dnia wydania zaświadczenia do dnia zbycia upłynęło więcej niż 30 dni.

Przykład

Spółka z o.o. posiadająca zaległości z tytułu składek ?na ubezpieczenia społeczne zawarła z panem Janem umowę sprzedaży budynku magazynu wraz z jego wyposażeniem. ?Po upływie pół roku po tej transakcji ZUS wydał decyzję obciążającą pana Jana solidarną odpowiedzialnością za zaległości składkowe spółki. Pan Jan, ?nie zgadzając się z tą decyzją, złożył odwołanie do sądu. Podnosił, że nie wiedział nic o tych zaległościach, gdyż sprzedawca go o nich nie informował. Sąd jednak oddalił jego odwołanie, gdyż nie wykazał on, że zachował należytą staranność przy zakupie magazynu.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

Definicja przedsiębiorstwa

Pod pojęciem przedsiębiorstwa należy tu rozumieć zorganizowany zespół dóbr materialnych i niematerialnych przeznaczony do realizacji określonych zadań gospodarczych (art. 551 k.c.). Tak rozumiane przedsiębiorstwo może stanowić także np. zakład lub oddział innego większego przedsiębiorstwa, w tym spółki prawa handlowego (wyrok Sądu Najwyższego z 8 kwietnia 2003 r., IV CKN 51/01). Natomiast zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa jest taka jego część, która posiada potencjalną zdolność do niezależnego działania gospodarczego jako samodzielnego podmiotu gospodarczego. Tak wskazywał m.in. NSA z 26 czerwca 1998 r. (I SA/Gd 1097/96). Może to być np. hurtownia, sklep czy punkt usługowy, będące przedmiotem zbycia.